''Maxsus fanlar'' kafedrasi Kurs ishi mavzusi: Mehnat unumdorligi o’sishining asosiy omillari va mehnat samaradorligini oshirish yo’nalishlari

Afzalligi 
- qulay, tushunarli, mahsulot ishlab chiqarish jarayonining 
xususiyatlarini aks ettiradi. 
Kamchiligi 
- keng miqyosda qo’llash mumkin emas, chunki 
iqtisodiyotning ko’plab tarmoqlari, aksariyat korxonalar faqat bir xil 
mahsulot ishlab chiqarishga ihtisoslashmagan
 
Qi
ymat 
usul 
Turdosh bo’lmagan mahsulotlarni ishlab chiqarish samaradorligini 
ifodalash ko’rsatkichlaridan biri bo’lib, qiymat (pul) birligida o’lchanadi. 
Afzalligi - 
mehnat unumdorligini tarmoqlar bo’yicha, turli 
mahsulotlar ishlab chiqaruvchi koxonalarda o’lchash imkonini beradi. 
Kamchiligi - 
inflyatsiya jarayonlarini aniq hisobga olinmasa, 
olingan ko’rsatkich taxminiy natijaga ega bo’ladi; mahsulot ishlab 
chiqarishdagi ichki, tarkibiy sifat o’zgarishlari aniq aks etmaydi.
M
ehnat 
usuli 
(norma-soatlarida ifodalanuvchi) ishlab chiqarilgan mahsulotning 
unga ketgan haqiqiy vaqt sarfiga nisbatan iborat bo’lib, mahsulot ishlab 
chiqarishga ketgan mehnat sarfini unumdorlik nuqtai nazaridan baholashi 
imkonini bildiradi. 
Afzalligi – 
iqtisodiyotning barcha sohalarida ishlatilishi mumkin, 
taqqoslashga juda o’ng’ay. 
Kamchiligi - 
bu usulda mehnat unumdorligini o’lchash juda qiyin 
va ko’p vaqtni, xarajatni talab qiluvchi o’lchash va hisob ishlarini talab 
qiladi. 
 
Ishlab chiqarish hajmlari va mehnat unumdorligini o’lchashning qiymat 
usuli birmuncha murakkab ishlab chiqarish hajmlarini hisoblashda eng maqbul 
usulni muayyan shart-sharoitlardan kelib chiqib tanlash mumkin. Ishlab chiqarish 

---

hajmlarini o’lchashning eng ko’p qo’llanadigan usuli yalpi, tovar va sotilgan 
mahsulotlar ko’rsatkichlaridir. Bu xil ulgurji narxlarda «zavod usuli» bo’yicha 
hisoblangan yalpi mahsulot tovar mahsulotdan tugallanmagan ishlab chiqarish 
qoldiqlarini o’lchaysh bilan, sotilgan mahsulot tovar mahsulotdan sotish uchun 
mo’ljallangan, lekin sotilmagan tovar qoldiqlari summasi bilan farq qiladi. 
Shunday qilib, mahsulot ishlab chiqarish normasi yalpi mahsulot bo’yicha 
aniqlanganda eng aniq natijalar kelib chiqqanday tuyuladi. Biroq, bozor 
iqtisodiyoti sharoitida unumdorlikni sotilgan mahsulot hajmi bo’yicha hisoblash 
ancha muhimroqdir, chunki tugallanmagan ishlab chiqarishning ko’payishi va 
sotilmagan mahsulot qoldiqlarining to’planib qolishi ijobiy iqtisodiy ahamiyatga 
ega emas. Yalpi tovar va sotilgan mahsulot ishlab chiqarish hajmlarni va 
normalarini o’lchashning kamchiligi shundan iboratki, ulgurji narxlar barcha 
barcha moddiy xarajatlarning qiymatini o’z ichiga oladi.