mavzu soat juftlik Rivojlanish va ta’lim psixologiyasi faninig mazmuni, maqsadi va bolaning rivojlanishi

Bolalar rivojlanishi – bu bolalar va o`spirinlarning jismoniy, kognitiv va ijtimoiy-emotsional rivojlanishidagi doimiy va progressiv o`zgarishlar majmui.

Bolaning rivojlanishiga ta`sir etuvchi omillar
Bolalar rivojlanishiga bag`ishlangan ilmiy-tadqiqotlarda jismoniy rivojlanish, kognitiv rivojlanish va ijtimoiy-emotsional rivojlanish sohalari alohida ajratiladi.
Jismoniy rivojlanish tananing biologik o`zgarishi bilan bog`liq. Bu genetika, homilaning ona qornida o`sishi, tug`ilish jarayoni, miyaning rivojlanishi va bir qator motor qobiliyatlarni egallashni o`z ichiga oladi. Shuningdek, u jismoniy o`sishni ta`minlaydigan sog`liq va atrof-muhit omillarini qo`llab-quvvatlovchi va to`sqinlik qiladigan xatti-harakatlarni o`z ichiga oladi.
Kognitiv rivojlanish bolalarning aql-idrokida, tushunchalarida, xotirasida va tilida sodir bo`ladigan yoshga bog`liq o`zgarishlarni anglatadi. Bu oilalar, maktablar va o`quvchilar jamoasida bolalarning tajribalari bilan rivojlangan o`zgarishlardir.
Ijtimoiy-emotsional rivojlanish his-tuyg`ular, o`z-o`zini anglash, motivatsiya, ijtimoiy munosabatlar va axloqiy fikrlash, xulq-atvorda yuzaga keladigan ko`plab o`zgarishlarni o`z ichiga oladi va bu ko`p jihatdan bolalarning boshqa odamlar bilan o`zaro munosabatlariga bog`liq.

• 
  Jismoniy rivojlanish – bu tanadagi va miyadagi muntazam o`zgarishlar va qobiliyatlar va sog`liq xatti-harakatlaridagi yoshga bog`liq o`zgarishlar.
  
• 
  Kognitiv rivojlanish – bu fikrlash, tushunchalar, xotira va tildagi muntazam o`zgarishlar.
  
• 
  Ijtimoiy-emotsional rivojlanish – bu hissiyotlar, o`z-o`zini anglash, motivatsiya, ijtimoiy munosabatlar va axloqiy fikrlash va xulq-atvorning muntazam o`zgarishi.
  

Ijtimoiy muhitning rivojlanishga ta`siri
Ijtimoiy muhit - insonning yashashi va ishlashi uchun uni o`rab turgan ijtimoiy, moddiy va ma`naviy shart-sharoitlar. Muhit keng maʼnoda (makromuhit) ijtimoiy-iqtisodiy tizimni — ishlab chiqaruvchi kuchlar, ijtimoiy munosabatlar va tartib-qoidalar majmuini, jamiyatning ijtimoiy ong va madaniyatini o`z ichiga oladi. Tor ma`nodagi ijtimoiy muhit (mikromuhit) bevosita insonni qurshab olgan oila, mehnat, oʻquv va boshqa guruhlardan iborat. Ijtimoiy muhit shaxsning shakllanishiga va rivojlanishiga hal qiluvchi taʼsir ko`rsatadi. Ayni vaqtda insonning ijodiy faolligi, faoliyati taʼsirida ijtimoiy muhit oʻzgaradi, bu oʻzgarishlar jarayonida odamlarning o`zlari ham o`zgaradi. ^[1]
Bola shaxsining rivojlanishida oila, bog`cha, maktab, mahalla, jamoat tashkilotlari, madaniy va etnik guruhlarning roli katta. Bolalarni rivojlantirish bo'yicha olib borilgan tadqiqotlar shuni ko'rsatdiki, qandaydir "oila" yoki boshqa yaqin, g'amxo'r munosabatlarning klasteri optimal rivojlanish uchun hal qiluvchi shartdir. Maktablar nafaqat bilim ko'nikmalarini rivojlantirish orqali, balki bolalarning potensial salohiyati to'g'risida xabar berish va bolalar ijtimoiy ko'nikmalar bilan shug'ullanadigan maydonni yaratish orqali rivojlanishda muhim rol o'ynaydi. (<sup>1</sup>O`zME. Birinchi jild. Toshkent, 2000-yil)
Bir yoki bir nechta etnik guruhlar va madaniyatlarning a'zosi sifatida qadimiy qadriyatlar, urf-odatlar va ramzlar tizimiga ega bo'lgan uzoq yillik ijtimoiy guruhlarda bolalar o'zaro munosabatlarni o'rnatadilar va maqsadga muvofiq ravishda kundalik faoliyatga kirishadilar hamda ijtimoiy xizmatlardan foydalanish imkoniyatiga ega bo`ladilar. Bu o`rinda o`qituvchi yoki tarbiyachining samarali ijtimoiy ta`siri bola rivojlanishidagi poydevor bilan mustahkamlanadi.

2. 
   Rivojlanishda asosiy masalalar
   

Bola rivojlanishi taraqqiyoti bosqichlarida uchta asosiy muammo ajratiladi:

1. 
   Bolaning rivojlanishida genetik omillar va atrof-muhit birlashuvi, ya`ni tabiat va tarbiya.
   
2. 
   Barcha uchun umumiy bo`lgan rivojlanish yo`li: universallik va xilma-xillik.
   
3. 
   Sifat va miqdor o`zgarishi.