MəHƏMMƏd bin süleyman əT‐TƏMİMİ ƏL‐HƏNBƏLİ

 
=  55  =
Əhməd (1/405) çox yaxşı bir isnadla İbn Məs’uddan 
(Allah ondan razı olsun!) Peyğəmbərin (s.s) belə dedi‐
yini  rəvayət  edir:  “Ən  pis  adamlar  Qiyamət  günü‐
nədək  sağ  qalacaq  (qurdla  qiyamətə  qalacaq – Ə.Ə.) 
adamlar və qəbirləri səcdəgah edən adamlardır”. Əbu 
Hatəm  də  bu  hədisi  öz  hədis  kitabında  rəvayət 
etmişdir. 
Bu fəsildə aşağıdakı məsələlər əhatə olunmuşdur: 
1.  Peyğəmbərin  (s.s)  yaxşı  niyyətlə  də  olsa,  əməli‐
saleh bir adamın qəbri yanında Allaha ibadət edilmək 
üçün məscid tikmiş adamlar haqqında dedikləri; 
2.  Abidə  ucaltmağın  qadağan  olunması  və  bunu 
edənlərə ciddi xəbərdarlıq; 
3. Peyğəmbərin (s.s) bu işdə mübaliğəyə yol vermə‐
sindəki ibrət dərsi: onun bunu onlara əvvəllər qadağan 
etməsi,  sonra  ölümündən  beş  gün  əvvəl  söylədikləri, 
daha  sonra  ölüm  yatağında  ikən  əvvəllər  dedikləri  ilə 
kifayətlənməməsi; 
4.  Onun  bunu  öz  qəbri  üstündə  etməyi  hələ  qəbri 
yox ikən qadağan etməsi; 
5.  Qəbir  üstə  abidə  ucaltmağın  yəhudilərin  və 
xristianların  öz  peyğəmbərlərinin  qəbirləri  üstündə 
abidə ucaltmaq adətlərinin qalığı olması; 
6.  Peyğəmbərin  (s.s)  buna  görə  yəhudiləri  və  xris‐
tianları lə’nətləməsi; 
7.  Onun  bununla  bizi  öz  qəbri  üstündə  belə  şeylər 
inşa etməkdən çəkindirmək istəməsi; 
8. Onun açıq sahədə – qəbristanda dəfn olunmama‐
sının səbəbi; 
9. Buna onun qəbrinin səcdəgah edilməsindən ehti‐
yat edilməsinin səbəb olması; 

---

10.  Onun  qəbirləri  səcdəgah  edənləri  ölməyib 
Qiyamət gününə qalacaq adamlarla bərabər tutması və 
beləliklə  də,  şirk  baş  verməmiş  onun  baş  verməsinə 
bəhanə olan şeyi onun nəticəsi ilə birlikdə göstərməsi; 
11.  Onun  ölümündən  beş  gün  qabaq  söylədiyi 
xütbədə (nitqdə) bə’zi elm adamlarının yetmiş iki mil‐
lətin hamısından xaric hesab etdikləri ən pis bid’ətçilər 
olan  iki  tayfaya – rafizilərə  və  cəhmilərə  cavab  ver‐
məsi.  Mə’lum  olduğu  kimi,  şirk  və  qəbrlərə  ibadət 
məhz rafizilərdə baş verdi, qəbirlərin üstündə məscid‐
lər tikən ilk adamlar onlar oldular; 
12.  Peyğəmbərin  (s.s)  ölümqabağı  ağrılardan  çək‐
diyi əziyyət; 
13.  Ona  ehtiram  göstərilib  Allahın  xəlilliyinə  layiq 
görülməsi; 
14. Xəlilliyin məhəbbətdən üstün olmasının bəyanı; 
15. Əbu Bəkr Siddiqin əshabələrin ən fəzilətlisi olması; 
16. Əbu Bəkrin xəlifəliyinə işarə olunması. 
 
 
ƏMƏLİSALEH ADAMLARIN QƏBİRLƏRİNƏ 
HƏDDƏN ARTIQ EHTİRAM GÖSTƏRİL‐
MƏSİNİN BU QƏBİRLƏRİ ALLAHDAN 
QEYRİ İBADƏT OLUNAN BÜTLƏRƏ 
ÇEVİRMƏSİ HAQQINDA FƏSİL 
M 
 
alik  “əl‐Müvəttə’”də  rəvayət  etmişdir  ki, 
Rəsulullah (s.s) belə demişdir: “İlahi, mənim 
qəbrimi  ibadət  olunan  büt  etmə,  öz  peyğəmbərinin 
qəbirlərini  səcdəgah  edən  bir  qövmü  Allahın  şiddətli 
qəzəbi tutar”. 
 =  56  = 

---

 
=  57  =
İbn  Cəririn  “İğasət  əl‐ləhfan”  əsərində  Süfyana, 
onun  da  Mənsura  istinadla  Mücahiddən  etdiyi  rəva‐
yətdə Mücahidin “Siz Latı və Üzzanı görmüsünüzmü?” 
(ən‐Nəcm,  19)  ayəsindəki  Lat  haqqında  belə  dediyi 
göstərilir:  “O  həmişə  onlar  üçün  sıyıq  bişirərdi,  ölən‐
dən  sonra  isə  onun  qəbrini  ziyarət  etməyə  başladılar. 
Əbülcövza  da  İbn  Abbasın  elə  belə  dediyini  rəvayət 
etmişdir: “O, ziyarətçilər üçün sıyıq çalardı”. 
Yenə də İbn Abbasın (Allah ondan da, atasından da 
razı  olsun!)  belə  dediyi  rəvayət  olunur:  “Rəsulullah 
(s.s) qəbirləri ziyarət edən qadınları və onların üstündə 
səcdəgah  tikən,  çıraq  yandıran  kişiləri  lə’nətləmişdir”. 
Bu hədisi bir çox Sünnə alimləri rəvayət etmişlər. 
Bu fəsildə aşağıdakı məsələlər əhatə olunmuşdur: 
1. Bütlərin nə olduqlarının təfsiri (aydınlaşdırılması); 
2. İbadətin təfsiri; 
3. Peyğəmbərin (s.s) yalnız bir xoşagəlməz şeyin baş 
verəcəyindən qorxduğu zaman Allaha pənah aparması 
(müraciət etməsi); 
4.  Onun  peyğəmbərlərin  qəbirlərinin  səcdəgah  edil‐
məsini bununla əlaqələndirməsi (belə işlərdən sayması); 
5. Allah qəzəbinin şiddətli olmasının qeyd olunması; 
6.  Ən  mühüm  məsələlərdən  biri:  ən  böyük  bütlər‐
dən biri olmuş Lata ibadət olunmasının səbəbi; 
7. Onun əməlisaleh bir adamın qəbri olması; 
8. “Lat” sözünün qəbir sahibinin adı olması və ona 
verilmiş  adın  (sıyıqçalan,  xəşilçalan  və  s. – Ə.Ə.)  mə’‐
nasının izahı; 
9. Qəbirləri ziyarət edən qadınların lə’nətlənməsi; 
10.  Qəbirlərin  üstündə  çıraq  yandıranların  lə’nət‐
lənməsi. 

---

 
ALLAHIN SEÇMƏ PEYĞƏMBƏRİ 
MƏHƏMMƏDİN (s.s) TÖVHİDİN ŞƏRƏFİNİ 
QORUMASI VƏ ŞİRKƏ APARAN HƏR BİR 
YOLU BAĞLAMASI HAQQINDA FƏSİL 
 
llah‐təalanın kəlamı: “Sizə özünüzdən bir pey‐
ğəmbər gəlmişdir” (ət‐Tövbə, 128). 
Əbu Hüreyrənin (Allah ondan razı olsun!) dediyinə 
görə Rəsulullah (s.s) demişdir: “Öz evlərinizi qəbirlərə, 
mənim  qəbrimi  ziyarətgaha  çevirməyin.  Mənim  üçün 
namaz  qılıb  Allahdan  xeyir‐dua  istəyin.  Harada  olur‐
sunuzsa‐olun,  xeyir‐duanız  (salavatınız)  mənə  çatar”. 
Bu  hədisi  Əbu  Davud  yaxşı  isnadla  rəvayət  etmişdir; 
onu rəvayət edənlər nüfuzlu ravilərdir. 
A 
Əli  ibn  Hüseyndən  (Allah  ondan  razı  olsun!)  rəva‐
yət  olunur  ki,  o  belə  demişdir:  “Bir  dəfə  atam  bir 
kişinin  Peyğəmbərin  (s.s)  qəbrinin  yanına  gəlib  ora‐
dakı deşikdən içəri keçərək dua etmək istədiyini gördü 
və  onu  bunu  etməyə  qoymadı.  Atam  o  kişiyə  belə 
dedi: – Gəl  sənə  babam  Rəsulullah  (s.s)  haqqında 
atamdan  eşitdiyim  bir  hədis  danışım...  Babam  belə 
deyərmiş:  “Mənim  qəbrimi  ziyarətgah,  öz  evlərinizi 
qəbristan  etməyin.  Sizin  təsliminiz  (duanız – Ə.Ə.), 
harada  olsanız,  mənə  çatar”.  Bu  hədisi  Məqdisi  özü‐
nün “əl‐Muxtarə” kitabında rəvayət etmişdir. 
Bu fəsildə aşağıdakı məsələlər əhatə olunub: 
1. Bəraət (ət‐Tövbə) surəsinin bir ayəsinin təfsiri; 
2.  Peyğəmbərin  öz  ümmətini  tövhidin  şərəfinə 
toxunmaqdan və şirkə qurşanmaqdan tamamilə uzaq‐
laşdırması; 
 =  58  = 

---