MəHƏRRƏM ƏKBƏrov

 
 
38
və xidmətlərin meydana çıxmasına imkan yaradır. Misal kimi, 
elektron  çatdırılma  xidmətlərini,  sorğu-məlumat  xidmətlərini, 
potensial  malgöndərənlə  potensial  sifarişçi  arasında  kontakt-
ların  (əlaqələrin)  yaradılması  və  digər  informasiya  xidməti 
növlərini göstərmək olar.  
Ekspertlərin  fikrincə,  yaxın  onillik  ərzində  pərakəndə 
ticarət  sənayesini  ciddi  dəyişikliklər  gözləyir.  Baxmayaraq  ki, 
alışların  çox  hissəsi  real  mağazalarda  həyata  keçiriləcəkdir, 
onların  iş  formatı  çox  dəyişəcəkdir.  RFID-in  (malların  radio-
tezlikli  işarələrlə  nişanlanması  üçün  qurğu),  elektron  qiymət 
yarlıqlarının məftilsiz şəbəkələrlə birlikdə geniş yayılması alış-
ların  həyata  keçirilməsi  prosesini  tamanilə  avtomatlaşdıracaq-
dır. Bu halda müştəri tamamilə özü-özünün və müştərinin fərdi 
cib  kompyuterinin  və  yaxud  mobil  telefonunun  ixtiyarına 
verilir.  Onun  səbətində  radiotezlikli  nişanlarla  təchiz  olunmuş 
mallar  vardır  ki,  çıxışda  həmin  mallar  avtomatik  olaraq  ska-
nerdən keçiriləcək və sonra da kompyuter tələb olunan məbləği 
müştərinin bank hesabından siləcəkdir. 
Belə  proqnoz  verilir  ki,  2013-cü  ilə  pərakəndə  ticarətdə 
(riteyldə) çalışanların sayı 2003-cü ilə nisbətən 20% azalacaq-
dır. Təhlükəsizlik şöbələrinin, anbar bölmələrinin, merçenday-
zerlərin  əməkdaşlarının  sayı  azalacaq,  gələcəkdə  kassirlər  bir 
sinif kimi aradan çıxacaqdır. Bu cür ixtisara iki növ texnologi-
yaların  yayılması  səbəb  olacaqdır.  Birincisi,  alış  proseslərinin 
maksimal  olaraq  avtomatlaşdırılmasına  istiqamətlənmiş  müş-
təriyə-səmtləşdirilmiş texnologiyalar.  kincisi, supermarketlərin 
ə
məliyyat  fəaliyyətinin  bir  sıra  məqamlarının  avtomatlaşdırıl-
masına  imkan  verən  in-store  sinfindən  olan  həllərin  tətbiq 
olunması.  
  Belə innovasiyalı həllər ticarət müəssisələrinə aşağıdakı 
səbəblərdən  vacibdir:  daha  da  sərtləşən  rəqabət  müştərilərin 
cəlb  edilməsinin  yeni  üsullarının  axtarılıb  tapılmasını,  onların 
loyallığının  qaldırılmasını  tələb  edir.  Bazarın  daima  dəyişən 
reallıqları  öz  növbəsində,  biznes-prosesləri  dəqiqləşdirməyə 

---

 
 
39
sövq  edir,  əks  halda  bazarda  qalıb  fəaliyyət  göstərmək  müm-
kün deyildir.  
Xarakterik  bir  haldır  ki,  pərakəndə  ticarət  biznesi  avto-
matlaşdırılma  baxımından  «geridə  qalan»  sahələrdən  biri 
olmuşdur. Ticarət şirkətləri informasiya texnologiyalarına (IT-
texnologiyalara)  investisiyaların  qoyulmasını  o  vaxta  kimi 
uzadırdılar ki, həllin uğurlu olması praktikada öz əksini tapsın.  
Bu  sahədə  daha  çox  uğuru  WalMart  supermarketlər  şə-
bəkəsi qazanmışdır. Bu şəbəkədə müasir texnologiyalardan ef-
fektiv istifadə olunur, radiotezlikli nişan (RFID) sistemi testdən 
keçirilir.  Lakin  RFID  nişanları  sistemi  çox  bahadır  və  bazarın 
çoxsaylı oyunçuları üçün bu sistem hələ əlçatmaz arzudur. 
Cisco  Systems
  şirkətində  gələcəyin  supermarketini  belə 
görürlər:  müştəri  özünün  cib  müştəri  kompyuteri  ilə  ticarət 
zalını gəzir və ora bütün yeni mallar, satışlar və xüsusi reklam 
aksiyaları  haqqında  informasiya  daxil  olur.  Alıcıların  loyallı-
ğ
ını  artırmaq  məqsədilə  menecerlər  əvvəlcədən  müştərinin 
mobil telefonuna mətn bildirişləri də göndərə bilərlər. 
Elektron  alıcı  qurğuları  (Personal  Shopping  Assistatnt, 
PSA)  öz  yaddaşlarında  müştərilərin  sonuncu  alışları  haqqında 
informasiyanı  saxlayır,  onları  yeniləşdirir,  oraya  əlavələr  edir, 
alış  planına  əsasən  mağazada  naviqasiyanı  həyata  keçirərək 
müştərini lazım olan malın yanına gətirir.  
Ticarət zalının zahiri görünüşü də dəyişəcəkdir. Birincisi, 
hər yerdə reklam roliklərini və xüsusi aksiyalar haqqında elan-
ları  nümayiş  etdirən  monitorlar  quraşdırılacaqdır.  Belə  fərz 
olunur ki, bunlar satışın həcmlərinin artırılmasına və alış etmə 
ehtimalının  yüksəlməsinə  səbəb  olacaqdır.  kincisi,  kassalar 
olmayacaqdır.  Mağazadan  çıxışda  alıcının  səbəti  radiotezlikli 
nişanı  olan  mallar  haqqında  informasiyanı  oxuya  bilən  kom-
pyuter  vasitəsilə  avtomatik  olaraq  yoxlanılacaqdır.  Sonra  isə 
müştərinin  kredit  kartından  məbləğ  avtomatik  olaraq  sili-
nəcəkdir.  
 

---

 
 
40
2.
  Ticarətin  avtomatlaşdırılmasının  əsas  meyilləri  (ten-
densiyaları)  Kollaborasionizm  (əməkdaşlıq).  Real  vaxt  reji-
mində  yeniləşdirilən  informasiya  bazasına  operativ  qaydada 
daxilolma  riteylerlərin  malgöndərənlərlə  qarşılıqlı  əlaqəsini 
ə
həmiyyətli dərəcədə qaldıracaqdır. Son nəticədə isə bu təcrübə 
yeni  məhsullar  bazarına  çıxışın  sürətini  artıracaq,  pərakəndə 
ticarət  şəbəkələri  tərəfindən  keçirilən  reklam  aksiyalarının 
effektivliyini yüksəldəcəkdir.  
Mobillilik
.  Məftilsiz  texnologiyaların,  elektron  qiymət 
yarlıqlarının tətbiq olunması, işçi heyətinin fərdi cib kompyuter 
ilə  təchiz  edilməsi  mağaza  çərçivəsində  servisi  artıracaq,  alı-
cıların  loyallığını  yüksəldəcəkdir.  Artıq  özlərində  sınaq  «hot-
spot»larını  quraşdırmış  mağazalara  maraq  artmaqdadır.  Digər 
tərəfdən,  menecerlər  anbarın,  satış  prosesinin  işinə,  həmçinin 
işçi heyətinin məşğulluq qrafikinə nəzarət etmək üçün səmərəli 
alət əldə edirlər.  
Autsorsinq
.  Son  vaxtlara  kimi  pərakəndə  ticarət  digər 
sahələrdən fərqli olaraq autsorsinqə az səmtləşmişdi. Lakin indi 
bir  çox  ticarət  şirkətləri  özlərinin  biznes-proseslərinin  bir  his-
səsini, məsələn, kadrların idarə olunması, yaxud əməkhaqqının 
hesablanması və malın yeridilışi kimi əməliyyatları autsorsinqə 
verməkdə maraqlıdırlar. 
Özünəxidmət
.  Bu,  həmişə  supermarketin  işinin  üstün  tə-
rəflərindən biri olmuşdur, lakin alışın həyata keçirilməsinin bu 
amili sonralar daha əhəmiyyətli olacaqdır. 
Özünə  rəqabət  üstünlüyü  qazanmaq  üçün  ticarət  şirkəti 
artıq  bazarda  təklif  olunan  müəyyən  innovasiya  qərarları  dəs-
tini tətbiq etməlidir. Bu, ilk növbədə, RFID, güclü analitik sis-
temlər və sifarişçiyə məlum olan CRM-texnologiyalardır. 
Bütün  bunlardan  əsas  məqsəd  –  özünün  müştəriləri  ilə 
uzunmüddətli münasibətlərin qurulmasıdır. 
 
 

---