Мцгяддимя
Yüklə 0,78 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Aytən Quliyeva
Aytən Quliyeva
32 Yazıçı özünü “ziyalı” hesab edən bir ailənin timsalında bu qəbildən olan digər “mədəni ailə”ləri, özünü savadlı göstərmək üçün ilk növbədə öz dilini unudan, ona xor baxan, bu dildə da- nışmaqdan utanan ayrı-ayrı insanları səciyyələndirən xüsusiy- yətləri göstərir: “Yəni ki, bu mənimçün təzə bir məsələ deyildi. Mən çox gözəl bilirdim ki, bir çox mədəni ailələrdə başqa dildə da nışmaq dəbdir, ələlxüsus da belə ailələrin gəncləri üçün öz dil lərini bilmək mandır. Bilirdim ki, bəzi ailələrdə cavan oğlan- lar öz ana dillərində yeddimərtəbə küçə söyüşündən qeyri heç bir söz bilmirlər və cavan qızlara isə söyüş söymək əyib və ya- raşmayan bir iş olduğundan öz dillərini öyrənməyə də heç bir ehti
yac qalmır və bu səbəbdən də işti-şayət təsadüfən bir yerdə, məsəlçün azərbaycanca şeir oxunduğun eşidəndə bu onlara Afri- ka meşələrində yaşayan buşmenlərin dili qədər əcaib gəlir və on- lar qulaqlarını tutub qaçırlar. Bəli, bunlar hamısı öz yerində, bun ların heç biri mənimçün təzə xəbər deyil. Məni ən çox təəc- cü bə gətirən bu idi ki, Fərhad da bu işə zərrə qədər təəccüblən- mədi”(5,203). Öz ana dil ini, adət-ənənələri bəyənməyən bu insanlar milli mu siqimiz olan muğama da biganədirlər. Radioda muğam səslə- nən zaman ailə üzvlərinin hərəsi bir bəhanə ilə otağı tərk edir. A ta isə sanki bütün bu hadisələrə etiraz olaraq sona qədər muğa- mı dinləyir: “Sən öləsən, ömrümdə muğamata belə ləzzətlə qu- laq asmamışdım. Hərdənbir ev yiyələri gah o qapını, gah bu qa- pını açıb otağa boylanırdılar. Bilmirəm da nəyi yoxlayırdılar, mu ğamatın qurtarıb-qurtarmadığınımı, yoxsa ki, mən getmişəm, ya yox?”(5,205). M uğam bitdikdən sonra ata bu “ziyalı” ailə ilə vidalaşır. Əsərin süjetini tamamlayan, qayəni oxucu üçün daha da ay- dınlaşdıran epizodlardan biri dilənçi ilə bağlı olan hadisədir. Hə- lə oğlunun sevdiyi qız və onun ailəsi ilə tanış olmayan ata yolda di lənçi bir qadın görür. Ona yardım üçün pul vermək istəyir, la- kin görür ki, cibində təzə qohumlarına hədiyyə almaq üçün ayır- dığı 50 manatdan başqa pulu yoxdur. O, bir anlıq düşünür: “Heç Anar – 75
33 in safdı ki, mən indi qonaq getdiyim adamlara, yəni ki, canım-ci- yərim bircə oğlumun canı-ciyəri olan adamlara əlli manatlıq hə- diy
yə almaq istədiyim bir halda heç tanımadığım bir dilənçini də la yiq görüm həmin məbləğə? Yox, əlbəttə, yox!”(5,205). Lakin atanın qonağı olduğu ailədə qarşılaşdığı hadisələr, adət-ənənəmizə, dilimizə, mənəvi sərvətimiz olan muğama biga- nə münasibət fikrini dəyişir. Sonda o, bu insanları özünə hətta kü çədə gördüyü dilənçidən də uzaq hesab edərək hədiyyə üçün ayırdığı pulu tənha bir küçədə dilənən qadına verir. Bu əsəri ilə yazıçı öz milli mənsubiyyətini unudub, ona xor ba xan, özünü başqalarına oxşatmaq fikrində olan insanlara ibrət dərsi verir. “Nisbət nəzəriyyəsi” haqqında Anar deyir: “Mənim ilk he- ka yələrimdən biri “Nisbət nəzəriyyəsi” adlanır. İndi mən cildlə- rim ə də salmışam onu, ilk hekayələrimdən biridir. Onda mənə qədim Misir mətni təsir etmişdi. Əlimə qədim bir Misir mətni keç
mişdi, rus dilində oxudum. Bir hökmdarın və onun təbəəsi- nin söhbəti idi. O vaxt mənə çox təsir eləmişdi”(17). Bu hekayə öz fəlsəfi məzmunu ilə seçilir. Əsərdəki hadisələr zi yalı bir ailədə baş verir. Əsərin baş qəhrəmanı Hikmət və onun həyat yoldaşı Nəimə elmi işlə məşğuldurlar. Hikmət bir roman haq
qında yazılmış tənqidi məqaləni oxuyur. Bir tənqidçi bu ro- ma na müsbət yanaşsa da, digəri əsərin yarıtmazlığını göstərir. Hik mət hər iki tənqidçini müəyyən mənada haqlı sayır. Digər bir situasiy ada o, bacısı Zəhra ilə qarşılaşdırılır. Hikmətin bacısı dai ma onu tənqid edir, danlayır. “Zəhra deyirdi: - Camaat arasına çıxa bilmirəm. Hamı sənin biqeyrətliyini mənim başıma qaxır. Vallah, billah, binamus qardaşın bacısı ol- maqdansa ölüm min yol yax şıdır. Hikmət sakit və etirazsız qu- laq asırdı. Zəhra daha da özündən çıxırdı” (12,55). Bütün bu təh- qi ramiz sözlərə baxamayaraq, Hikmət özündən çıxmır, bir ba- xımdan Zəhraya haqq verir. “Hikmət Zəhranın niyə gəldiyini, nədən danışacağını yaxşı bilirdi. Onun bu barədə danışmağa heç bir həvəsi yox idi. Amma o bilirdi ki, Zəhra bu barədə söhbət
Aytən Quliyeva
34 açmaq
da haqlıdır. Hikmət onun qardaşı idi. Zəhra qardaşının ta- leyi
nə biganə baxa bilməzdi” (12,55). Hikmət hər bir fikri, şərhi qəbul edən, onunla razılaşan bir in- san dır. Hekayədəki bütün situasiyalarda bu özünü aydın göstərir. Baş verən hər bir hadisədə, fərqli yanaşmalarda Hikmət hər iki tərəfə haqq verir. Qarşılaşan tərəflərin hər birinin öz həqiqəti, nəzəriyyəsi olduğunu duyur, dərk edir: “Hikmət bilirdi: Ələsgə- rov
la Nəimənin Zəhra deyən əlaqələrdə olduğunu aydın-aşkar bil
sə, öz gözüylə görsə belə namusu tapdalanmış ərin iztirab və in tiqamı haqlı olduğu kimi, həyatının son bayramından imtina et mək istəməyən sinli professor da haqlıdır. Və nəhayət, Nəimə də haqlıdır. Yəqin onun da müəyyən səbəbləri, dəlilləri, əsasları, bəraəti var. Hikmət bilirdi: Bu dünyada haqsız yoxdur. Hərə bir səbəbdən, hərə bir cürə haqlıdır”(12,56). Hekayə gözlənilməz bir sonluqla bitir. Sonda Hikmətin inti- har etm əsi onun zahiri təmkininin və sakitliyinin altında, daxili aləmində fırtınalar qopduğundan xəbər verir. O xaricən bütün in sanların düşüncələri ilə razılaşsa da, daxilən özü ilə barışa, ra- zılaşa bilmir, intihar yolunu seçir. Bütün bu həqiqətlər içərisində o, öz həqiqətini itirir. Həyatı boyu hər kəsi haqlı sayan Hikmətə ya zıçı onun ölümündən sonra sanki haqq qazandırır. “Gecə Hik- mət özünü asdı. Arvadı, uşaqları, dost-aşna, qohum-qardaş yasa batdı. Hamı təəccüblənirdi.
– Axı nəyi çatmırdı. Xoşbəxt ailə. Ev-eşik. Cəmiyyətdə yük- sək mövqe. Sağlamlıq. Şöhrət. Pul. Onlar haqlı idilər. Amma Hikmət də haqlı idi” (12,57). Cəmi iyirmi yaşlı gənc bir yazıçının həyatın fəlsəfi yönümü ba rədə düşünmək bacarığı, insan psixologiyasının dərin qatları- nın incəliklərini bu qədər aydın, sərrast dərk etməsi çox müsbət və təqdirəlayiq bir hadisədir. “Sandıq hekayələri”nin sonuncusu “İztirabın vicdanı” adla- nır. Anar “Şəhidlər dağı” kitabında bu haqda maraqlı məlumat- Yüklə 0,78 Mb. Dostları ilə paylaş:
|