Мцгяддимя
Yüklə 0,78 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Aytən Quliyeva
Aytən Quliyeva
56 tay qeyri- adi bir teleqram alır. “Bu nə qəribə teleqram idi: "Mu- ra dov Oqtaya 29 Bakıdayam Reys 203 Qarşıla" (7,129). İmzasız gələn bu teleqram Oqtayı çox düşündürür, o, Moskvadakı bütün ta nışlarını yada salır, lakin teleqramı göndərənin kimliyi barə- sin də bir qənaətə gələ bilmir. Bütün bu çalpaşıq fikirlər arasında ağlına bir fikir gəlir: “Ağlıma bir fikir də gəldi. Amma bu fi- kir—
xam xəyal idi. Qeyri-mümkün şey idi, baş tutan iş deyildi. Ola bilməzdi”(7,130). Lakin onun ağlından qovduğu fikir realla- şır. Bu gələn onun gözlədiyi, bir zamanlar itirdiyi Əsmərdir. Əs- mər onun sevdiyi, lakin utancaqlığına, təcrübəsizliyinə görə qo- vu şa bilmədiyi uşaqlıq sevgisi, həm də sinif yoldaşıdır. Süjetin axarında Əsmər və Oqtayın gözəl insani münasibətlə- ri, ilk gəncliyinin doğma xatirələri incələnir, çözülən xatirələr isə düşüncələri oyadır, duyğuları qanadlandırır. Oqtay ömrünün həmin bir günündə keçirdiyi hisslər, Əsmərlə gəzdiyi yerlər, et- di yi söhbətlər barədə danışır. “Həzin, kövrək duyğular, uşaqlı- ğın, yeniyetməliyin, səmimi və saf arzuları ilə yaşlı həyatın prob
lemləri, gündəlik qayğıları arasında qarşılaşdırma, ad günü bəhanəsi ilə gözlənilməz görüş və bu qəfil görüşün oyatdığı hiss lər... Bütün bunlar— Əsmər və Oqtayın gözəl insani müna- si bəti, uşaqlığın birgə xatirələrinə sədaqəti oxucuda xoş düşün- cələr oyadır...” (32,16). Oqtayın davranışlarından biz onun qeyri-adi düşüncə tərzinin şahidi oluruq. “Deyirdim ki, Allah yoxdur, amma mən bir dəfə onu eşitdim: Açarların zəngindən eşitdim. Bu açarlarla o bizi— in sanları təklik kameralarında bağlayıb, indi də gəzir özüyçün, açar larını cingildədir. Amma bu təklik kameralarında insanların ha mısı eyni şeyləri görür—ulduzları, ayı, buludları, çarmıxa çə- kil miş səmanın bir tikəsini, bir udumunu, yağışı—bizim ümumi ərazimizi. Hər adamın həqiqəti onun içində bağlıdır. Seyf kimi, şkaf kimi. Bu seyfi, bu şkafı başqası aça bilmir, çünki birinin aça rı başqasına düşmür. Hər adam öləndə torpağa onun açarları- nı da basdırırlar. Biz öləndə də torpağa bizi—heç bir vaxt açıl- ma mış şkafları basdıracaqlar” (7,159). Bəlkə də belə düşündü- Anar – 75
57 yü nə görə o, vaxtilə Əsmərə sevgisini etiraf edə bilməmiş, illər öt məsinə baxmayaraq özünə bir həmdəm tapa bilməmişdir. “Oq- ta yın hiss-həyəcanları daha mürəkkəb, qarışıq və təzadlıdır. Onun mənəvi aləmində Bakının səhər peyzajı, İçəri şəhərin nağıl dünya
sı, Xəzər, Xan sarayı və “tənhalıq fəlsəfəsi” birgə yaşayır. Çün
ki Oqtay bizcə, hələ formalaşmamış, qeyri-yetkin bir şəxsiy- yətdir. O, hələ əsl həqiqətin astanasındadır. Hələ o azır, büdrə- yir” (25,112). Əsmər isə bir günlüyə də olsa Moskvadan Bakıya gəlir ki, ilk məhəbbəti ilə görüşsün, onun ad gününü təbrik etsin. Bu görüş va sitəsilə ömrünün ən xoş günlərinə, uşaqlıq, yeniyetməlik çağ- la rına, İçəri şəhərə bir günlük də olsa qayıda bilsin. Biz onun söhbətlərindən anlayırıq ki, Camalla evlənməsi, bu ev liliyin nəticəsi kimi ağır, ehtiyac içində keçən uşaqlıq illərin- dən tamamilə başqa bir aləmə, firavan bir mühitə düşməsi onu xoşbəxt etməmişdir. Əsmər bu dəbdəbəli güzarana mənən alışa bil məmiş, bu aləmin bir əşyası, həm də öz yerini tapa bilməmiş, narah atlıqla bu yeri axtaran əşyası olaraq qalmışdır. Çünki əri Ca mal ilə onun mənəviyyatı, daxili aləmi heç cür bir-birinə uy- ğun gəlməmişdir. Əsmər məktəbdən məzun olduğu il, ilk dəfə Oqtayın onu tak- si ilə evlərinə ötürdüyü gecə Oqtaydan sevgi etirafı gözləmiş və hətta bunun üçün onu cəsarətləndirmişdir: “Qapılarının ağzında ay rılanda Əsmər birdən diqqətlə (indiki vaxtım olsaydı deyər- dim ki, işvəylə) mənə baxıb xəbər aldı:–Bəs sən mənə bir şey de mək istəmirsən?” (7,146). Oqtay isə bu həlledici məqamda sa- dəcə susmuş həm özünün, həm də Əsmərin yarımçıq, kədərli hə- yat sürməsinə səbəb olmuşdur. “Oqtay Əsmərin sifətinə süni ifa- də vermək, maskalanmaq məharətini dönə-dönə qeyd edir. An- caq o, görüş günü Əsmərin sifətindəki, gözlərindəki yeni bir mas kanın arxasında gizlənmiş həqiqi ifadəyə diqqət yetirsəydi, ey ni ilə kinoda gördüyü ölümə məhkum yapon pilotlarının—ka- mi kadzelərin uçuşdan qabaq sifətlərinə qonan dəhşət ifadəsini gö rərdi. Beləliklə, bu qəribə ad əsərdə dərin, düşündürücü bir Aytən Quliyeva
58 məna kəsb edir və biz müəllifin daxilən narahat, yalnız məhəb- bətli, gözəl həyatı qəbul və təsdiq edən yeni bir qəhrəmanı ilə rastla
şırıq” (46, 202). Əsərdə bir çox hallarda cəmiyyətimiz üçün vacib olan mənə- vi- əxlaqi problemlər göz önünə gətirilir. İçəri şəhərin bəzi hissə- lərinin sökülməsi, onların yerinə insanların öz qınlarına, hücrələ- ri nə çəkiləcəkləri yeni konfiqurasiyalı “şüşə və betondan mo- dern qutular” tikilməsi ilə qonşular, ailələr arasında yaranacaq mənəvi yadlaşma prosesinə toxunulur. Müasir şəhərdə adamla- rın laqeydliyi, bir-birindən uzaqlığı, qəhrəmanları narahat edir. On lar düşünürlər ki, İçəri şəhərdə insanlar bir ailənin üzvləri ki- mi yaşayırlar, doğrudur, müasir şəhərin rahatlığı ilə müqayisədə burada
bir darısqallıq var. Amma insanların bir-birinə yaxınlığı İçəri şəhər həyatının müasir şəhər həyatından misilsiz üstünlü- yüdür. Burada hamı bir-biri haqqında hər şeyi bilir, bir-birinin hər dərdinə, sevincinə ortaq olur. Qəhrəmanlar üçün İçəri şəhə- rin üstünlü yü məhz bundadır. Digər bir problem isə insanın daxili dünyasına qapılıb, lazımi anda h əyatının dönüm nöqtəsi olacaq qərarı verməyə gecikməsi və bütün ömrü boyu bunun peşmanlığı ilə yaşamasıdır. “Nəha- yət, uzun ayrılıqdan sonra Əsmər Moskvadan Oqtayın ad günü- nə gəlir. Onlar Bakını gəzirlər, keçmişi xatırlayırlar. Nə qədər qeyri-adi gör üş olsa da, həmin günün özü belə onları yaxınlaş- dırmaqda, təəssüf ki, acizdir. Çünki Oqtay və Əsmərin sevgi mü nasibətlərindəki tarazlıq artıq çoxdan pozulub” (29). Qeyd olunduğu kimi, “Taksi və vaxt” hekayəsinin qəhrəmanı ilə Oqtayın, Əsmərin bir çox oxşar cəhətləri var. Hər iki hekayə- nin qəhrəmanları vaxtı dəyərləndirə bilmirlər və bu da onların həyatda bir çox şeyləri itirmələrinə səbəb olur. “Taksi və vaxt” hekayəsinin qəhrəmanı itirdiyi zamanın geri dön
məsini arzulayır: “Qaytarın mənə 20 yaşımı. Hardan qayta- ra caqlar? Kim qaytaracaq? 20 yaşımda 20 yaşımın qədrini bil- mədim... Bir də iyirmi yaşında, o vaxt, o gün, saat üçə on beş dəqiqə qalanda qaytarmadığım, qaytarmağa cəhd etmədiyim tak- Yüklə 0,78 Mb. Dostları ilə paylaş:
|