Мцгяддимя
Yüklə 0,78 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Aytən Quliyeva
Anar – 75
53 “Mən indi bilirdim ki, səadət var və insan onun uğrunda döyüş- məlidir. Bilirdim ki, əgər səadət üfüqə bənzəyirsə, bu bənzəyiş ça tılmazlıqda deyil, bu bənzəyiş ondadır ki, üfüq təki səadətə tə- r əf gedəndə də biz yeni-yeni aləmlər tapır, təzə-təzə həqiqətlər, doğrular kəşf edirik. Səadət uğrunda, doğru uğrunda çarpışdıqca biz vaxta qalib gəlirik”(5,57). Həyatının müdrik çağında da o, aşiq olmuşdur. Yenə də qəlbi in tizar içindədir, yenə də tərəddüd edir, sevgisini etiraf edə bil- mi r. Lakin bu səfər real səbəblərdən. Çünki artıq sinli bir kişidir, am ma dostunun gənc qızı Nərgizə aşiq olmuşdur. O, gəncliyində itir diyi qadını Nərgizdə tapmaq, bununla gənclik məhəbbətini qay tarmaq istəyir. “Mən demək istəyirdim ki, mən vaxta qalib gəlmişəm, bu yağışlı axşam, çox-çox illər bundan qabaq isti gündüz ça ğı itirdiyimi tapmışam və tapdığımdan elə muğayat ola
cağam ki, bir də itirməyim, ömür gecəsinin sonuna kimi itir- məyim”(5,64). Bu dəfə isə ona mənəvi saflığı, əxlaqi təmizliyi mane olur. Çün
ki Nərgiz onun dostunun qızıdır və Asəf adlı bir gənclə ni- şanlıdır. O, bir zamanlar əldən buraxdığı şansını, sevgisini, səa- dətini yenidən əldə etməyi nə qədər ehtirasla, nə qədər böyük həsrətlə əldə etmək istəsə də, yüksək mənəviyyat sahibi olduğu üçün vəziyyətdən faydalanmaq, əvəz çıxmaq istəmir. Nərgizi sev
sə də, onun gələcək xoşbəxtliyi naminə yenidən səadətini itir
məli olur. Və elə bu itki ilə də sanki özü-özünü anlayır, səa- dətini tapır: “Birdən mən başa düşdüm ki, artıq mənə heç bir şey la zım deyil. Artıq nə istəsəm bayağılıq olardı. Bu obraz, bu ni- ga ran duyğulardan başqa mənə heç nə lazım deyildi. Bu təsəv- vür, bu xəyal yaddaşımın, xatirələrimin əbədi, vəfalı, həmdəmi ola
caqdı. Ayrı mənə heç nə, heç kim lazım deyildi”(5,67). Göründüyü kimi, “Taksi və vaxt” hekayəsinin qəhrəmanı ori- ji nal, bənzərsiz, zəngin bir mənəviyyat sahibidir. Biz onunla bağlı hər bir hadisədə bunun şahidi oluruq. Vaxt məfhumunu və tak
sini də hekayənin simvolik qəhrəmanları kimi götürmək olar. Çün
ki qəhrəman səadətini tapmaq, sevgisinə qovuşmaq, xoşbəxt Aytən Quliyeva
54 ol maq üçün sanki əsər boyu ona qarşı olan qüvvələr—vaxt və tak si ilə passiv mübarizə aparır. “Taksi burada bir simvoldur— qəhrəmanın qarşısına çıxan şansların, təsadüflərin simvoludur, bu təsadüflər və şanslar hər zaman insanın qarşısına çıxa bilər, la kin zamanı, vaxtı heç cürə qaytarmaq olmaz, ona heç bir ma- şınla, taksi ilə çata bilməzsən. Burada vaxt anlayışı səadət insan xoşbəxtliyi, uğuru ilə bağlanır”(32,15). Qəhrəman gənclik çağlarında yaşının, həyat təcrübəsinin azlı- ğı ucbatından Vaxtın insan həyatında oynadığı rolu anlaya bil- mir . “Vaxt hər şeyə məlhəmdir” deyiminin əsl mahiyyətini başa düşmür və taksinin simvollaşdırdığı—həyatının anlamını, sevgi- sini itirir. Ömrünün yetkin çağlarında isə real əxlaq qanunları, saf mə- nəviyyatı, ictimai fikir onun son təsəlli olaraq gördüyü Nərgizi on dan ayırır. İlk məhəbbətini vaxtsız gəldiyi üçün itirmişdisə, ikin ci məhəbbətini də gecikdiyi üçün itirir. Bununla belə həyat- dan ümidlərini qırmır. İtirdiklərinin qarşılığı olaraq xəyallarını, xa tirələrini vəfalı həmdəmi sayaraq səadətə can atır. Oxucuya lazım olan da məhz bu tipli yaradıcılıq nümunələri- dir. Həqiqətən bu günümüzdə belə əsərlərə tələbat var. Bu cür he kayələr həm insanların ruhunu oxşayır, həm də onlara sözün əsl mənasında müsbət tərbiyəvi təsir göstərir. Oxucu zövqünün for
malaşmasında da bu hekayələrin rolu böyükdür. Hekayə yazıldığı dövrdə təbii ki, ədəbi tənqid tərəfindən bə- yənildiyi kimi, iradlarla da qarşılaşırdı. Ümumən Anar yaradıcı- lığını bəyəndiyini söyləyən görkəmli yazıçımız Mehdi Hüseyn “Tak si və vaxt” hekayəsi haqqında yazır: “Ən yeni ədəbi nəsli- mi zin nümayəndəsi Anar öz hekayələrini sadə, ifadəli bir dildə, yığcam və mənalı yazmağa çalışır. O, şübhəsiz ki, istedadlı bir gəncdir... Bütün bu məziyyətlərlə yanaşı, adlarını çəkdiyim gənc müəl- lif
lərin hamısı üçün səciyyəvi bir qüsuru mütləq deməliyəm: on- la rın əsərlərində həyat müşahidəsinin zəifliyi və ədəbi əsərlərin təsirindən doğan bir kitabçılıq meyli nəzərə çarpır. Məsələn, Anar – 75
55 Ana rın “Asılqanda işləyən qadının söhbəti” nə qədər inandırıcı və təbiidirsə, “Taksi və vaxt” hekayəsi bir o qədər mühakimədən gəlir. Mənə belə gəlir ki, gənc yaşlarında məhəbbəti layiqincə qiy mətləndirməmiş, qocalığında isə bunun peşmanlığını çəkmiş adam lardan yazmaq, Anar kimi hələ püxtələşməmiş bir gənc üçün çox tezdir”(44,23). 1967-
ci ildə qələmə alınan “Gürcü familiyası” problematikası ba xımından “Taksi və vaxt” hekayəsinə çox yaxındır. “Anar hər şeyi zaman müstəvisində, vaxt bölgüsünün mizanı ilə təsnif edir. Za man ona etiraf, həqiqət və müdriklik sınağı, ən qənirsiz mün- sif, Femidanın sinonimi kimi lazım olur. Sevincin ağırlığı, güna- hın həcm, tövbənin çəki, yaddaşın həssalıq ölçüsü—hamısı vaxt- dır. Söhbət məhəbbətdən və məhəbbət xatirələrindən gedir, fəqət sərlövhədə ayrı şey oxuyuruq: “Vaxt və taksi”. Vaxt yalnız sər- löv hədə yox, təsvirlərdə, bədii təhlilin süjetində də əsas ünsür- dür... Müəllifin zamanı da taksi kimi saxlamaq, anı qaytarmaq, sax
lamaq arzusu və bunun qeyri-mümkünlüyü hekayəyə sonra- lar Anarın bütün yaradıcılığı boyu davam edəcək bir kədər işığı aşılayır... “Gürcü familiyası”nda isə yenə də vaxtın arxasınca qaçan qəhrəman bu dəfə onu taksi ilə yox..., təyyarə ilə qovur... Lakin ar xada qalan, itən vaxta nə taksi, nə də təyyarə ilə çatmaq müm- kün olur... Özü də vaxt obrazına və konsepsiyasına işarə bu ikin- ci hekayədə də yenə lap sərlövhədən başlayır. Şərti Gürcü fami- liy ası—Kamikadze—məhz zamansızlığa məhkumluq deməkdir: zaman kimi Kamikadze nin də qolunda və taleyində saat yalnız bir istiqamətdə işləyir və geriyə axa bilmir”(57,151). Bu mülahizə hekayələrin qayəsini əsasən düzgün ifadə etsə də, buradakı “bir kədər işığı aşılayır” fikrilə razılaşmaq olmur. Hər iki hekayədə qəhrəmanlar vaxtı dəyərləndirə bilməyib sev- gi lərinə cismən qovuşa bilməsələr də, mənən əsl sevginin ma- hiy yətini anlayıb daha xoşbəxt olur, bir anlamda istəklərini real- laşdırırlar. “Gürcü fam iliyası” hekayəsinin qəhrəmanlarından biri—Oq-
Yüklə 0,78 Mb. Dostları ilə paylaş:
|