Mekansal veri ÜretiMİnde maliyet etkiNLİk analiZİ ve yansimlari

1.2.1. Mevcut Olmayan Verilerin Elde Edilmesi

• 
  Araziden doğrudan yapılan yersel ölçmeler
  
• 
  GPS ile uydu gözlemlerinden yararlanma
  
• 
  Fotogrametrik yöntemle harita üretimi
  
• 
  Uzaktan algılama ile uydu fotoğraflarından yararlanma
  

1.2.1.1. Araziden Doğrudan Yapılan Yersel Ölçmeler

Harita üretim teknolojisinde ve haritacılık bilimiyle ortaya çıkan gelişmeler, yersel alım yöntemlerinde plançeteden elektronik kayıt edici takeometrelere kadar uzanan bir yelpazeyi oluşturmaktadır.

1.2.1.2. GPS ile Uydu Gözlemlerinden Yararlanma

NAVSTAR GPS (Navigation System with Time and Ranging Global Positioning System), uzayda konumları belli olan GPS uydularından gönderilen radyo sinyalleri yardımıyla karada, denizde, havada ve uzaydaki, konumları belli olmayan noktalara ait hassas üç boyutlu konum, yön ve zaman belirlemek amacıyla 1973 yılında USA askeri birimleri tarafından ortaya atılmış bir sistemdir. Daha sonraları GPS sivil amaçlı kullanımlara açılmış ve çok değişik alanlarda konum belirleme aracı olarak yoğun bir şekilde kullanılmaya başlanmıştır. GPS ile klasik yersel ölçme sistemlerden farklı olarak, her türlü hava şartlarında 24 saat boyunca çalışmak mümkündür. Ayrıca noktaların birbirlerini görme zorunluluğu da yoktur (Yomralıoğlu, 2000).

1.2.1.3. Fotogrametrik Yöntemle Veri Toplama

Fotogrametri, resimler üzerinden objelerin konum, büyüklük ve biçimini belirleyen bir bilim dalıdır. Fotogrametrik ölçme ve değerlendirmenin sonucunda üç tip ürün elde edilmesi mümkündür. Bunlar;

• 
  Objelerin koordinatlarının x,y,z ile 3 boyutta belirlenmesi,
  
• 
  Topoğrafik harita ve planların yapılması,
  
• 
  Düşeylenmiş fotoğrafların elde edilmesi veya bu fotoğraflardan harita üretilmesi, şeklinde sıralanabilir.
  

Fotoğraf üzerindeki bilgiler, objelerin geometrik olarak yeniden oluşturulması kadar önem arz etmektedir. Bu bilgiler foto-yorumlama ile nesnelerin sınıflandırılması işleminin gerçekleştirilmesini sağlar. Fotogrametri, objelerin yeniden oluşturulması ve buna yönelik özellikleri objelere temas etmeksizin belirlemektedir. Bu şekilde konumsal bilgi elde etme günümüzde Uzaktan Algılama olarak adlandırılmaktadır.

Fotogrametrinin esas kullanımı, topoğrafik harita üretiminde olmaktadır. Bu haritalar çizgisel (grafik) veya raster (ortofoto) formda olabilmektedir. Söz konusu harita veya ürünler, modern aletlerle üç boyutta üretildiği zaman Sayısal Yükseklik Modeli (SYM) olarak isimlendirilirler. Arazi yüzeyinin kullanımı ve şekli ile ilgili bilgiler ise çeşitli şekillerde modellenerek CBS'de değişik biçimlerde işlenirler. Ayrıca, fotogrametri mülkiyet amaçlı kadastro çalışmaları için, sınır noktalarının belirlenmesinde de kullanılmaktadır. Bu tür uygulamalarda önemli olan gerekli doğruluğu sağlayacak ölçekte fotoğrafların çekilebilmesidir. Bir başka kullanım alanı, yakın saha fotogrametrisidir. Fotogrametrinin bu uygulama alanında, obje uzaklığı ile resim platformu arasındaki mesafe 1 m ile l00 m arasında değişmektedir. Mimarlık, arkeoloji, binaların veya mühendislik yapılarının hassas ölçümü, deformasyon ölçmeleri, kinematik ölçmeler ve birçok uygulama yakın saha fotogrametrisinin uygulama kapsamındadır (Yomralıoğlu, 2000).

1.2.1.4. Uzaktan Algılama

İnsanlar eskiden arazinin bir üst bakışını elde etmek için yüksek tepeleri kullanırlardı. Bu bakış açısından bölgenin "kuş bakışını" elde ederlerdi. Böylece arazinin taslağını çıkarıp gördüklerini yorumlayabiliyorlardı. Bu tip araştırmalar ile av alanlarının tespiti, yolların bulunması veya düşmana saldırmak için en iyi stratejiyi belirlemek mümkün olabiliyordu. Uzak bir ajandan arazi hakkında bilgi toplamanın avantajı çok eskiden beri bilinir. Günümüzde, Uzaktan Algılama olarak isimlendirilen bu yöntem en etkin uzaktan bilgi toplama yöntemidir. "Uzaktan" anlam olarak kişinin yüzlerce km veya daha fazla mesafeden nesnelere ulaşabilmesi ve dokunabilmesi ile ilişkili olarak düşünülür. Uzaktan toplanan veri ise uzaktan algılanan veri olarak adlandırılır (Yomralıoğlu, 2000).

1.2.2. Mevcut Verilerin Elde Edilmesi

1.2.2.1. Analog Veriler

Analog veriler, dijital-olmayan ve kağıt ortamda bulunan verilerdir. Bunlar genelde kağıt altlıklar üzerine çizilmiş haritalar, planlar, istatistiksel tablo verileri, defter ve benzeri kayıt ortamlarındaki metinsel türünden veriler, basılı hale gelmiş hava fotoğrafları gibi veriler olup, CBS'de en yoğun biçimde kullanılan veri çeşitleridirler. Analog verilerin CBS açısından kullanılabilir olması için bu verilerin sayısallaştırılması yani dijital hale dönüştürülmesi gerekmektedir. Bu amaçla kullanılan yöntemler;

• 
  Klasik sayısallaştırma
  
• 
  Otomatik sayısallaştırma
  
• 
  Tarama şeklinde sayısallaştırma
  
• 
  Ekrandan sayısallaştırma
  

olarak bilinmektedir (Yomralıoğlu, 2000).

1.2.2.2. Sayısal Veriler

Analog verilerin gerek sayısallaştırma gerekse tarama yöntemleriyle elde edilmesi oldukça külfetli, pahalı ve zaman alıcı bir iştir. Ancak, mevcut verilerin bir çoğu analog olduğu gibi bir çoğu da sayısal hale dönüşmüş yani dijital nitelik kazanmış olabilir. CBS’de verilerin toplanması değişik yöntemlerle yine değişik kişi veya kurumlarca daha önceden sayısallaştırılmış ve kullanıma hazır duruma getirilmiş ise, veri toplamada önemli bir zaman tasarrufu sağlanmış olacaktır. Örneğin bir beldenin halihazır haritası yeniden yapılmış ise, bu beldenin tüm verileri büyük bir ihtimalle sayısal hale dönüşmüş olarak bilgisayar ortamında var olmalıdır. Bir ülkenin il sınırları, akarsuları, yolları, şehir merkezleri, eş-yükseklik eğrileri gibi herkese gerekli olabilecek bilgileri değişik kurumlarca sayısallaştırılmış olabilir (Yomralıoğlu, 2000).

1.2.3. Fotogrametrinin Tarihsel Gelişimi

• 
  Plançete fotogrametrisi (1850-1900)
  
• 
  Anolog fotogrametri (1900-1960)
  
• 
  Analitik fotogrametri (1960- Günümüz)
  
• 
  Dijital fotogrametri (Henüz yeni kullanılmaya başlanmıştır)
  

1.2.3.1. Plançete Fotogrametrisi

Plançete fotogrametrisi yersel fotogrametride kullanım alanı bulmuştur. Kamera ile teodolitlerin birleştirildiği foto-teodolitler kullanılarak iki noktadan, daha da ideali üç noktadan çizimi yapılacak arazinin resme alınmasıdır. Plançete fotogrametrisi özellikle mimaride kullanılmıştır.

1.2.3.2. Analog Fotogrametri

Analog kameralarla çekilen fotoğraf çiftlerinin optik mekanik aletlerle yöneltilerek stereo-modelin oluşturulmasını, değerlendirilmesini ve bu aletlere bağlanmış çizim masaları kullanılarak istenilen ölçekte çizim üretilmesini kapsar. Analog fotogrametride çizgisel ürün ile tek tek arazi noktalarının koordinatları elde edilebilir.

1.2.3.3. Analitik Fotogrametri

Analitik fotogrametride veri olarak film bazlı kameralardan alınan resimler kullanılmaktadır. Bu sistemlerde, optik mekanik aletler bilgisayarlarla desteklenmiş ve bu şekilde fotogrametrik hesaplamalar yapılmıştır. Ayrıca ürün bilgisayarlarda elde edildiğinden, bu ürünlerin bilgisayar destekli tasarım (CAD) sistemlerine aktarılması ve görsel efektler eklenmesi mümkün o1muştur.

1.2.3.4. Dijital Fotogrametri

Dijital ya da sayısal fotogrametride analog resimler yerini dijital resimlere yani görüntülere bırakmıştır. Bütün ölçme ve değerlendirme işlemleri bilgisayar ortamında yapılmaktadır. Dijital kameralar kullanıldığında, resimler doğrudan bilgisayara aktarılabilmektedir. Dijital fotogrametrinin temel avantajları aşağıdaki biçimde ifade edilebilir.

• 
  Görüntü iyileştirme: Görüntü dijital olduğundan, bilgisayar ortamında kontrast ve ışık şiddeti gibi çeşitli görüntü işleme operasyonlarına müsaade edilebillir.
  
• 
  İşlem kolaylığı: Dijital fotogrametrik işlemler diğer fotogrametrik işlemlere göre daha hızlı ve kolaydır. Bütün işlemler otomatik ve hassas bir şekilde yapılır.
  
• 
  Elde edilen ürünlerin elektronik ortamlarda saklanması: CBS veri katmanlarına veri aktarımı açısından önemli bir kolaylık sağlamaktadır. Değerlendirmede sonuçların aynı anda izlenebilmesi hataları daha da azaltmaktadır.
  
• 
  Veri depolama: Sonuç ürünleri bilgisayar teknolojisinin sağladığı imkanlar neticesinde ekonomik olarak saklanabilmektedir (Yomralıoğlu, 2000).