''Maxsus fanlar'' kafedrasi Kurs ishi mavzusi: Mehnat unumdorligi o’sishining asosiy omillari va mehnat samaradorligini oshirish yo’nalishlari

natural (tabiiy) usulini 
qo’llash
 
maqsadga muvofiqdir
.
Bu usul oddiy, qulay va 
ishonchli bo’lsada, u faqat bir xil mahsulot ishlab chiqariladigan ish joylarida 
qo’llaniladi, shuning uchun ham amalda undan kamroq foydalaniladi. Korxonaning 
birigada va uchastkalarida butunlay bir xil mahsulot ishlab chiqarilsa, bunday 
holatdagina natural usul qo’llanilishi mumkin: 
Misol.
Agar tsexning 10 ishchisi bir hafta mobaynida 800 ta detal 
ishlab chiqargan bo’lsa, har bir ishchining ishlab chiqargan detali quyidagicha 
bo’ladi: 
bir haftada - 800 : 10 

80 (detal); 
bir kunda - 80 : 5 

16 (detal); 
Natural usulning bir ko’rinishi shartli-natural usul bo’lib, bunda ish 
hajmi bir xil mahsulotning shartli birligida hisobga olinadi. Masalan, turli 

---

hajmdagi vagonlarga, turli hajmdagi konserva bankalari shartli bankalarga, turli 
poyabzallar shartli juftga aylantiriladi. Shartli o’lchovlarga aylantirish, odatda, 
o’tkazish birliklari koeffitsentlari yordamida amalga oshiriladi.
Shartli natural usul qo’llanish uchun qulaydir, chunki ko’pgina xilma-
xil tovarlarning, xizmatlarning aylantirish koeffitsentlari yordamida ishlab 
chiqarishni qiyoslanadigan turga keltirish mumkin. Masalan, un, non va makaron 
mahsulotlari sotish xarajatlarini non-bulka mahsulotlarini shartli kilogrammiga 
aylantirish orqali ifodalash mumkin.
Mehnat unumdorligini o’lchashning yana bir keng tarqalgan usuli 
mehnat usulidir.
Mehnat unumdorligini mehnat usuli bilan o’lchashda mahsulot birligini 
ishlab chiqarish yoki tovar birligini sotishga doir normativ vaqtdan foydalaniladi: 

 



хакикатда
t
махсулот
V
вакт
t
У
м
*

Bu erda U
m 
- mehnat usuli bilan o’lchangan mehnat unumdorligi. 
Mehnat usulining afzal tomoni uni barcha ish turlari va xizmatlarga 
tatbiq etish mumkinligidir. Biroq bu usuldan keng foydalanishda har bir ish turi 
uchun vaqt normativlari zarurdir, ular hamisha ham mavjud bo’lavermaydi. Bu 
usuldan ishbay ishlovchi xodimlar mehnat unumdorligini hisoblash uchun 
foydalanib bo’lmaydi, chunki ular uchun vaqt normalari tatbiq etilmaydi.
Unumdorlik o’lchashning