Мцгяддимя
Yüklə 0,78 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Aytən Quliyeva
Aytən Quliyeva
68 si qi məktəbinə düzəltmək üçün qırx adamlıq qonaqlıq verməli ol du. Bağını satıb Rəhimi instituta, Kərimi aspiranturaya qəbul elətdirdi... Əvəzində kiməsə tapılmayan bir dərman boyun oldu, ki məsə fəxri ad. Validi şaşki federasiyasının prezidentliyinə itə- ləmək üçün bir yaxşı yoldaşla mərc çəkib bir oturuma 25-pors ma rojna yeməli oldu. Ən qəliz Xalidi dəlixanaya düzəltmək mə- sələsi idi. Amma buna da əlac tapıldı. Sən demə dəlixana direk- to runun müavini filatelist imiş. Quş şəkli çəkilmiş markaları top- la yırmış. Bütün quşları yığıb hacıleyləkdən başqa, Əvəz yerin de şiyindən hacıleylək markası tapıb Xalidi kəmali-səliqəylə də- li xanaya saldırdı” (5,469). İstəyinə nail olmaq üçün bu qədər səy göstərdikdən sonra belə Əvəz Əvəzov saatı öyrənə bilmir. Süründürməçiliyə, bürok- ratiz mə, yoxsul əxlaqa, mənəviyyata malik insanların tanışbaz- lığa meyli hekayədə satirik dillə ifşa edilir və bu zaman bədii va- sitə kimi qroteksdən daha çox istifadə olunur. “ Anarın satirik hekayələrində cəmiyyətin böyük bir antipod qru pu, mənfi tiplər qalereyası bədii-ironik sözün və ifşanın hə- dəfinə çevrilirlər... “Zəncir” hekayəsi bu silsilədəki mənfi tipləri, an tipodları zəncir kimi bir-birinə bağlayır. QORXAQ, AXMAQ, AL ÇAQ, YALTAQ, RÜŞVƏTXOR, MÜFTƏXOR, DƏSTƏ- BAZ, DOSTBAZ, QOHUMBAZ, YERLİBAZ, ŞÖHRƏTPƏ- RƏST, RİYAKAR, SAXTAKAR, BÖHTANÇI, QANMAZ, LA QEYD… hamısı bu zəncirin ayrı-ayrı həlqələridir və onları qırmaq, bir-birindən ayırmaq mənəvi qəhrəmanlıq, hünər tələb edir
... Anarın çağırışı bizi əhatə edən mühitə ayıq və oyaq nəzər- lərlə baxmağa, yuxarıda sadaladığımız zəncir silsiləsini görmə- yə, tanımağa, kökünü kəsməyə səsləyir” (65,187). Heç təsadüfi de yil ki, sonralar yazıçı bu hekayə əsasında kukla teatrı üçün “Qa ravəlli” komediyasını yazır. “Rəng”, “Başımızın ağası”, “Bir stəkan su” kimi hekayələrdə öz yerində olmayan, tutduqları vəzifəyə təsadüf nəticəsində gəl- miş insanların komik vəziyyətindən danışılır. “Rəng” hekayəsində yazıçı bacarığına, qabiliyyətinə, isteda- Anar – 75
69 dına görə deyil, müəyyən zahiri keyfiyyətlərinə görə sevilən, hör
mət edilən Gül Yanaqovun simasında həmişə təriflənən, bu ya lançı tərifdən xoşlanan insanları tənqid edir. Anadan olandan ya naqları alma kimi qırmızı olan Gül Yanaqov bu xüsusiyyətinə gö rə məktəbdə sevilir. “Yeddi yaşına çatanda Gül Yanaqov məktəbə getdi. Sinfə girəndə qıpqırmızı qızardı və müəllim onu bi rinci partada əyləşdirdi. Müəllim Gül Yanaqovun valideynləri- ni görəndə: — Əhsən sizə,—deyirdi.—Yaxşı bala tərbiyə eləmisiz. Doğrudan da gül kimi uşaqdır. Adıyla böyüsün. Sinifdə, ba- yırda ağzını açıb bir kəlmə söz danışmaz, dərsi soruşuram qıp- qırmızı qızarır” (10,19). Gül Yanaqov bu minvalla məktəbi qurtarır, instituta daxil olur, beş il nə bir seminara cavab verir, nə bir imtahana, ancaq pörtür,
qızarır və müəllimlər onun bu utancaqlığına görə onu qiy
mətləndirirlər. Gül Yanaqov yaxşı bir vəzifəyə təyin olunur, ona görə ki, “Çox məsum uşaqdır. Böyük-kiçik yeri biləndir. Söz deyirsən qıpqırmızı qızarır... Özü də fağır elə utancaqdır, çıxacaq kürsü- yə, utandığından bir kəlmə artıq-əskik danışa bilməyəcək” (10,21). Buradan görünür ki, öz mənafeləri naminə vəzifəli şəxs- lər Gül Yanaqova havadarlıq edir. Gül Yanaqov isə, əslində, iş bilməz, elmdən, savaddan xəbəri ol mayan, qabiliyyətsizlikdən, bacarıqsızlıqdan həmişə qıpqırmı- zı qızaran insandır. Hekayədə onun kimi səriştəsiz adamların hər yer
də irəli çəkilməsi, insanın qabiliyyətinə, istedad və bacarığına gö rə qiymətləndirilməməsi ifşa obyektinə çevrilir. Gül Yanaqov ki mi təsadüfən irəli çəkilmiş adamların arxasında duran qüvvə- lərin də mənəvi eybəcərliyi tənqid hədəfinə çevrilir. Yazıçı cə- miy
yətimizdəki belə vəzifə sahiblərinə qarşı çıxır. Çünki Gül Yana
qov kimilərin yersiz, utanıb-qızarmağı, bir kəlmə ilə öz fik- ri ni, düşüncəsini izah edə bilməməsi cəmiyyətə heç bir halda xe- yir verə bilməz. “Əl əli yuyar və yaxud bozbaş dəsgahı”, “Maraqlı tədqiqat” Aytən Quliyeva
70 elm, ədəbiyyat aləmində olan əxlaqi cəhətdən kasad insanların tənqidinə yönəlib. “Əl əli yuyar və yaxud bozbaş dəsgahı”nda “gənc nasir” Dərə Düzov yeni yazdığı “Əl əli yuyar, əl də üzü” ro manı barədə “gənc tənqidçi alim” Qarın Quliyevdən rəy göz- ləyir. Və onu öz evinə qonaq çağırır. Bozbaş dəsgahı zamanı Dərə Düzov deyir: “...Bu axşama mənim romanımın müzakirəsi təyin olub. Ali məktəb müəllimləri və tələbələri, elmi institutun əməkdaşları, ümumən bütün ədəbi ictimaiyyət və maraqlananlar dəvət edilir... İndi görürsən də, yaman təkləyiblər məni, bibim oğlu Mərd Məzarov kurorta gedib, uşaqlıq dostum Heydərqulu xəstə yatır, eloğlum Cızma Qarayev kəndə toya gedib, məhlə qon
şumuz Hətərən Pətərənov da ki, məndən bir balaca inci- yib”(10,30). Aydın olur ki, sabahkı müzakirədə havadarsız qala- ca ğını bilən Dərə Duzov ümidini qonaqlıq verdiyi Qarın Quliye- və bağlayıb... Müzakirə zamanı Dərə Düzovun əsəri möhkəm tənqid edilir. Söz Qarın Quliyevə veriləndə, xarakterinə uyğun olaraq o, Dərə Düzovun qonaq lığını yadına salır, onun arvadı Nənəm Nehrə xa- nımın bişirdiyi bozbaşın keyfiyyəti barədə verdiyi sualların kö- məyi ilə əsəri “təhlil” etməyə başlayır. Bu çıxışı ilə əsər haqqın- da haqlı tənqidi fikir söyləyənləri mat qoyur. Hekayədə Dərə Düzov kimi istedadsız qələm sahiblərinin, Qa rın Quliyev kimi mənəviyyatsız tənqidçilərin təriflərinin han- sı məqsədlərə xidmət etdiyi oxucunun gözləri qarşısında öz dil- l əri ilə açılır. Bununla yazıçı əsl sənətkarın yüksək mənəviyyatla dəyərli amallara xidmət etməli olduğu göstərir. Qarın Quliyev və Dərə Düzov kimilər müxtəlif yollarla insan mənəviyyatına xidmət edən ədəbiyyat aləminə yol tapıb, saflaş- dırmalı olduqları insan ruhunu, düşüncəsini eybəcər hala salırlar. Ya zıçı bu hekayəsi ilə ədəbiyyat üçün vacib olan çox ciddi mə- sələlərə toxunur. Ədəbiyyat sözü özündə əxlaq, ədəb, mənəviy- yat məfhumlarını birləşdirirsə, onu təmsil edən insanlar da ən azında öz fəaliyyətlərində bu dəyərləri qorumalıdırlar. “Sayların sərgüzəşti” hekayəsi ehtiva etdiyi mənəvi-əxlaqi Yüklə 0,78 Mb. Dostları ilə paylaş:
|