Mелиораtив щидроэеолоэийанын

102 
a -  su sərfinin ölçülməsi  üçün  cihaz. 
b - su səviyəsinin ölçülməsi  üçün  cihaz. 
c - su sərfinin qeydiyyatı  üçün  cihaz (dataloqqer). 

---

103 
d - su səviyyəsinin qeydiyyatı üçün  cihaz (dataloqqer). 
e - suyun sərfinin və  temperaturunun ölçülməsi  üçün  cihaz. 
f - elektrikkeçiriciliyin  ölçülməsi  üçün  cihaz. 

---

104 
g - suyun bulanıqlığının ölçülməsi üçün sensor. 
h - suyun minerallaşmasının  ölçülməsi  üçün  cihaz. 
Şəkil 26 a,b,c,d,e,f,g,h.  Yeraltı  suların  rejim  göstəricilərinin  təyin 
edilməsi üçün  cihazlar.   

---

105 
2.3.Azərbaycanda  yeraltı  suların  rejimi 
Muğan  düzənliyinin yeraltı  sularının  rejimi və ona təsir 
edən amillər.  
Qrunt  sularının   rejiminin  xarakteristikası.  Hidrogeoloji  
şəraitin  formalaşmasında  regionun  geoloji  quruluşu, fiziki–coğ-
rafi  şəraiti  və  insanın  mühəndisi  fəaliyyəti  əsas  rol  oynayır. 
Muğan  düzənliyinin  ərazisi  Böyük  və  Kiçik  Qafqaz  və 
Talış  dağları arasındakı  geniş  depressiyada  yerləşir. O  özünü 
relyefin  formalaşmasında neotektonik  amillərdən  başqa, Kür  və 
Araz  çaylarının  akkumulyativ-errozion  fəaliyyətində  böyük  rol 
oynayan  düzən  zona  kimi  büruzə  verir. Düzənliyin  böyük  his-
səsi  mütləq  sıfır  səviyyəsindən  aşağıda  yerləşır. Muğan  düzən-
liyinin  ərazisi  478 min  hektardır. 
Muğan  düzənliyi  oroqrafik  cəhətdən  qərbdə  0,0 metr-
dən  cənub–şərqdə – 28 m  mütləq  yüksəkliklər  hüdudunda  yer-
ləşir. 
Yer    səthinin    ümumi    mailliyi    0,0012-0,0014    olmaqla 
cənub–qərbdən  şimal–şərqə  doğru  yönəlmişdir. 
Muğan  düzənliyinin  müasir  relyefi  öz  mənşəyinə  görə 
Kür  və  Yeni  Araz  çaylarının  akkumulyativ  fəalliyyəti  ilə  xa-
rakterizə olunur. Onun əsas elementləri: axmazlar, qobular, yataq-
boyu  vallar  və  çalalardan  ibarətdir. 
Hazırda    qədim    hidroqrafik    şəbəkə    axmazlar  (Ağçala, 
Mahmudçala)  və  qobularla (Gür–Gür  qobu, Ovçu  qobu  və  s.) 
səciyyələnir. 
Bütün    bu    qobular   keçmişdə    Kür    və   Araz    çaylarının 
yataqları  olmuşdur. Gür–Gür  qobudan  cənuba  doğru  yerləşən 
Yeni  Arazın  yatağı  daha  yaxşı  müşahidə  olunur. 
Yeni  Arazın  şimal  qolu  Gür–Gür  qobunun  istiqamətinə 
uyğun  gəlir, cənub  qolu  isə  Şimali  Muğana  doğru  dönür. 
Muğan  düzənliyi  yeni  törəmə  olub, formalaşması  yaxın 
dövrə    qədər  davam    etmişdir.  Kür    və    Arazın    keçmişdə    baş 

---

106 
vermiş  daşqını  yataqların  yuyulub-aparılması  və  cənub–şərqə 
doğru  yönəlməsinə  səbəb  olmuşdur. 
Muğanın  cənub–qərb  hissəsində, qismən  qonşu  Mil  dü-
zənliyi  hüdudunda  Arazın  qədim  gətirmə  konusu  yerləşir. Ara-
zın  qədim  konusunun  bu  mənşəyi  mütləq  sıfırdan   yuxarıda 
yerləşir  və  yuxarı–Xvalın  dövrünə  təsadüf  edir. 
Muğan    hüdudlarında    düzənliklərin    müxtəlif    genetik  
tipləri  ayrılır. Mərkəz  hissəni  allüvial  düzənliklər  əhatə  edir. 
Cənub  və  cənub–qərbdə  allüvial–prolüvial  və  delüvial–prolü-
vial  düzənliklər  müşahidə  olunur. 
Qrunt  suları–gil, gilli  qum  və  qum  süxürlarından  ibarət 
müasir  allüvial  çöküntülər  qatında  yayılmışdır. Qrunt  sularının 
qidalanmasında  çaylardan  və  suvarma  şəbəkəsindən  olan  in-
filtrasiyadan  əlavə,  suvarma  suları, təzyiqli  sular  və  atmosfer 
çöküntüləri  də  iştirak  edir. 
Qrunt    suyu    axınının    relyef    səthini    təyin    etmək    üçün 
sxematik  hidroizogips  xəritəsi  tərtib  olunmuşdur. Sxematik  xə-
ritəyə  görə, qrunt  suyu  axınının  istiqaməti  0,0003–0,0005  hid-
ravlik  mailliklə  qərbdən–şərqə  dogru  yönəlmişdir. Həmin  isti-
qamətdə    qrunt    suyu    axınının    qalınlığı    da    10  m-dən    20  m-ə 
qədər  artır. Hidroizogipslərin  xarakteri  göstərir  ki, çay  və  ka-
nallar    qrunt   sularını    qidalandırır.  Qrunt    suyu    axınının   boşal-
ması  isə  buxarlanma  və  bitkilərin  transpirasiyası  hesabına  baş 
verir.  Qrunt    sularının    coğrafi    yayılmasını    müəyyənləşdirmək 
üçün    onların  sxematik  izobat    xəritəsi    tərtib    edilmişdir;  plani-
metrləmə    üsulu    ilə    qrunt    sularının    müxtəlif    qradasiyalarla 
əhatə  etdiyi  sahələr  təyin  edilmişdir (şək.27, cəd. 11). 
Qrunt    sularının    izobat    xəritəsinin    analizi    göstərir    ki, 
qrunt  suyu səviyyəsi 1983–cü  ildən  2000–ci  ilə  qədər  ildə  təx-
minən    10  mm    olmaqla,    suvermənin    balansın    çıxar    hissəsinə 
nisbətən  üstünlük  təşkil  etməsi  ilə  əlaqədar  olaraq, sistematik 
olaraq  qalxmışdır. 
1983–cü    illə    müqayisədə    suvermə    3  dəfə,  qrunt    sula-
rının  sahələrdən aparılması  isə  yalnız  1,5 dəfə  artmışdır.   Nəti- 

---

107 
Şə
kil 
27
. 
Şimali 
 
Muğanın 
 
 
qrunt 
sularının 
sxematik 
hidroizogips 
 
və
 
izobat 
 
x
ərit
əsi  
(E.A.M
əm
m
ədova, 
2014)
: 
1-
müxtəlif 
 yatım 
 də
rinliyin
ə 
 
malik 
 qrunt 
 sularının 
 ə
hat
ə 
 
etdiyi 
 sah
əl
ərin  
sə
rh
ədi; 
 2 
– 
hidroizogipsl
ər; 
qrunt 
 sularının 
 yatım 
 də
rinliyi: 
 3 
- 
 1m-d
ən 
az; 
 4 
- 
  
1-2 
m; 
5 
- 
  
2-3m; 
  
  
6 
-  
3-4 m;  7
 -  4m-d
ən çox
. 

---