Mелиораtив щидроэеолоэийанын
Yüklə 6,75 Mb. Pdf görüntüsü
|
99 2) ixtisaslaşdırılmış (xüsusi) şəbəkə kəşfiyyat işlərinin aparılması zamanı müvəqqəti olaraq yaradılır və işin sonunda ya ləğv edilir, ya da müvafiq təşkilatın tabeçiliyinə verilir; 3) dayaq hakim (əsas) şəbəkə ayrı – ayrı tipik və mühüm xalq təsərrüfatı əhəmiyyətli su təsərrüfatı obyektlərində nə- zarət – mühafizə və tədqiqat məqsədləri üçün yaradılır və Ekologiya və Təbii Sərvətlər Nazirliyinin hidrorejim partiya- larının tabeçiliyində olur; 4) dayaq regional şəbəkə - istismarın yeraltı suların reji- minə təsirinin öyrənilməsi və iri regionlarda yeraltı su resurs- larının optimal və səmərəli istifadəsi formalarının əsaslan- dırılması üzrə informasiyaların alınması üçün yaradılır və Ekologiya və Təbii Sərvətlər Nazirliyinin tabeçiliyində olur. Suvarılan və qurudulan sahələrdə rejim – müşahidə şəb- kəsi üç növə ayrılır: regional, xüsusi hidromeliorativ və xüsu- si hidrogeoloji. Regional şəbəkə meliorasiya olunmuş kifayət qədər bö- yük sahələrdə yeraltı suların təbii rejimini öyrənir. Şə əbəkə me- liorasiya məqsədilə kompleks planalmanın aparılması zamanı avadanlıqlaşdırılır. Xüsusi hidromeliorativ şəbəkə yeraltı suların pozulmuş rejimini tədqiq edir. Bu şəbəkə üzrə müşahidələr suvarma və qurutma tədbirlərinin, o cümlədən qurudulan massivlərin istismarı müddətində həyata keçirilir. Xüsusi hidrogeoloji şəbəkə rejim müşahidələrinin nəticə- lərinə görə, hidrogeoloji parametrlərin təyini üçün avadanlıq- laşdırılır. Bu şəbəkə regional və xüsusi hidromeliorativ şəbə- kəyə əlavə olaraq yaradılır və adətən müvəqqəti hesab olu- nur. Rejim müşahidələri gursulu- , azsulu- və orta sulu illər daxil olan dövrü əhatə edir. Hər hansı bir massivin qurudul- masından sonra qrunt sularının rejimi üzərində müşahidələr on- ların səviyyəsinin stabilləşməsi dövrü ərzində həyata keçirilir. Müşahidələrin minimal davametmə müddəti rejimin regional 100 öyrənilməsində - 3 il, qonşu ərazilərdə qurutmanın təsirinin öyrənilməsində - daima, digər məsələlərin həllində (məsələn, hidrogeoloji parametrlərin təyini) 3 – 5 il təşkil edir. İri qurutma massivlərində 2 –3 – dən az olmayan rejim xətləri avadanlıqlaşdırılır. Hər xətt üzrə quyuların minimal sayı 3 – 5 təşkil edir. Xətlər tənzimləyici şəbəkəyə (drenlər və s.) perpendikulyar, quyular - drenlərdən (kanaldan) müəyyən məsafələrdə yerləşdirilir: 5 quyunun olduğu zaman - 0,05L; 0,20L ; 0,50L ; 0,80L; 0,95 L ; 3 quyunun olduğu zaman - 0,1L; 0,5L ; 0,9L (L - tənzimləyici şəbəkə ilə arasındakı məsafə). Çayların və kanalların üzərində suölçən məntəqələr qurulur. Bütün müşahidə məntəqələri aşağıdakı tələblərə cavab verməlidir: 1) səmərəli və iqtisadi cəhətdən sərfəli konstruksiyaya malik olmalı; 2) zərərli amillərin təsirindən izole olunmalı və sulu horizontun çirklənməsi halı istisna olmalıdır; 3) müşahidələrin tez və keyfiyyətlə yerinə yetirilməsinə imkan verməlidir. Müşahidə şəbəkəsinin yerləşməsi rayonun hitdrogeoloji və digər şəraitlərindən, sulu horizontun xüsusiyyətlərindən, məqsəddən və s. – dən asılıdır. Bir qayda olaraq, quyular sulu horizontun əsas xüsusiyyətlərinin dəyişməsi istiqamətində xət- lər üzrə yerləşdirilir. Hər bir sulu horizonta minimum bir quyu qazılmalıdır. Artezian hövzələrində quyular hər birində 3 – 6 ədəd olmaqla iki çarpaz kəsişən xətlər üzrə yerləşdiri- lir. Bu zaman hər geomorfoloji elementdə bir quyunun ol- ması vacibdir. İki-üç horizontdan ibarət komplekslərdə hori- zontların hər birinə pilləli yerləşdirilmiş quyular qrupu qazılır. Pozulmuş və pozulmamış rejim şəraitində yeraltı suların rejimi üzərində müşahidələrin davametmə müddəti tədqiqatın mərhələsindən, məqsədindən, geoloji–hidrogeoloji şəraitin mü- rəkkəbliyindən və s. xüsusiyyətlərdən asılıdır. Yeraltı suların 101 axtarışı, ilkin- və dəqiq kəşfiyyatı mərhələlərində rejim müşahi- dələrinin davametmə müddəti bir neçə aydan 2 – 3 ilə qədər ola bilər. Yeraltı suların istismarı, faydalı qazıntı yataqlarının işlənilməsi, meliorativ və digər tədbirlərin həyata keçirilməsi zamanı müşahidələr bütün tədbir müddətində aparılır. Yeraltı suların rejimi üzərində müşahidələr onların səviy- yəsi, temperaturu, sərfinin ölçülməsi, müxtəlif analizlər (kim- yəvi, bakterioloji, xüsusi) üçün su nümunələrinin götürülməsi ilə xarakterizə olunur. Qrunt suları üçün səviyyə və tempera- tur ayda on dəfə, yağıntılar, suvarma, daşqın zamanı isə 2 - 3 dəfə çox ölçülür. Təzyiqli sular üçün isə bu say qrunt suları ilə müqayisədə 2-3 dəfə azdır. Analiz üçün su nü- munələri ayda 2-3 dəfədən ildə 3 – 6 dəfəyədək götürülür. Ya- xınlıqda olan çayın (əgər vardırsa) da rejimi öyrənilir. Həm- çinin quyuların texniki vəziyyyəti üzərində müşahidələr aparılır. Rejim – müşahidə məlumatlarının nəticələrinə görə, ilk növbədə, müxtəlif qrafiklər (sərfin, səviyyyənin, bu və ya digər komponentin konsentrasiyasının zaman üzrə dəyişməsi və s.) qurulur, hidrogeoloji parametrlər (suvericilik-, təzyiq- və səviyyəkeçiricilik əmsalları və s.) təyin olunur, hidroizo- gips, pyezoizogips və s. xəritələr tərtib olunur. Bütün rejim – müşahidə materialları əsasında yeraltı suların rejimi, balansı və istismarı proqnozlaşdırılır. Hazırda yeraltı suların rejim göstəricilərinin təyin edil- məsi üçün bir çox müasir cihaz və qurğulardan istifadə olunur (şək. 26 a, b, c, d, e, f, g, h). Yüklə 6,75 Mb. Dostları ilə paylaş:
|