mavzu soat juftlik Rivojlanish va ta’lim psixologiyasi faninig mazmuni, maqsadi va bolaning rivojlanishi

Umumiylik va xilma-xillik
Deyarli har bir odamda yuz beradigan rivojlanish o'zgarishlari ma'lum darajada universallikka ega deyiladi. Agar jiddiy nogironlik mavjud bo'lmasa, barcha yosh bolalar deyarli har doim ma`lum bir tartibda o'tirishni, yurishni va chopishni o'rganadilar. Rivojlanishning boshqa o'zgarishlari juda xilma-xillikni aks ettiruvchi juda individualdir. Ba'zi bolalarning birinchi so'zlari "xayrlash" kabi ijtimoiy imo-ishoralar bo'lib, keyinchalik bu bolalar narsalar va harakatlar uchun so'zlarni qo'shadilar. Boshqa bolalar dastlab ob'yektlar va jismoniy xususiyatlar uchun so'zlarni o'rganadilar va keyinchalik ijtimoiy iboralarni qo'shadilar.

• 
  Umuminsoniylik – bu insoniyat taraqqiyotining o`ziga xos jihati bo`lib, deyarli barcha shaxslar taraqqiyoti yo`lidagi umumiylik.
  
• 
  Turli xillik – bu insoniyat taraqqiyotining o`ziga xos jihati, individual rivojlanish yo`llarining xilma-xilligi.
  

Bolalar rivojlanishi bo`yicha nazariyotchilar insonlardagi umumiylik va xususiylikni ajratadilar. Ularning ta`kidlashicha, har xil muhitda bo`lishiga qaramay deyarli barcha insonlar muloqot mahorati, nutqiy ravonlikka va zudlik bilan muammolarni bartaraf qilish qobiliyatiga ega bo`ladilar. Bolalar muhitidagi ma`lum bir kelishuv umumiylikka qo`shimcha yo`l beradi. Bolalar har kungi madaniy tadbirlarda, jumladan, uy ishlarini bajarish va jamoat tantanalarida ishtirok etishda umumiy tarzda qatnashadilar.
Bola rivojlanishidagi xilma-xillik ko`pgina nazariyotchilarda katta taassurot qoldirdi. Ularning ta'kidlashicha, tabiat yuz xususiyatlariga, jismoniy va intellektual qobiliyatlarga ta'sir qiluvchi genlarning o'zgarishiga yo'l qo'yadi. Boshqa nazariyotchilar atrof-muhitni (tarbiyalashni) xilma-xillikda juda og'ir deb hisoblashadi. Ular insonni tarbiyalashning tarixiy davri kabi global va oilaviy munosabatlar kabi shaxsiy omillar bolaning individualligini shakllantirishga yordam beradi deb hisoblashadi (Baltes, Lindenberger, & Staudinger, 2006; Bornstayn va Lansford, 2010). Ushbu nazariyotchilarning ba'zilari, shuningdek, madaniyatni xilma-xillikning muhim manbai deb bilishadi: bolalar o'zlari muntazam ravishda duch keladigan muayyan vositalar, aloqa tizimlari va qadriyatlarga asoslanib egallagan qobiliyatlari bilan farq qiladilar (Griedler & Shields, 2008; Rogoff, 2003).
Rivojlanish jismoniy rivojlanishning ayrim jihatlarida, masalan, balog'at yoshi ketma-ketligida ko'proq umumiy bo'ladi. Boshqa sohalarda, shu jumladan, kognitiv va ijtimoiy-emotsional rivojlanishning ko'plab jihatlari xilma-xillik ko`rinishida bo`ladi. Shunga qaramay, jismoniy rivojlanishda har doim bir xillik mavjud. Shubhasiz, bolalarning bo'yi, vazni va terining r angi har xil, ba'zilari jismoniy nuqson bilan tug'iladi yoki jarohat oladi.