“Матн лингвистикаси” фани бўйича ўқув қўлланма яратилмоқда

 
195
Кравченко А.В. 
Когнитивная лингвистика сегодня: интеграционные процессы и 
проблема метода // Вопросы когнитивной лингвистики. –Тамбов, 2004. –С.45. 
196
Болдырев Н.Н. 
Концептуальное пространство когнитивной лингвистики. –С.26. 
197
Болдырев Н.Н. 
Концептуальное пространство когнитивной лингвистики. –С.26. 

---

Konsept
kognitiv 
lingvistikaning 
markaziy 
tushunchasi 
hisoblanadi. Kognitiv adabiyotlarda
konseptga
falsafiy, psixologik, 
leksik kategoriya sifatida qaraladi. Kognitiv lingvistika, xususan,
kognitiv semantika nuqtayi nazaridan konseptning o‘zi nima degan savol 
tug‘iladi. Olimlar konseptga turlicha ta’rif berishadi. N.Tixonovaning 
fikricha: “
Konsept
grammatik kategoriya bo‘lib, u o‘zining formal 
ko‘rsatkichlariga va shu kategoriya ichidagi differensial belgilariga 
egadir”.
198
M.V.Nikitinning ta’kidlashicha esa: “
Konsept 
sxolastik 
strukturaga ega bo‘lgan diskret ko‘pfaktorli mental birlikdir”.
199
Konseptning ta’riflari haqidagi ko‘plab fikrlarni umumlashtirib 
quyidagilarni aytish mumkin: 1. Konsept – bu ongda “nimanidir” bir 
lahzada chaqnashi. 2. Konsept – bu har bir elementi abstraksiyaning 
yuqori darajasiga intiluvchi irearxik tashkil qilingan struktura. 3. 
Konsept – bu yagona butunlik bo‘lib, u elementlari o‘zaro bog‘langan 
va o‘zaro harakatda bo‘lgan maydon tushunchasi bilan bog‘lanadi. 4. 
Konsept – bu so‘zlarning predmet yoki tushuncha sohasiga taalluqli 
ekanligiga qarab guruhlanishi. 6. Konsept –bu operativ mazmuniy 
xotira, mental leksikon, konseptual sistema va ong tili birligidir. 
Konseptlarning turli tiplari mavjud: 1. 
Ontologik konseptlar
dunyoning ontologik strukturasini tavsiflaydi: vaqt, makon, xususiyat, 
sifat va b. Ular qo‘llanish sohasi yoki foydalanish maqsadiga ko‘ra 
cheklanmagan. 2.
Pragmatik konseptlar
tor qo‘llanish sohasiga ega, ular 
bir ma’noli va bilishning quroli sifatida xizmat qiladi. 3. 
Aprior 
konseptlar.
Ular his qilish tajribasini umumlashtirish, predmetlar bilan 
bevosita operatsiyalar o‘tkazish orqali shakllanadi. 4. 
Lingvokreativ
konseptlar
til muloqoti va til birliklari semantikasi orqali dunyoni bilish
asosida vujudga keladi va til belgisining mazmun planini o‘zida 
mujassamlashtiradi. 5. 
Konsept-universaliyalar. 
Ular dunyo xalqlariga 
xos konseptlardir. 6. 
Konsept-unikaliyalar.
Ular faqat muayyan bir 
xalqqa xos konseptlardir. Ularni etnodeymlar – “dunyoni ko‘rish 
konseptlari” deb ham atashadi, chunki ularda muayyan xalqning dunyoni 
ko‘rishi uning milliy-madaniy xususiyatlari asosida amalga oshishi 
ifodalanadi.
200
198
Тихонова Н.Н.
Концепт в системе современных лингвистических представлений //
Семантка языковых единиц: Докл. Международ.науч.конф.Т.1. –М., 1998. –С.69.
199