Мцгяддимя
Yüklə 0,78 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Aytən Quliyeva
Anar – 75
65 zəminində ədəbiyyatda yeni dövrün mollanəsrəddinçiliyinin ya- ra dılması demək idi. O vaxt cəmi otuz yaşında olan Anar parlaq is tedadın məhsulu olan bu satirik hekayələr silsiləsinə görə Azərbaycan ədəbiyyatı yeni dövrünün Molla Nəsrəddini olmaq səlahiyyətini qazana bilmişdir” (42). Bu hekayələr silsiləsini oxuduqca hiss edirsən ki, Anar milli və ictimai problemləri qüdrətli yazıçı Cəlil Məmmədquluzadəyə is tinad edərək, ondan öyrənərək, orijinallıqla, onu təkrar etmə- dən yalnız özünəməxsus bir şəkildə ifadə edərək öz məharətini sü but edir. “Molla Nəsrəddin-66” əsəri XX əsrin son illərinin Mol la Nəsrəddinidir. Anar elə Molla Nəsrəddinin layiqli xələfi- dir. Təbiətindəki incə yumor hissləri qələmində də var. O da öz döv rünün Molla Nəsrəddini kimi oxucularına “bir para ciddi söz” demək istəyir, bir para mətləblərdən agah etmək istəyir oxucusunu . Elə ilk cümlələrindən gülüş doğurur onun demək is- tədiyi sözlər” (67,171). Silsilənin sadəcə adında deyil, ruhunda, məğzində əsl vətən- daş yanğısından, təbii millət sevgisindən yoğrulmuş mollanəs- rəddinçilik ab-havası duyulmaqdadır. “Müəllif bu uyğunluğu, bənzərliyi gizlətməyə çalışmır, əksinə, hətta “...Zarafatsız əziz oxu cum, sənə bir parça ciddi söz demək istəyirəm və bir para mətləblərdən agah eləmək istəyirəm səni—deyə müəlliminin çox sevdiyi və işlətdiyi müxtəlif duzlu-məzəli, mənalı-kəsərli fel yetonlarının ibarə və tərkiblərindən yeri gəldikcə, “birdən, məsələn, tutalım”, “o vədə sən istəyəcəksən ki”, “əgər ki”, “aya” və s. kimi xarakterik söz və birləşmələrdən, təkrirlərdən istifadə edərək, məqsədli effektə nail olur, ciddiliyin önündə dayanmış “za
rafatlarına” başlayır” (60,50). “Molla Nəsrəddin-66” silsiləsinə daxil olan kiçik hekayələr həm də bir növ lətifəyə oxşayır. Bu da Anar yaradıcılığının şifa- hi
xalq ədəbiyyatından, folklor nümunələrindən qaynaqlandığını gös
tərir. Bu hekayələri oxunaqlı edən cəhətlərdən biri də məhz bu dur. Çünki bu hekayələrdə xalq üçün yad olan heç nə yoxdur. İstər sadəliyi, istərsə də, hadisələrin reallığı baxımından bu he- Aytən Quliyeva
66 ka yələr hər bir oxucunun qəlbinə yol tapıb, ruhunu oxşayır. Silsilənin müqəddiməsi bir növ Mirzə Cəlilə nəzirə üslubun- da yazılmışdır. Burada məşhur mollanəsrəddinçilər ruhu, Mirzə Cəlil dəst-xətti aydın hiss edilir. “Bu baxımdan, iyirmi iki il ön- cə yazılmış “Molla Nəsrəddin-66” Anar qələminin böyük im- kan larını göstərirdi, ədəbiyyatımızın qiymətli ənənələrinə yük- sək məhəbbətlə bağlılıq nümunəsi idi. Və bu duzlu, satirik no- vel
lalarda Cəlil Məmmədquluzadə ədəbi məktəbinin uğurlu da- va mı ilə yanaşı, Anarın özünəməxsus üslub xüsusiyyətləri də görünür” (68). Cəmiyyətin inkişafına mane olan bəzi insanların tərbiyə olun- ma sı, əxlaqi keyfiyyətlərin yayılması prosesində meydana çıxan mənfiliyin müxtəlif təzahürlərinə qarşı mübarizə aparmaq, həqi- qəti, gözəlliyi və mənəvi-əxlaqi təmizliyi yaymaq bu hekayələr sil siləsinin mərkəzində dayanır. Sənətkar “Molla Nəsrədin-66” ilə kəsərli silah olan gülüşdən, cəmiyyətimizin sağlam inkişafı üçün əngəl yaradan hadisə və insanlara münasibət bildirməyin mü hüm bir vasitəsi kimi bacarıqla istifadə etmişdir. Sənətkar məşhur “Danabaş kəndi”ndən “müxbir xəbərçi Xə- di cənin məlumatı” ilə ciddi zarafatına başlayır. Sərxoşluq, içki alu dəçiliyi kimi mənfi halları kəskin tənqid atəşinə tutur. Lül Qəmbərov, Soobrazim Natroixov, Şaltay Baltayev, Aldıyatdı Bat
dıqaldıyev, Hayıl Mayılov kimi mənəvi-əxlaqi cəhətdən na- qis insanların həbs cəzasına məhkum olmaqdan, satirik jurnal- lar da ifşa olunmaqdan, töhmət almaqdan belə xəcalət çəkməyə- rək zərərli əməllər törətməkdə davam etdikləri göstərilir. Belə ad ları yazıçı obrazlara təsadüfi verməmişdir. Bu adlar obrazların mənəviyyatından xəbər verir, xarakterini açır. Onlar təkcə özlə- ri nə yox, ətraflarında olan insanlara da fiziki və mənəvi ziyan vu rur, pis vərdişlərə aludə edirlər. Hekayənin qayəsini cəmiyyət- dəki bu tip insanları ifşa etmək, onlara gülməklə mənfi halların in san mənəviyyatına, tərbiyəsinə vurduğu ziyanı azaltmaq, zə- rərli yoldan yayındırmaq istəyi təşkil edir. “Gülməşəkər kəndinin sabahı” oçerkinin müəllifi şərti olaraq Anar – 75
67 Boşboğazovdur. Burada elə Boşboğazovun dili ilə onun kimi qə- ləm əhli tənqid edilir. O, vəzifə şərəfini kolxoz sədrinin “kabab, qu tab, şərab” məclisinə sataraq Dedi Qoduyevin “bura dağ yeri- dir, burda pambıq bitməz” kimi haqlı iradının üstündən öz boş- bo ğazlığı ilə elə keçir ki, əsas məsələ unudulur. “–Haqlı tənqid- dən incimək lazım deyil,—dedim. Tənqidin xeyri var. Tənqid gələcək inkişafımızın rəhnidir. Xeyirxahlıqla edilən tənqidə qu- laq asmaq, səmərəli nəticələr çıxarmaq lazımdır” (10,18) kimi şablon sözlərlə özünü haqlı çıxarır.
Bütün bu hadisələr oxucuda Boşboğazovun simasında xalqın mənafeyini düşünməyən çürük mənəviyyatlı, qabiliyyətsiz, əqi- dəsiz, məslək sahiblərinə qarşı dərin nifrət oyadır. Silsiləyə daxil olan “Zəncir” hekayəsi isə özündə cəmiyyəti- miz
dəki bir necə mənəvi-əxlaqi problemi birləşdirir. Saatın neçə olduğunu öyrənmək istəyən Əvəz Əvəzovla başlayan hadisə get- dik cə mürəkkəbləşərək, əsər çap etdirməyə, maşın və ev almağa, te lefon çəkdirməyə, instituta qanunsuz yollarla tələbə qəbul et- dir məyə çalışan müxtəlif tipli insanların əlaqəli, bir-biri ilə bağlı zəncirvari münasibət sisteminə çevrilir. Yazıçı cəmiyyətdə insani münasibətlərin zəiflədiyini, adam- la rın hər addımbaşı bir-birindən nəsə umduqlarını, təmiz, səmi- mi- qəlbdən dostluq, yoldaşlıq etmədiklərini, bununla da insanı in san edən mənəvi-əxlaqi dəyərlərin itdiyini göstərir. Sadəcə saa tı öyrənmək istədiyi üçün Əvəz Əvəzov bir çox insanın istə- yini ye rinə yetirməli, müxtəlif şəxslərə ağız açmalı olur. Və biz onun hər müraciət etdiyi idarədə müxtəlif qanun pozuntuları, öz- ba şınalıq, özündənrazı, lakin heç bir qabiliyyəti olmayan idarə başçıları, hər insanda isə mənəviyyatsızlıqla qarşılaşırıq. Hek
ayədə insanlar arasında olan alver psixologiyasının, hətta ailə, sevgi məsələlərində də rol oynaması ifşa edilir. Rəhimə Rə- hi movanın qaynı Bəhram Bəhramovla evlənməsi üçün Əvəz Əvəzov onun bir çox şərtini yerinə yetirməli olur. “Rəhiləni bağçaya düzəltmək üçün üç yaponski tranzistor, iki cüt çex ayaq qabısı, bir dəst Rumıniya mebeli boyun oldu. Mədinəni mu- Yüklə 0,78 Mb. Dostları ilə paylaş:
|