“Матн лингвистикаси” фани бўйича ўқув қўлланма яратилмоқда

Малевич В.Г., Скалабан В.Ф.
Анализ иноязычного текста с методических позиций / 
Вопросы семантики и методики преподавания иностранных языков. –Минск: Наука и техника, 1982, 
с. 155-163.
84
Арнольд И.В.
Стилистика современного английского языка. -Л.: Просвещение, 1973, с. 244. 

---

mazkur ta’rifidagi fikrlarini yanada oydinlashtiradi: “Abzas gapga 
nisbatan yuqori darajadagi sintaktik-intonatsion butunlikdir.” Ammo 
bir sahifadan keyinoq bu fikridan qaytganday bo‘ladi. U abzas 
tarkibidagi gaplarning grammatik va mazmuniy mustaqilligi turli 
yozuvchilarda, hatto bir yozuvchining turli janrdagi asarlarida ham 
turlicha bo‘lishini va shuning uchun “abzasning tipik strukturasi 
uchun misol keltirish umuman mumkin emasligi”ni ta’kidlaydi. Bir-
ikki sahifalik misollar tahlili asosida dastlabki fikriga zid bo‘lgan 
mana bunday xulosaga keladi: “Shunday qilib, abzas jumlaning (fikr 
ifodasining) mantiqiy va emotsional strukturasini grafik aks 
ettirganligi uchun uni fikr ifodasining kitobxon tomonidan idrok 
qilinishini engillashtiruvchi kompozitsion usul sifatida talqin qilish 
mumkin.”
85
Albatta, abzas bir paytning o‘zida ham “gapdan katta 
sintaktik-intonatsion butunlik”, ham “grafik-kompozitsion usul” 
bo‘lishi mumkin emas, ya’ni butunlik-birlik bilan usul boshqa-boshqa 
tushuncha va hodisalardir. 
Hozirgacha qarab chiqilgan abzas haqidagi mulohazalardagi 
asosiy nuqtalarni shunday guruhlashtirish mumkin: 1) abzas - sintaktik 
birlik, 2) abzas sintaktik birlik emas, balki 3) abzas – kompozitsion-
stilistik birlik, 4) abzas – kompozitsion-grafik usul. Ko‘rinib 
turganiday, bu qarashlarning har biri boshqasini inkor etadi yoki to‘la 
e’tirof etmaydi. Abzasning sintaktik (umuman lingvistik) hodisa 
emasligini, u o‘z mohiyatiga ko‘ra bunday bo‘la olmasligini aksar 
tilshunoslar ta’kidlaydilar.
86
Ammo shunga qaramasdan, abzas va 
supersintaktik birlik (murakkab sintaktik butunlik) munosabati 
masalasida bahs-munozaralarning intihosi ko‘rinmaydi. 
Bu o‘rinda supersintaktik birlik va abzasning farqli mohiyatga 
egaligini 
ko‘rsatib berishga bag‘ishlangan ilmiy izlanishlar 
tilshunoslikda talaygina. Ammo ular orasida ikki maqola alohida 
diqqatga sazovor. Xususan, N.A.Levkovskayaning rus tili materiali va 
E.V.Referovskayaning fransuz tili materiali asosidagi maqolalarida bu 
85
Талмацкая Л.М.
Экспрессивно-стилистическая функция членения на абзацы в предисловии к 
роману О.Уайльда “Портрет Дориана Грея” / Прагматико-функциональное исследование языков. –
Кишинев: Штиинца, 1987, с. 131-138. 
86