Mелиораtив щидроэеолоэийанын

138 
2) sulu horizontun qalınlığı səviyyənin dəyişmə intervalı ilə
müqayisə oluna bilər. 
Bulağın sərfi: 
- birinci halda : 
 
t
e
Q
Q



0
,     
(2) 
- ikinci halda: 
2
0
)
1
(
t
Q
Q



,    
(3) 
düsturları ilə hesablanır. Burada:  
0
Q  - bulağın sərfinin azalmağa 
başladığı vaxtda sərfi;  Q  - rejimin heç bir amildən asılı olmadığı 
halda bulağın sərfi; e – natural loqarifmanın  əsası;  

- horizontun 
zəifləmə əmsalı;   t - sərfin azalma müddətidir. 
Burada  

  aşağıdakı  düsturla hesablanır: 
t
Q
Q
ln
ln
0



,         
(4) 
Yeraltı  su  səviyyəsinin  heç  bir  amildən  asılı  olmayaraq 
dəyişməsi  qrunt  suyu    axınının  qalınlığına  əsaslanan  aşağıdakı 
tənliklə hesablanır: 
t
e
H
H




0
,
(5) 
Burada: 
H
  - qrunt suyu səviyyəsinin onların boşalma bazi-
sində dəyişmə (qalxma və ya enmə) hündürlüyü;  
0
H -  qrunt suyu  
səviy-yəsinin  onların  drenləşmə  səviyyəsinə  nisbətən  qalxma  
hün-dürlüyü;   t

 -  səviyyələrin  müşahidə olunan və proqnozlaş-
dırılacaq  zaman  kəsimləri  arasındakı  müddətdir. 
Bu  bərabərlik  qrunt  sularının  yazqabağı    və  ya    yaz,  payız 
mövsümlərində minimum səviyyələrinin proqnozlaşdırılması üçün 

---

139 
istifadə  olunur.  Birinci  halda 
0
H -  n  qiyməti    sulu  horizontun 
drenləşən  qalınlığı  qəbul  olunur  ki,  bu  zaman    da  sulu  horizont, 
praktiki olaraq, qidalanmır. İkinci halda isə 
0
H - n  qiyməti yazda 
maksimal  səviyyə  qəbul  olunur. 
H
-  n  qiyməti  su  səviyyəsinin  
minimum  dövründə  sulu  horizontun  drenləşən  qalınlığı  qəbul 
edilir.  Bu  halda  horizontun  zəifləmə  əmsalı  aşağıdakı  düsturla 
hesablanır: 
1
2
2
1
ln
ln
t
t
H
H




,
(6)   
Yuxarıdakı  bərabərliklərin  köməyi  ilə  istənilən  zaman 
intervalında suyun sərfinin və səviyyəsinin dəyişməsi  proqnozunu 
vermək olar; 
2) Kənar  hədlər fərqi  üsulu  analitik  üsullardan  fərqli  ola-
raq, süzülmə zonasının  və  proqnoz  müddətinin  differensial  tən-
liklərə  daxil  olan  sonsuz  kiçik  kəmiyyətlərin  analoqları  hesab  
olunan sonsuz kiçik elementlərə  bölünməsini tələb  edir.  Bu  üsu-
lun  çatışmayan  cəhəti  böyük  həcmli  hesablamaların  olmasıdır; 
3) Su  balansı  üsulu  -  su  balansının  gəlir  və  çıxar  his-
sələrinin    təyini    və    onların    bir-birinə    nisbəti    ilə    xarakterizə  
olunur.  Qeyd  etmək  lazımdır  ki,  bu  üsul  təxminidir.  Belə  ki,  
su balansının  ayrı – ayrı  elementlərinin  təyini  kifayət  qədər  çə-
tindir; 
4) Riyazi    statistika    üsulu      qrunt    suyu    səviyyyəsi    ilə
onun  dəyişməsinə  təsir  göstərən  əsas  amillər (atmosfer  çökün-
tülərinın,    suvarma    sularının,    drenaj    axımının  həcmi    və    s.)  
arasında  korrelyasiya  və  ya  funksional  asılılığın  təyininə  əsas-
lanır.  
Belə  əlaqəni   yaratmaqla  qrunt  sularının  rejimini  proq-
nozlaşdırmaq    mümkündür.    Bu    üsul    kifayət    qədər    müşahidə  
materialarının    toplandığı    fəaliyyətdə    olan    suvarma    sistemi  

---

140 
üçün  daha  əlverişlidir.   Hesablamaların  həcmi  böyük  olduğu  
üçün  EHM – dan  istifadə  edilir; 
5) Hidrogeoloji  modelləşdirmə  üsulu    hidrogeoloji  hesab-
lamalarda  daha  çox  tətbiq  olunur.  Bu  üsulla  digər  üsullarla  
həll  edilməsi  mümkün  olmayan   və   ya  təxmini   həll  olunan  
daha    mürəkkəb    məsələləri    (profil,    plan,    fəzavi)    həll    etmək  
olar; 
6) Hidrogeoloji  analogiya  proqnoz  üsulu  hər  hansı  bir  sə-
bəbdən  yuxarıdakı  üsullardan  istifadə  etmək  mümkün  olmadıqda 
tətbiq  olunur.  Bu  üsulla  proqnozlaşdırmada  geoloji  quruluşa, 
hidrogeoloji  şəraitə,  proqnoz  olunan  sahənin  iqlim  xüsusiyyət-
lərinə  və  hidroloji  müşahidələrə  əsaslanırlar.  Əgər  təxmini 
proqnoz vermək lazım gələrsə, onda qonşu rayon üçün olan rejim 
müşahidə  materiallarından  istifadə  etmək  olar.  Bunun    üçün 
geoloji quruluş, hidrogeoloji və iqlim  şəraiti oxşar olmalıdır. 
1993–cü  ildə  E.A.Məmmədova tərəfindən Şimali  Muğanın  
qrunt  sularının  rejimi  1994-2000–ci  il  müddətinə  su  balansı  
üsulu  ilə  proqnozlaşdırılmışdır. 
Qrunt    suyu    səviyyəsi    rejiminin    proqnozlaşdırılması    su  
balansı  elementlərinin  dinamikası  əsasında  aparılmış  və   aşa-
ğıdakı  düsturla  hesablanmışdır: 
W
D
E
Q
Q
Q
K
B
A
H
T











)
(
2
2
1

,  
 (7) 
Burada:  A -  atmosfer  çöküntüləri;  B -  suvarma  suları;  K 
-  kondensasiya  suları;  Q
T
 -  təzyiqli  sular;  Q
1
  və  Q
2
  -   uyğun  
olaraq,    yanlardan    və    yanlara    yeraltı    axın;    E
2
  -    qrunt    suyu  
səthindən    buxarlanma;    D  –  drenaj    axını;   
W


 -    aerasiya  
zonası  və  qrunt  qrunt  suyu  horizontu  arasında  su  mübadiləsi;  
∆H -  qrunt  suyu səviyyəsinin  dəyişməsi;  

 -  süxurların suve-
ricilik  əmsalıdır. 
Atmosfer çöküntülərinin  rejiminin  proqnozlaşdırılması  on-
ların  dövrülüyünə  əsaslanır.  Belə  ki,  çoxillik  kəsilişdə  (1935-
1993) atmosfer çöküntülərinin paylanmasında 11 ildən bir  olmaq-
la  dövrülük  müşahidə  olunmuşdur. 

---