Mелиораtив щидроэеолоэийанын

108 
cədə, 1 m-ə  qədər  yatım  dərinliyinə  malik  qrunt  sularının  əha-
tə  etdiyi  sahə  4,2%  artmış, 2–3 m  və 3–4  m  dərinliyə  malik 
qrunt  sularının  tutduğu  sahə, uyğun  olaraq, 49  və  11%  azal-
mış,  4  m-dən    dərin    yatan    qrunt    sularına    isə    artıq    rast  gə-
linməmişdir. 
Cədvəl  11 
Qrunt  suyu  səviyyəsinin  yatım  dərinliyinin  müxtəlif  
dərəcələrlə  əhatə  etdiyi  sahələr (hesabat  sahəsi 478 min ha) 
Qrunt sularının 
yatım dərinliyi, m  V  - 1983 
V  - 1990 
V  - 1995 
V  - 2000 
% 
% 
% 
% 
1 -dən kiçik 
2,6 
14,3 
8,3 
7,9 
1 – 2 
46,3 
70,9 
59,0 
67,7 
2 – 3 
47,5 
13,9 
32,1 
24,0 
3 m 
2,3 
0,9 
0,6 
0,4 
4-dən böyük 
1,3 
- 
- 
- 
Qrunt sularının 
yatım dərinliyi-
nin orta çəki 
qiyməti, m 
2,09 
1,88 
1,74 
1,66 
Qrunt    suyu    səviyyəsinin    orta    qiyməti    1990-cı    ildə 
1983-cü  illə müqayisədə  0,21 m,  1995-ci  ildə  1990-cı  illə  mü-
qayisədə    0,14  m,    2000-ci  ildə    1995-ci    illə    müqayisədə    isə 
0,08 m  artmışdır. 
Qrunt  suyu  səthinin  qalxma  hündürlüyü  qrunt  sularının 
ilkin  yatım dərinliyindən  asılıdır. İlkin  dərinlik  nə  qədər  çox 
olarsa, qrunt  suyu  səviyyəsinin  çoxillik  qalxma  hündürlüyü  də 
bir  o  qədər  çox  olur. Belə  ki, 2,80 m  dərinlikdə  qrunt  suyu 
səviyyəsinin    qalxma    hündürlüyü    1,20  m;  1,65  dərinlikdə    isə 
yalnız  0,13 m  olmuşdur. Ümumiyyətlə  isə,  qrunt  suyu  səviy-
yəsinin  1,5-1,7 m  dərinlikdə  stabilləşməsinə  doğru  tendensiya 
hiss  olunmuşdur.   
Suvarma  meliorasiyası  və  yüksək minerallaşmaya malik 
qrunt  sularının  sahələrdən  aparılması  ilə  əlaqədar olaraq, qrunt 

---

109 
suyu  səviyyəsinin  qalxması  ilə  bərabər,  həm  də ildə  0,45 q/l 
olmaqla minerallaşmasının  azalması müşahidə  olunmuşdur. 
Minerallaşma    dərəcəsinin    bütün    dərəcələrində    sahələr 
üzrə  dəyişmə baş  vermişdir. 50 q/l  minerallaşma  dərəcəsinə  ar-
tıq  qəti  təsadüf  olunmamış, 10-25  və  25-50 q/l  minerallaşmaya 
malik  qrunt  sularının  əhatə  etdiyi sahələr  uyğun  olaraq  25,2% 
və  38,6%  azalmışdır. 
Qrunt  sularının  müxtəlif  minerallaşma  və  kimyəvi  tər-
kiblə    coğrafi    yerləşməsini    müəyyənləşdirmək    üçün    sxematik  
xəritə  tərtib  olunmuşdur (şək.28). 
1983-cü    illə    müqayisədə    1990-cı    ildə    qrunt    sularının 
minerallaşma dərəcəsi  1,9 q/l,  1995-ci  ildə  1990-cı  illə  müqa-
yisədə  4,9 q/l,  2000-ci  ildə  1995-ci  illə  müqayisədə  11,2 q/l 
azalmışdır (cəd.12). 
Suvarma  kanallarından  infiltrasiya  qrunt  sularının  kim-
yəvi  tərkibinə böyük  təsir  göstərir. Onların  minerallaşma  dərə-
cəsinin  dəyişməsi  ilə  ayrı–ayrı  kimyəvi  komponentlər  arasın-
dakı  kəmiyyət  münasibəti  də  dəyişir. 
Suvarma    meliorasiyasının    təsiri    ilə    suların    hidrokim-
yəvi    tiplərinin  metamorfizasıyası    baş    verir.  Bu    proseslərin 
təbiətini  müəyyənləşdirmək  üçün  suların  kimyəvi  analizlərinin 
nəticələri  əsasında  vektor  diaqramı   və   genetik  qrafik  qurul-
muşdur (şək. 29, 30). 

---

110 
Şə
kil 28. 
Şimali Muğanın  qrunt  sularının  sxematik 
 minerallaşma 
 və
  
kimy
əvi  t
ərkib  x
ərit
əsi 
(E.A.M
əm
m
ədova, 
2014)
: 
 1 
- 
 1q/l-d
ən 
az; 
 2
 - 
 1-3 
q/l; 
 3
 - 
 3-5 
q/l; 
 4 
- 
 5-10 
q/l; 
 5
 - 
10-25 
q/l 
; 
  
6
 - 
 25 
q/l 
– 
d
ən 
çox
. 

---

111 
Şəkil 29. Muğan  düzənliyinin  qrunt  sularının  kimyəvi  tərkibinin 
vektor  diaqramı (E.A.Məmmədova, 2014): 1 – quyu. 

---

112 
Şəkil 30. Muğan  düzənliyinin  yeraltı  sularının  genezisinin  qrafiki 
(E.A.Məmmədova,  2014):  I  –  II  –  kontinental    şərait  (irriqasiya  –  allüvial 
mənşəli  sular); III – dəniz  şəraiti (dəniz  mənşəli  sular); IV – dərinlik  şəraiti 
(dərinlik  mənşəli  sular). 

---

113 
Cədvəl 12 
Qrunt  sularının  minerallaşmasının  müxtəlif  dərəcələrlə  əhatə  
etdiyi  sahələr (hesabat  sahəsi 478 min ha) 
Qrunt 
sularının 
minerallaşma 
dərəcəsi, q/l 
V  - 1983 
V  - 1990 
V  - 1995
 
V  - 2000
 
% 
% 
% 
% 
1 -dən az 
5,8 
5,7 
0,9 
1,7 
1 – 3 
4,2 
7,9 
0,8 
4,4 
3 – 5 
5,9 
12,6 
7,5 
19,4 
5 – 10 
10,3 
13,6 
15,7 
42,4 
10 – 25 
28,2 
27,6 
39,5 
17,0 
25 – 50 
35,8 
24,4 
29,7 
15,1 
50 -dən çox 
9,8 
8,2 
5,9 
- 
Qrunt  suları-
nın  mineral-
laşma  dərəcə-
sinin orta  çəki 
qiyməti, q/l 
30,7 
28,8 
23,4 
12,7 
Qrafiklər    üzrə    məlumatlara    görə,    Muğan    düzənliyinin 
ərazisində  əgər  1983–cü  ildə  4 kimyəvi  tipli  suya  təsadüf  olu-
nurdusa, 1990–cı  ildə onun  sayı  artıq  6, 1995–ci  ildə  7, 2000–
ci  ildə  isə  9-a  çatmışdır. Bunlardan  hidrokarbonatlı –kalsiumlu 
(natriumlu)  və  hidrokarbonatlı–sulfatlı–natriumlu (kalsiumlu) su-
lar 2 q/l minerallaşma  ilə  kanalboyu  zolaqda, sulfatlı–natriumlu 
sular 7 q/l-ə qədər  minerallaşma  ilə  intensiv suvarma  gedən  sa-
hələrdə,  xlorlu–maqneziumlu–natriumlu    sular    20  q/l-dən  böyük 
minerallaşma ilə xam torpaqlarda rast  gəlinir (cəd.13). 
Qrunt sularının  hidrokimyəvi  tiplərinin  adlandırılmasın-
da  ionların  25%  və  ondan  böyük  miqdarı  istifadə  edilmiş  və 
ionlar  faizlə miqdarının  artması  istiqamətində  yerləşdirilmişdir. 
Suların  kimyəvi  tərkibinin  dəyişməsi  suvarma  sularının  mexa-
nizmi  ilə  əlaqədardır. Tərkibində  oksigen  və  karbon  qazı  olan  
suvarma  suları  qidalanma  mənbəyindən  daxil  olaraq,  torpağın  

---