Mdb-nin qərb qrupu ölkələri

 

7

 

 

Mövzu ətrafında bilməlidir: 

1.Özbəkistan və Türkmənistanın iqtisadi-coğrafi mövqeyi və 

qonşuluq münasibətlərini; 

2.Təbi ehtiyatları, suvarmanın vahidlərinin coğrafiyasını; 

3.Əhalisinin yüksək artımının səbəbləri və yerləşməsini; 

4. Təsərrüfat sahələrinin coğrafiyasını; 

5. Ayrılıqda Özbəkistan və Türkmənistanın iri bölgələrini və 

şəhərlərini; 

Ə

dəbiyat: 1. II hissə, 9-10-cu bəndlər (S. 301-313); 3. Fəsil 

IX, XI. (S. 334-369, 415-439). 

 

12.  Qırğızıstan  və  Tacikistan.              Qırğızıstan`                                 

Tacikstan. 

         Sahəsi-199,9 min km

2

.                 Sahəsi- 143,1min km

2

. 

             Əhalisi-5,2 mln nəfər.               Əhalisi-7,1 mln nəfər. 

Qonşu ölkələrdir, dağlıq ərazilər üstünlük təşkil edir.  

Qırğızıstanın 

iqtisadi-coğrafi 

mövqeyi 

və 

geosiyasi 

vəziyyəti.  Ərazisinin  dağlıq  olmasının  məskunlaşmaya  və 

təsərrüfata  təsiri.  Dağətəyi  düzənliklərin  və  vadilərinin 

əhəmiyyəti  .  Təbii  ehtiyatlarının  əsas  növləri  və  yerləşməsi. 

Əhalisinin coğrafiyası. Sosial çətinlikləri. Şəhərləri.  

 

Təsərrüfatının  əsas  sahələri,  kənd  təsərrüfatında  baş 

verən dəyişikliklər. Dağ otlaq heyvandarlığı, sənayesinin zəif 

inkişaf etməsi. Azərbaycanla əlaqəsi.  

Tacikistan  dağlıq  ölkədir.  İqtisadi  coğrafi  mövqeyindəki  və 

geosiyasi  şəraitindəki  çətinliklər.  Dağlıq  ölkə  olmasının 

təsərrüfata  təsiri,  dağətəyi  və  dağarası  vadilərinin  sıx 

məskunlaşması.  Təbii  ehtiyatları,  nadir  və  kimyəvi 

xammallarla, hidronerji ehtiyatları ilə zəngin olması.  

 

Əhalinin  artımı,  coğrafi  yerləşməsi.  Şəhərləri.  Dağlıq 

Bədəxşan  Muxtar  vilayəti.  Təsərrüfat  sahələrinin  zəif 

inkişafının  səbəbləri.  Əsas  kənd  təsərrüfatı  və  sənaye 

sahələrinin  coğrafiyası.  Nəqliyyatın  zəif  inkişaf  etməsi. 

Xarici 

əlaqələri, 

Azərbaycanla 

idxal-ixracı. 

İnkişaf 

istiqamətləri. 

Mövzu ətrafında bilməlidir: 

1.  Qırğızıstan  və  Tacikistanın  coğrafi  mövqeyi  və  geosiyasi 

vəziyyətini; 

2.  Dağlıq  təbii  şəraitinin    xüsusiyyətlərini  və  təbii 

ehtiyatlarının coğrafiyasını; 

3.  Respublikaların  əhalisi,  təbii  artımı  və  məskunlaşmasının 

xüsusiyyətlərini; 

4. Əsas təsərrüfat sahələrinin coğrafiyasını; 

5. Daxili bölgələrini və şəhərlərini; 

Ə

dəbiyyat:  1.  II  hissə,  10-12-ci  bəndlər  (S.  314-323);  3. 

Fəsil X-XII. (S. 371-404, 441-467) 

 

13.  Baltikyanı  ölkələrinin  iqtisadi  və  sosial 

coğrafiyası. 

 Estoniya`                                              Litva                     

 Sahəsi-45,1 min km

2

.            Sahəsi-65,2 min km

2

.    

Əhalisi-1,3 mln nəfər.          Əhalisi-3,4 mln nəfər. 

 

 Latviya    

Sahəsi- 63,7 min km

2

.   

 Əhalisi-2,3  mln nəfər. 

    

Bu derslik behruzmelikov.com saytindan yuklenmisdir

---

 

8

             

Uzun  illər  MDB  ilə  sıx  bağlı  olan  ,  lakin  hazırda  onun 

tərkibinə  daxil  olmayan  yaxın  xaric  ölkələridir.  Dəniz  sahili 

mövqeləri, 

Avropaya 

inteqrasiya 

etmələri. 

Hər 

üç 

respublikalarının  yüksək  sosial-iqtisadi  inkişafa  malik 

olmaları.  

 

Estoniyanın  Baltik  dənizinin  sahillərində  coğrafi 

mövqeyi. Təbii ehtiyatlarının kasıblığı. Əhalisinin təbii artımı 

mənfidir,  seyrək  məskunlaşıb.  Milli  tərkibi.  Şəhərləri. 

Təsərrüfat  sahələrinin  coğrafiyası.  Nəqliyyat  yollarının 

sıxlığı. Xarici iqtisadi əlaqələri. Azərbaycanla idxal-ixracı. 

 

Latviyanın  Riqa  körfəzi  sahilərində  coğrafi  mövqeyi. 

Təbii sərvətlərinin kasıblığı, təbii şəraitinin nisbətən əlverişli 

olması. Əhalinin təbii artımı, milli tərkibi, şəhərləri.  

Təsərrüfatının 

aparıcı 

sahələrinin 

coğrafiyası. 

Maşınqayırmanın  inkişafı.  Limanlar.  Azərbaycanla əlaqələri.                                                                                  

Litvanın Kənd təsərrüfatı üçün əlverişli təbii şəraitin olması. 

Təbii  artımın  aşağı  olması,  milli  tərkibi,  şəhərləri. 

Təsərrüfatın  əsas  sahələri  və  onların  yerləşməsi.  Sənayenin 

aparıcı  sahələri,  kənd  təsərrüfatının  ixtisaslaşmış  sahələri. 

Nəqliyyat  iqtisadi  əlaqələri.  Azərbaycanla  həyata  keçirilən 

idxal-ixracın tərkibi. 

 Mövzu ətrafında tələbə  bilməlidir: 

1. Baltikyanın-Estoniya, Latviya, Litva respublikalarının 

ərazisini, coğrafi və geo-siyasi mövqelərinin xarakterik 

cəhətlərini; 

2. Təbii şəraiti və təbii ehtiyatlarının fəqli cəhətlərini; 

3. Əhalisinin aşağı təbii artımını, və məskunlaşma 

xüsusiyyətlərini; 

4. Təsərrüfat sahələrinin müasir coğrafiyasını; 

5. Ayrı-ayrı respublikaların oxşar və fəqli cəhətlərini; 

Ə

dəbiyyat: 1. II hissə (səh. 324-333),  3. Fəsil XIII, XIV, 

XV (səh. 501-565). 

 

            Məşğələ-6 s. 

1.

 

Kursun  informasiya  bazası  və  əyani  vəsaitlərlə 

təminatı.  

Kursun 

tədrisində 

xəritə 

və 

atlaslardan 

statistik 

məcmüələrdən, 

internet 

saytlarından 

və 

mətbuatın 

məlumatlarından  geniş  istifadə  olunmalıdır.  Xəritələr  üzrə 

MDB  ölkələrinin  yeri,  qonşuları,  sənaye,  kənd  təsərrüfatı, 

nəqliyyatı,  iri  şəhərlərinin  öyrənilməsinin  potensiyalından 

tam  istifadə  olunmalıdır.  Ölkələr  haqqında  toplanan  yeni 

məlumatlar,  rəqəmlər,  iqtisadi  və  sosial  coğrafiyasının 

müvafiq bölmələri üzrə sistemləşdirilməsinin aparılması. 

 

Məşğələ mövzuları üzrə suallar 

1-1.

 

Mövzu üzrə suallar:  

1.

 

Xəritələr və atlaslardan mövzular üzrə istifadə qaydası; 

2.

 

İnternetdən məlumatların toplanması; 

3.

 

Gündəlik 

mətbuat 

və 

televizya 

verlişlərinin 

materialları; 

4.

 

Sratistik məlumatların toplanması və hazırlanması; 

2.

 

Rusiya 

Federasiyasının 

təbii 

sərvətləri 

və 

təsərrüfatının aparıcı sahələri üzrə seminar. 

RF-nin  ərazisinin  və  təbii  sərvətlərinin  xüsusiyyətləri  və 

analoji  ölkələrlə  müqayisəsi,  təbii  şəraitinin  ayrı-ayrı 

regionlarda 

təsərrüfat 

sahələrinin 

inkişafına 

təsirini 

aydınlaşdırmaq. İri  faydalı  qazıntı  növlərinin  və  yataqlarının 

Bu derslik behruzmelikov.com saytindan yuklenmisdir

---

 

9

xəritə üzrə  öyrənilməsi.  Təsərrüfat  strukturu  və  onun  aparıcı 

sahələrinin 

coğrafi 

yayılmasının 

səbəblərinin 

aydınlaşdırılması və iri rayonlarının müəyyənləşdirilməsi. 

2-2

 

Mövzu üzrə suallar:  

1.

 

RF-nin sərhədləri, qonşuluq münasibətləri; 

2.

 

RF  əsas  növ  təbii  ehtiyatlarnın  (Faydalı  qazıntılar, 

torpaq, su, meşə və s. ) coğrafi yayılması; 

3.

 

Kənd təsərrüfatının zonalar üzrə ixtisaslaşması; 

4.

 

Sənayenin iri rayonları; 

5.

 

Əsas nəqliyyat yolları; 

 

3.

 

Qafqaz 

və 

Mərkəzi 

Asiya 

 

ölkələri 

üzrə 

məşgələlərin aparılması. 

Region  ölkələrinin  coğrafi  mövqeyi,  təbii  ehtiyatları, 

əhalisinin  dinamikası, təsərrüfatının ixtisaslaşmış sahələri 

və aralarındakı əlaqələrin öyrənilməsi.  

        3-3. Mövzu üzrə suallar:  

   1.    Qafqaz  və  Mərkəzi  Asiya  ölkələrinin  harda   

yerləşməsi və qonşuluq münasibətləri; 

   2.  Qafqaz  ölkələrinin  ərazisi,  sərhədləri  və  hazırki 

münaqişə mərkəzləri; 

   3. Mərkəzi Asiya regionuna daxil olan ölkələr və onların 

qonşuluq münasibətləri; 

4. Mərkəzi Asiya ölkələrinin əsas təsərrüfat sahələri. 

 

 

 

 

 

Əsas   ədəbiyyat 

 

1.  Osmanov  İ.S.  MDB  Dövlətlərinin  iqtisadi-sosial 

coğrafiyası. Dərs vəsaiti. Bakı, BDU-nun nəşriyyatı, 2004. 

2.  Содружество  Независимых  Государств  в  2006 

Сатистичесий 

Комитет 

СНГ. 

Москва, 

2007.( 

http://www.cisstat.org

) 

3.Экономическая  и  социальная 

география  страны 

ближнего зарубежья.Учебник. Москва, Дрофа, 2004. 

4. Экономическая и социальная география России. 

Учебник Москва, Дрофа, 2001. 

 

Əlavə ədəbiyyat  

 

1.  Azərbaycan  Respublikası  regionlarının  sosial-iqtisadi 

inkişafı Dövlət Proqramı (2004-2008-ci illər), Bakı, “Nurlar” 

nəşriyyatı, 2004. 

2.  Azərbaycan  Respublikasının  Statistikа  göstəriciləri  2007, 

Bakı, Səda, 2008. (

http://www.azstat.org

.) 

3.Azərbaycan regionları.2006.Bakı, Səda. 2007. 

(

http://www.azstat.org

.) 

4. Azərbaycanın xarici ticarət əlaqələri.2008.Bakı, 

Səda.2008. 

5. Əfəndiyev V.Ə., Nağıyev S.Q. Əhali coğrafiyası. Dərslik. 

Bakı,2005. 2-ci, 6-cı, 7-ci fəsillər. 

6. Исмаилов Ч.Н. Нефтяной комплекс прикаспийского 

региона: проблемы функционирования и развития. 

Баку.2000. 

Bu derslik behruzmelikov.com saytindan yuklenmisdir

---

 

10

7. Максакавский В.П.Географическая картина мира части 

I, II, III. Ярославль . 1998 

8.  Родионова  И.А.,  Бунакова  Т.М.-Экономическая 

география. Москва.2001. 

9. Страны мира. Энциклопедический справочник. 

Москва, 2004. 

10. Политическая карта мира.Москва,2006

. 

 

Tərtib edən: c.e.d. dos. Həsənov T.G. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

            

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Bu derslik behruzmelikov.com saytindan yuklenmisdir

---

 

11

                     Coğrafi rayonlaşdırma 

(İqtisadi-coğrafi rayonlaşdırma hissəsi)III kurs 

Mühazirə 8 s. 

 

 

 

 

Mövzular 

Müh. 

Məşğ.  Cəmi 

1  İqtisadi coğrafi rayonlaşdır-

manın predmeti, obyekti və 

vəzifələri. 

 

2 

   - 

2 

2  Rayon əmələgətirən amillə-

rin və prinsiplərin şərhi.  

 

2 

    - 

2 

3  Təsərrüfat kompleksləri və 

iqtisa-di rayonlaşma. 

Rayonlaşdırmanın 

taksonomiyası 

 

2 

   - 

2 

4  Azərbaycanın iqtisadi-

coğrafi rayonlaşdırılması 

xüsusiyyətləri 

2 

   - 

2 

 

1.

 

İ

qtisadi 

coğrafi 

rayonlaşdırmanın 

predmeti, 

obyekti və vəzifələri. 

Kursun predmeti-təsərrüfatın differensasiyası və inteqrasiyası 

əsasında 

iqtisadi-coğrafi 

rayonların 

formalaşması 

qanunauyğunluqlarıdır. 

Rayon, 

region 

anlayışları. 

Rayonlaşdırmaya  tələbatın  artması  səbəbləri.  Müxtəlif  növ 

rayonlaşdırmanın  aparılması:  iqtisadi-coğrafi  rayon,  iqtisadi 

rayon, təbii-təsərrüfat rayonlaşması və s.  

 

Rayonlaşdırmanın qarşısında duran vəzifələr. 

Mövzu ətrafında tələbə bilməlidir: 

1. İqtisadi-coğrafi rayonlaşmanın nəyi öyrənməsini; 

2. Kursun bir sıra anlayışlarını və obyektlərini-iqtisadi rayon, 

iqtisadi-coğ-rafi rayon, region və b.; 

3. Rayonlaşmaya praktiki tələbatın artmasının səbəbləri; 

4. Rayonlaşmanın qarşısında duran vəzifələr; 

Ə

dəbiyyat: 3. Giriş (səh. 3-4) və I Fəsil (səh. 4-20). 

2.Rayon əmələgətirən amillər və prinsiplər. 

Rayon  əmələgətirən  amillərin  mahiyyəti  və  əsas  növləri: 

ictimai-iqtisadi  formasiya  ərazi  əmək  bölgüsü,  madii-

texniki baza və texniki tərəqqi, təbii ehtiyatlar, əhali əmək 

ehtiyatları  və  b.    Rayonlaşmanın  obyektliliyi  və  digər 

prinsiplərin səciyyəsi. Ərazi əmək bölgüsü və ixtisaslaşma 

əsas rayon əmələgətirən amildir.  

Mövzu ətrafında tələbə bilməlidir: 

1.  Rayonəmələgətirən    amil  anlayışını  və  başlıca 

növlərini; 

2. Ayrı-ayrı rayonəmələgətirən amillərin səciyyəsini; 

3. Rayon təsərrüfatının ixtisaslaşması əmsalını; 

4. Rayonlaşdırmanın başlıca prinsiplərini; 

Ə

dəbiyyat: 3. II Fəsil (səh.20-36) 

3.Təsərrüfatın ərazi əlaqələnməsi-təsərrüfat kompleks-

ləri və iqtisadi rayonlaşma.  

Təsərrüfatın  ərazidə  formalaşması-təbii  ehtiyatların  satış 

bazarının  tələbatının  və  müxtəlif  əlaqələnməsi  əsasında 

Bu derslik behruzmelikov.com saytindan yuklenmisdir

---

 

12

baş  verir.  Belə    formaların  tərkibi  və  onların  əsasında 

iqtisadi  rayonların  aparılması.  Rayonların  ixtisaslaşması 

və  kompleksli  inkişafı.İqtisadi  rayonun  tərifi.  İqtisadi 

rayonların  taksonomiya  sistemi.  İnteqral  və  sahə 

rayonlaşdırılma.  İnteqral  rayonların    makro,  mezo  və 

mikro rayonları. Sahə rayonlarının ayrılması əlamətləri. 

Mövzu ətrafında tələbə bilməlidir: 

1.  Təsərrüfatın  ərazidə  formalaşması  və  sahələrarası 

əlaqələrin yaranmasını; 

2.  Təsərrüfatın ərazidə  əlaqələnməsinin  kompleks şəkildə 

formalaşmasını; 

3.  Təsərrüfatın  ixtisaslaşması  və  ərazi  əlaqələnməs. 

Kompleksləri rayonların əsasını təşkil etməsini; 

4. İqtisadi rayonun tərifini; 

5. Rayonların taksonomik sistemini; 

Ə

dəbiyyat: 4. VI Fəsil (səh. 149-184). 

 

4.Azərbaycanın iqtisadi-coğrafi rayonlaşdırılması 

xüsusiyyətləri. 1920-1930-cu illərdə Azərbaycanda 

aparılan rayonlaşdırmanın əhəmiyyəti. Dairə bölgüləri, 

inzibati rayon bölgüləri. Sonrakı mərhələlərdə aparılan 

rayonlaşdırma. Azərbaycanın müasir rayonlaşdırılmasının 

elmi əsasları və 10 rayon şəbəkəsi. Regionların sosial-

iqtisadi inkişafı Dövlət Proqramının əhəmiyyəti. 

 

Mövzu ətrafında nəyi bilməlidir: 

1. Azərbaycanda iqtisadi rayonlaşdırmanın əsas mərhələlərini  

2. 1-ci mərhələdə (1920-1930-cu illər) aparılan yeni 

rayonlaşdırmanı, dairə bölgülərini və inzibati 

rayonlaşdırılmasını; 

3.1950, 1969, 1995-ci illərdə aparılan rayonlaşdırmanın 

xüsusiyyətlərini; 

4. Azərbaycanın müasir rayon şəbəkəsinin  səciyyəsini; 

5. Azərbaycan regionları sosial-iqtisadi inkişafı Dövlət 

Proqramının əhəmiyyətini; 

Ə

dəbiyyat: 1. Proqram bütövlükdə, 2 Məqalə bütövlükdə; V 

Fəsil, 3-cü bənd. 

 

 

                                    Ədəbiyyat 

1.

 

Azərbaycan  Respublikası  regionlarının  sosial-iqtisadi 

inkişafı. Bakı, Nurlar.2004.  

2.

 

Nadirov  A.A,  Budaqov  B.Ə,  Müseyibov  M.A,  

Həsənov  T.G.    və  b.  Azərbaycan  Respublikasının 

iqtisadi-coğrafi  rayonlaşdırılmasının  yeni  istiqamətdə 

təkminləşdirilməsi.  AMEA.  Xəbərləri//.  İqtisadiyyat 

seriyası. 1995 ¹1-4, S. 3-9. 

3.

 

Калашникова  Т.М.  Экономика  географическое 

районирование . Учебное пособие М.1999.  

Bu derslik behruzmelikov.com saytindan yuklenmisdir

---

 

13

4.

 

Колосовскии 

Н.Н. 

Теория 

экономического 

районирования М.1969. 

5.

 

Nuriyev  Ə.  X.  Regional  siyasət  və  idarəetmə.  Bakı, 

2004.  

6.

 

Мильман 

А.Ш. 

Азербайджанcкая 

ССР 

– 

суверенное  государство  в  составе  СССР.  Баку- 

Азернешр.1971. 

 

Tərtib edən: c.e.d, dos. Həsənov T.G. 

 

Bu derslik behruzmelikov.com saytindan yuklenmisdir