mavzu soat juftlik Rivojlanish va ta’lim psixologiyasi faninig mazmuni, maqsadi va bolaning rivojlanishi

Irsiyat va atrof-muhitning rivojlanishga ta`siri. Irsiyat va atrof-muhitning rivojlanishga ta`siri turlicha. Ba'zi qobiliyatlar miyadagi genetik nazorat ostida bo'lgan tizimlar tomonidan aniqlanadi. Turli xil nutq tovushlarini ajratish va tegishli grammatik tuzilmalardan foydalanish qobiliyatlari atrof-muhitning keng sharoitlarida rasmiy mashg'ulotlarsiz rivojlanadi. Aksincha, an'anaviy maktab predmetlari (masalan, o'qish, geografiya) va rivojlangan badiiy va jismoniy mahoratdagi qobiliyatlar (masalan, pianino chalish, raqobatli futbol o'ynash) asosan o'qitish va amaliyotga tayanadi.

Irsiy tendensiyalarning rivojlanishga ta`siri. Irsiy tendensiyalar ba`zi bolalarning muayyan atrof-muhitga kuchli yoki kuchsiz ta`sirchanligini ifodalaydi. Genetik tarkibi tufayli ba`zi bolalar atrof-muhit sharoitlariga osonlikcha ta`sir ko`rsatsa, boshqalari esa kamroq ta`sir ko`rsatadi. Turli taqiqlar va cheklovlar ostida o`sayotgan bola ijtimoiy aloqalarda tortinchoq, o`z fikrini ayta olmaydigan uyatchan bo`ladi. Lekin bunday bolalar o`qituvchi va tengdoshlarining ijobiy ta`sirida ijtimoiy faol o`quvchiga aylanadi. Bundan farqli o`laroq, ekstrovert temperamentga ega bo`lgan bolalar o`ziga xos muhitdan qat`iy nazar do`stona munosabat o`rnata olishi, suhbatlashishi, o`ynashi mumkin bo`lgan tengdoshlarini izlab topishlari mumkin.

Yana shunday genlar borki, ular o`z ta`sirini faqat ma`lum muhitda ko`rsatadi. Ba`zan bolalar rivojlanishni xavf ostiga qo`yadigan maxsus genlar bilan tug`ilib, emotsiyalarida psixologik muammolarni keltirib chiqaradi. Bunga asosiy sabab bunday bolalar miyasida inson kayfiyatiga javob beradigan kimyoviy serotonin miqdordan kam ishlab chiqariladi va bunday odamlar genning qisqa shakliga ega. Bunday bolalar umri davomida tushkun kayfiyat, asabiylashishga moyil bo`lib, o`z vaqtida ruhiy shikstlanishlardan himoya qilinmasa, depressiya keltirib chiqaradi.
Agar rivojlanish uchun moddiy va ma`naviy shart-sharoitlar yetarli bo`lsa, bolada individual xususiyatlar kuchli namoyon bo`ladi va aksincha, ular odatiy bo`lmagan vaziyatlarni boshdan kechirganda, turli cheklovlar ta`sirida yoki nobarqaror muhit sharoitida atrof-muhit irsiyatdan ustun turadi.
Bolalarning tabiiy tendensiyalari ularning atrof-muhitiga ta`sir qiladi. Bolalarning o`sishi ularning rivojlanish darajalari va xatti-harakatlariga ham bog`liq. Yoshlar ko'plab tanlovlarni amalga oshiradilar, ma'lumot izlaydilar va vaqt o'tishi bilan o'z bilimlari va e'tiqodlarini tasdiqlaydilar (Flavell, 1994; Piaget, 1985). Bolalar ko'pincha ma'lumotni ("Hamkorlik nimani anglatadi, onam?") va tajribalarni ("Tolib aka, men sizning kompyuteringizda o'ynasam bo'ladimi?") so'rashadi. Bolalar hatto o'zlarining genetik tendensiyalarini kuchaytiradigan muhitlarni yaratishda ham yordam berishadi. Masalan, g'azablanishga moyil bo'lgan bolalar tanlab olishlari va shu bilan o'zaro ta'sir o'tkazish uchun yanada tajovuzkor iqlim yaratishlari mumkin.