Mavzu: Voleybolchilarga to’pni boshqarish texnikasini o’rgatish reja

Voleybol bo’yicha dastlabki tayyorgarlik guruhiga mo’ljallangan
O’QUV REJASI

T/r	Mashg’ulotlar yo’nalishi	O’quv yili va yoshi
		1 10-12	2 11-13
	Nazariy tayyorgarlik	8	18
	Umumiy jismoniy tayyorgarlik	131	126
	Maxsus jismoniy tayyorgarlik	76	65
	Texnik tayyorgarlik	107	100
	Taktik tayyorgarlik	38	53
	O’yin tayyorgarligi	38	34
	Qabul, ko’chiruv va bitiruv me’yoriy test sinovlari	18	20
	Jami:	416	416

Ushbu jadvalda mashg’ulotlar yo’nalishi bo’yicha soatlar hajmi berilgan bo’lsada, dastur matnida shu mashg’ulotlarga ajratilgan vositalar (mashqlar) turlariga (jismoniy, texnik-taktik va o’yin mashqlari) soatlar taqsimlanmagan. Texnik tayyorgarlikni shakllantiruvchi mashqlar esa asosan ixtisoslashtirilgan mashqlardan iborat. Fikrimizcha, texnik malakalarni shakllantirishda voleybolga mos keladigan harakatli o’yinlardan foydalanish samarali natija beradi. Ayniqsa, shu harakatli o’yinlarni o’yin malakalari xususiyatiga moslashtirib qo’llash texnik tayyorgarlik ko’rsatkichlarini yanada tezroq shakllantirishiga olib keladi. CHunki, voleybol bilan endigina shug’ullanishni boshlagan bolalar maxsus texnik mashqlarni tez o’zlashtirish anchagina qiyin kechadi. Aynan, moslashtirilgan harakatli o’yinlar bu borada juda qo’l keladi. Qator ilmiy adabiyotlarda ushbu fikrni tasdiqlovchi fikrlar bildirilgan (10, 32, 37, 38). SHu bilan bir qatorda Yu.N.Kleщev, A.G.Furmanovlarning (24) «Yunыy voleybolist» deb nomlangan kitobida texnik tayyorgarlik vositalari tarkibida texnik mahoratni shakllantirishga mo’ljallangan harakatli o’yinlardan foydalanish lozimligi haqida hech narsa deyilmagan. Mualliflar faqat maxsus texnik mashqlar, yondoshtiruvchi va tayyorlov mashqlari to’g’risida so’z yuritadilar. Ta’kidlash zarurki, harakatli o’yinlarni tanlash va qo’llashdan avval o’yin texnikasi va unga o’rgatish bosqichlari mazmuni haqida yetakchi mutaxassislarning umumlashtirilgan yagona fikrlarini yoritish lozim
Uyin texnikasi – bu bir vaktning o’zida ketma-ket va muayyan maksadli tartibda ijro etiladigan ixtisoslashgan xarakat yoki xarakatlarning majmuasidir.
Uyin texnikasi – xarakat aniq, tez, yengil, vaziyatga muvofik, kamkuch sarf tib yukori samarada bajarishga muljallangan bulishi lozim.
«Texnika» atamasi yunoncha (tennis) suz bulib, juda keng ma’noda foydalaniladi va o’zbek tilida «Sa’nat» tushunchasini anglatadi.
Zamonoviy voleybol turli uyin malakalari va taktik kombinatsiyalarga nixoyatda boy bulib, uta katta shiddat va tezlikda utadi. Binobarin, voleybolning yukorida zikr etilgan uziga xos xususiyatlari uyinchilardan mukammal takomillashgan texnik maxorat talab kiladi.
Musobaka uyinlarida texnik maxorat kanchalik keng va tashki ta’sirlarga nisbatan mukammal shakllangan bo’lsa, shunchalik galabani kulga kirtish imkoni kup buladi.
Texnikaga oid barcha vositalar borki (samolyot, avtomobil, raketa, televizor va xakoza) ulaning texnik pasportlari mavjud bulib mazkur vositasining texnik kursatkichlari va ulchamlari berilgan buladi. Sportda ham muayyan xarakat malakasining o’ziga xos texnik kursatkichlari, va ulchamlari va uni ijro etishda shakllangan texnik tartibi mavjuddir.
Voleybol uini texnikasi uziga xos tasnifga ega bulib, u bir necha turkumdan tarkib topadi. Uyin texnikasining tasnifi «Xujum texnikasi» va «Ximoya texnikasi» kabi turkumlarga bulinadi. Ular esa uz navbatida yukoridan pastga karab bir-biriga buysundirilgan kichik turkumlardan tashkil topadi.
«Xujum» - texnikasiga xolat va xarakatlanish, to’pni uyinga kiritish va zarba texnikasi kiradi.
«Ximoya» - texnikasi esa uz navbatida xolat va xarakatlanish, to’pni qabul qilish va to’siq texnikasidan iborat.
Uzatish texnikasini. To’p uzatish voleybolda asosiy uyin malakalaridan biri bulib, shu uyin bilan bog’lik bulgan barcha texnik – taktik faoliyatini yagona vositadir.
Uzatish – xujum texnikasiga mansub bulib, uni ma’lum vaziyatda taktik maxorat bilan tug’ridan tug’ri ijro etish ochko olish imkonini berishi mumkin.
To’p uzatish – nemis mutaxasisi M.Fidlerni izoxiga binoan – bir vaqtni o’ziga bajariladigan ikki xarakat malakasidan iborat buladi. Birinchi «Jangovor» xolatdan gavdani ogirlik markazini bir oz pastga tushirish, ya’ni oyoqlarni tizza qismidan salgina egilishidan to to’pni qabul qilishigacha bulgan malaka. Bu malaka ximoya texnikasiga kiradi. Ikkinchisi – agar to’p maksadli uyinchiga aniq yetkazib berilsa bu uzatish deb yuritiladi va xujum texnikasiga kiradi.
Uzatish bir necha turlardan iborat bo’ladi:

1. 
   Tayanch xolatda ikki kullab yukoridan uzatish;
   
2. 
   Ikki kullab pastdan uzatish
   
3. 
   Bir kul bilan pastdan uzatish;
   
4. 
   Sakragan xolatda (tayanchisiz) ikki kul yoki bir kul bilan pastdan uzatish.
   

Uzatish vertikal, gorizontal yoki diagonal ravishda baland, past uzok yoki yakin yunalishlarda ijro etilishi mumkin. To’p uzatishni bu turlaridan ikki kullab yukoridan uzatish texikasini olsak, bunda «Jangovor» xolat – bir oyoq ikkinchisiga nisbatan oldinga, ikkala oyoq xam tizza kismidan egilgan buladi;
Kelayotgan to’pni yunalishga, baland pastligiga va tezligiga karab xolat yoki xarakatlanish – joy tanlash munosib mazmunga ega bulish lozim; to’p yakinlashganda to’pga nisbatan karshi xarakat oyoqlarni tizza kismidan yozilishi bilan boshlanadi.
Kullarni kursatish va katta barmoklar uchburchak shaklda bulib, uni orasidan to’pni yakinlashishi kuzatiladi;
Bilaklar salgina orkaga egilgan bulib, barmok, panja, kaftar chumich shaklda buladi;
To’p bilan kullarni «Uchrashuvi» arafasida oyoqlarni tizza kismidan yozilishi, kullar bilan da’vom etib, uzatishda to’pni yunalshini maksadga muvofik ta’minlanishi lozim. Uzatish vaqtidabarmoklar amortizatsiya va yunaltirish, kursatkich va urta barmoklar esa bilaklarni to’pga karshi xarakati blan birgalikda uzatishni ta’minlovchi kuchvazifalarni bajaradi. Nomsiz va kichik barmoklar to’pni yon tomondan uni aniq yunaltirishga yordam beradi. Tayanchsiz xolatda (sakragan xolatda) ikki kullab yukoridan uzatish texnikasi – aksariyat kiska balandlikda fakat sakragan xolatda amalga oshiriladi.