Mekansal veri ÜretiMİnde maliyet etkiNLİk analiZİ ve yansimlari

1.4. TÜRKİYE’DEKİ FOTOGRAMETRİK HARİTA ÜRETİM ÇALIŞMALARI

Türkiye'de bugünkü teknik esaslara uygun harita yapım çalışmalarına Fransız haritacısı Defforges başkanlığında 1896 yılında Eskişehir civarında yapılan çalışmalarla başlanılmıştır. 1909 yılında Ahmet Şevki Paşa'nın önderliğinde 1/200000 ölçekli haritaların yapımına başlanmış bu haritalar 1925 yılında tamamlanmıştır. 1/25000 ölçekli haritalarının yapımına ise 1925 yılında başlanmış olup 1968 yılında tamamlanmıştır. 1937 yılında bu haritaların üretimine hız vermek amacıyla hava fotogrametrisi kullanılmaya başlanmıştır. Üretilen 1/25000 lik haritalar genelde askeri amaçlar için kullanılmıştır (Yerci, 1978).

1/25000 ölçekli haritalar sivil hizmetler için (planlama) yetersiz kalmaktadır. Bu ihtiyacı karşılamak içinde 1945 yılında hava fotogrametrisi kullanılarak Harita Genel Komutanlığında (HGK) 1/5000 ölçekli standart topoğrafik haritalar üretilmeye başlanmıştır. TKGM ‘de ise on yıl aradan sonra 1955 de 1/5000 ölçekli haritaların üretimine başlanmıştır.

Görüldüğü gibi ülkemizde 1/25000 ve 1/5000’lik haritalar için özel üretim yapılmaktadır. Diğer haritalar bunların yapımı sırasında elde edilen değer ve dokümanlarla üretilmektedir. Örneğin 1/2500 ölçekli haritalar 1/5000 ölçekli haritaların üretilmesinde kullanılan dokümanlar yardımıyla elde edilmektedir. 1/100000 ölçekli haritalar 1/25000 ölçekli haritanın fotogrametrik yöntemle küçültülmesiyle üretilmektedir. Fakat 1/2000 ölçekli topoğrafik haritalar ile 1/1000 ve 1/2000 ölçeğinde üretilen şehir haritaları için ayrı bir triyangülasyon, resim çekimi ve stereo değerlendirme işlemleri kullanılmaktadır.

1.4.1. Türkiye’de Yapılan Bazı Fotogrametrik Haritalar

Ülkemizde değişik ölçekli haritalar üretilmektedir. Bunların hepsi bir amaca hitap etmek için üretilmektedir. Burada fotogrametrik olarak üretilen çeşitli ölçekteki haritalar anlatılacaktır.

1.4.1.1. 1/25000 Ölçekli Haritalar

1925 de başlayıp 1968 de tamamlanan 1/25000’lik haritalar toplam 5559 paftadan oluşmaktadır.

1.4.1.2. 1/5000 Ölçekli Haritalar

Ülkemizde temel topoğrafik harita kabul edilen 1/5000 ölçekli standart topoğrafik (ST) haritaların yapımına 1945 de Harita Genel Komutanlığında başlanmıştır. TKGM’de 1955 yılında ise 1/5000 ölçekli ST harita üretimine başlanmıştır. 1/25000 ölçekli haritaların kenarları beşe bölünerek bir paftadan 25 tane 1/5000 ölçekli harita üretilmektedir.

1.4.1.3. 1/2500 Ölçekli Kadastral Haritalar

Bu haritalar. Kadastro işlemleri için sadece görülebilen parsel sınırları ile dere, yol, kanal gibi doğal ve yapay detayları içerir. Tesviye eğrisi yoktur. TKGM tarafından yapılır.

1.4.1.4. 1/2000 Ölçekli Haritalar

Kurumların çeşitli özel ihtiyaçları için istedikleri bir haritadır. Detay olarak 1/5000 ölçekli haritalar gibidir. Ancak tesviye eğrileri iki metrede bir çizilir. 1/2000 ölçekli haritalar stereo değerlendirmenin yanında 1/1000 ölçekli fotogrametrik haritaların pantografla küçültülmesiyle de elde edilir.

Kadastro amacıyla yapılan 1/2000 ölçekli haritalar ise düzeç eğrisiz olarak üretilmektedir.

1.4.1.5. Şehir Haritaları

Genellikle l/1000 ve 1/500 ölçeğinde yapılır. Fotogrametrik üretildiği gibi klasik yer ölçmeleriyle de üretilmektedir. Şehircilik ve kadastro çalışmalarında kullanılmaktadır. Şehircilik çalışmaları için üretilen (fotogrametrik veya geodezik) haritalar tesviye eğrilidir. Kadastro çalışmaları için üretilen haritalarda tesviye eğrisi yoktur.

Günümüzde ki şehir haritaları sayısal olarak üretilmektedir. İlk uygulamasını İstanbul Büyükşehir Belediyesi gerçekleştirdi. Üretim fotogrametrik aletlerle tamamen sayısal olarak gerçekleştirildi.

1.4.1.6. Yol Geçki Haritaları

Karayolu yapım çalışmalarında küçük ölçekli haritalar üzerinde yolun güzergahı işaretlenir- Some noktaları, başlangıç ve bitiş noktası bu harita üzerinde işaretlenir. Sonra bu güzergahın sağında ve solunda belli bir genişlikte ki 1/1000 veya 1/2000 ölçekli haritası yapılır. Yolun kesin ekseni bu haritalarda koordinatlı olarak belirlenir. Kaba olmasına rağmen en kesit ve boy kesit çıkarılarak hacim hesabı yapmak mümkündür.

Bu haritalarda, doğal detayların yanında, ilerde yapılacak kamulaştırma çalışmalarında kullanılmak üzere, görülebilen parsel sınırları da çizilir. Fakat haritadan asıl istenen yükseklik değerleridir. 2m aralıklarla geçirilen tesviye eğrilerinden başka çok sayıda yükseklik noktaları belirlenmektedir. Bu noktalar, yolun ortalarına, kavşaklara, eğimin değiştiği yerlere, çukur ve tepelerin en alçak ve en yüksek noktalarına ve gerek görülen diğer yerlere, bir hektarlık alana en az dört nokta düşecek sıklıkta, fotogrametrik yöntemle belirlenirler (Gürbüz, 1976).

1.5. TKGM’DE MEKANSAL VERİ ÜRETİMİ

Ülkemizde yakın bir tarihe kadar Avrupa Datumu 1950 (ED-50-European Datum-1950) kullanılmış ve tüm jeodezik ağlar haritalar ve ölçüler bu datumda üretilmiştir. Söz konusu Ulusal Jeodezik Ağ çalışmaları, Harita Genel Komutanlığı (HGK) tarafından 1950-1954 yıllarında başlatılmış ve TKGM-HGK ortak çalışmasında daha sonraki sıklaştırmalar ile birlikte 449215 nokta tesis edilmiştir. 1/5.000 ölçekli standart Topoğrafik harita üretimi için, 3’ncü ve 4’ncü derecelerde toplam yaklaşık 285000 adet nirengi noktasının tesis, ölçü ve hesaplaması yapılmıştır. Arşivimizde bulunan bu noktaların 70970 adedi HGK kalan 214030 adedi Genel Müdürlüğümüzce üretilmiştir. Ulusal Jeodezik Ağ duyarlılığı, modern teknolojinin ulaştığı duyarlılığın çok gerisinde kalmıştır. Bu eksikliğin giderilmesi için, 1997-2001 yıllarında TKGM-HGK tarafından 594 noktadan oluşan Türkiye Ulusal Temel GPS Ağı (TUTGA) kurulmuştur. TUTGA noktalarının koordinat ve hızları ITRF Koordinat sisteminde tanımlanmıştır

Ülkemizdeki jeodezik ağ kurma çalışmaları 1900'lü yılların başından itibaren yapılmaktadır. Ülke nirengi ağının I. ve II. derece yapısı 1950'li yıllarda tamamlanmış ve 1954 yılında Yunanistan ve Bulgaristan Jeodezik ağlarının 8 noktasına bağlantı yapılarak ED-50’ye bağlanmıştır. Ülke ağı halen kullanımda olan temel bir jeodezik ağdır. Bu ağ kullanıma girdiği günden bugüne ülkemizde yapılan harita işlerine ve kadastro çalışmalarına altlık oluşturmuştur. Amaç tüm harita çalışmalarının ve özellikle kadastral plan ve haritaların ülke jeodezik ağlarına bağlanmasıdır. Ülkenin tektonik yapısından dolayı bu ağ kurulumundan günümüze kadar bozulmalara uğramış, süreç içinde değişik zaman ve yerlerde ülke genelinde oluşan depremler nedeni ile hasarlar görmüştür. Hem bu problemleri aşmak hem de gelişen uzay ve uydu teknolojilerini daha verimli kullanmak amacıyla 1997-1999 yılları arasında TUTGA kurulumu tamamlanmış ve bu ağ ile ülkenin tektonik yapısı nedeniyle oluşabilecek olası bozulma ve hasarların elemine edilmesi tasarlanmıştır (Çelik v.d, 2002).

Kadastro çalışmaları sonucu üretilen paftalar altyapı nitelikli olup yaşayan bir özellik taşımaktadır. TKGM bünyesinde 1925 tarihinden günümüze kadar farklı yöntemler kullanılarak (fotogrametrik ve yersel yöntemler) paftalar üretilmiştir.