''Maxsus fanlar'' kafedrasi Kurs ishi mavzusi: Mehnat unumdorligi o’sishining asosiy omillari va mehnat samaradorligini oshirish yo’nalishlari

Tashqi omillarga
quyidagilarni kiritish mumkin: davlat 
buyurtmalari va bozordagi talab hamda takliflarning o’zgarishi munosabati bilan 
mahsulot xillari va ularning sermehnatlik darajasining o’zgarishi; jamiyat va 
mintaqalarning ijtimoiy-iqtisodiy o’zgarishlari; mehnatni kooperatsiyalashuv 
darajasi, moddiy texnika ta’minoti tabiiy shart-sharoitlar va hokazolar. 
Barcha omillarni o’z ichki mazmuni va mohiyatiga ko’ra, uchta guruhga 
bo’lish mumkin: moddiy-texnika, tashkiliy va ijtimoiy-iqtisodiy. Mehnat 
unumdorligini oshirishning moddiy asosi fan, texnika va texnologiyani 
rivojlantirish, ularning yutuqlarini ishlab chiqarishga joriy etishdir. Shuning uchun 
ham 
moddiy-texnika omillari
guruhini, odatda, etakchi va qolgan barcha 
omillarni belgilovchi guruh deb qaraladi. 
Mehnat unumdorligini oshirishning 
moddiy-texnika omillariga
fan-texnika 
taraqqiyotini uzluksiz rivojlantirish asosida mehnatning texnika va energiya bilan 
ta’minlanishini oshirish kiradi. Ishlab chiqarishda fan-texnika taraqqiyotining 
asosiy yo’nalishlari quyidagilardir: ishlab chiqarishning avtomatlashtirishga o’tish 
munosabati bilan uni mexanizatsiyalash; mehnatning energiya bilan ta’minlanish 
darajasini oshirish asosida mashina va asbob-uskunalar quvvatining ortishi; ishlab 
chiqarishni elektrlashtirish; sanoat va qishloq xo’jaligining bir qancha tarmoqlarida 
ishlab chiqarishni kimyolashtirish; butunlay yangi texnologiyalarning yaratilishi 
(ular ishlab chiqarish intensivligini oshirishni ta’minlaydi va jonli mehnat sarfini 
keskin qisqartiradi); ishlab chiqarishga material sarflanishining pasayishi va 
moddiy resurslarning tejalishi; mashinalar va asbob-uskunalar ixtisoslashuvining 
chuqurlashuvi va shu kabilar. Energiyaning yangi qudratli manbalari - atom, ichki 
yadro, geoterial, kosmik va hokazo turlarining o’zlashtirilishi ham muhim 
ahamiyat kasb etadi.
Moddiy - texnika omillari ta’siri natijasida mehnat unumdorligi ortadi va 
mahsulotning sermehnatlik darajasi (t) pasayadi. Sermehnatlilik darajasi 

---

ko’rsatkichi bo’yicha mehnat unumdorligining o’sishi quyidagi formulalar bilan 
aniqlanadi:
 
М
М
М
см
см
у
х


100
100
yoki 
М
С
М
М
см
бм
см
у
х


100
Bu erda 
М
у
- mehnat unumdorligining oshishi, %; 
М
см
- mahsulot birligi sermehnatlik darajasining pasayishi, %; 
С
бм
- tadbirni joriy etishdan oldin mahsulot birligini uchun zarur bo’ladigan 
boshlang’ich sermehnatlik darajasi. 
Mehnat unumdorligining o’sishiga doir