Mелиораtив щидроэеолоэийанын
Yüklə 6,75 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Şəkil 44. Baş Şirvan kollektorunun bir hissəsinin qeyri- qənaətbəxş vəziyyəti.
254 təsərrüfatına yararlı qeyri-suvarılan torpaqların meliorativ şə- raiti yaxşı olan suvarılan torpaqlar dövriyyəsinə gətirilməsi, qeyri-kafi şəraiti olan torpaqların meliorativ tədbirlər aparmaq- la istifadəsinə nail olmaqdan daha asan, qısamüddətli və ucuz başa gələn yoldur. Şirvan düzənliyinin qeyri-kafi suvarılan sahələrinin me- liorativ vəziyyətinin xarakteristikasını müqayisə etsək görərik ki, 1982-ci ildə 87,32 min ha torpaq sahəsinin qeyri-kafi vəziyyətdə olmasının səbəbi 0,1 min ha-da qrunt suyu səviy- yəsinin buraxıla bilən həddən yüksək olması, 1,6 min ha sa- hədə torpağın orta və yüksək dərəcədə şorlaşması olmuşdusa, qalan 85,6 min ha-da həm qrunt suyu səviyyəsinin yer səthinə yaxın yatımı, həm də torpağın orta və yüksək dərəcədə şor- laşması olmuşdur. Lakin keçən 30 ildən (1982-2012) sonra 77,3 min ha torpağın qeyri-kafi meliorativ vəziyyətinin əsas səbəbi 19,1 min ha sahədə qrunt suyu səviyyəsinin yer səthinə yaxın yatımı, 20,7 min ha sahədə torpağın yüksək şorlaşma dərəcə- si, 37,5 min ha sahədə isə həm qrunt sularının yer səthinə yaxın yatımı, həm də torpağın yüksək şorlaşma dərəcəsidir. Qeyri-kafi şəraitdə olan torpaq sahələri daha çox Kür- dəmir rayonunda - 21,1 min ha (ümumi suvarılan torpaqların 40%-ni təşkil edir), Zərdab rayonunda - 14,9 min ha (45,4%), Ağsu rayonunda 13 min ha (35%) və Ağdaş rayonunda 10,6 min ha (30,7%) təşkil edir. Torpaqların hidrogeoloji-meliorativ vəziyyətinin ən yaxşı göstəriciləri Qəbələ, Şamaxı rayonları ərazisində - 100%, Göyçay və Ucar rayonlarının hər birinin ərazisində 8,9 min ha olmaqla, ümumi ərazinin müvafiq olaraq, 33,8 və 35,7%-ni təşkil edir. Faktiki materialların analizi göstərir ki, hazırda Şirvan düzənliyinin suvarılan torpaqlarının qeyri-kafi meliorativ vəziy- yətinin əsas səbəbi yeni suvarma sahələrinin mənimsənilməsi, suvarma rejiminə riayət edilməməsi, suvarmanın bəsit üsul- larının tətbiqi, əksər sahələrdə drenajın olmaması, bəzən isə onun qeyri-səmərəli fəaliyyətidir. Baş Şirvan magistral kana- 255 lının, o cümlədən, onun üzərindəki körpülərin, nasos stansiya- larının və digər hidrotexniki qurğuların rekonstruksiyası, ka- nalın təmizlənməsi, yatağının genişləndirilməsi Şirvan düzən- liyinin suvarılan torpaqlarının qənaətbəxş meliorativ vəziyyə- tinin saxlanılmasına zəmanət ola bilər. 44 saylı şəkildə Baş Şirvan kollektoru əks olunmuşdur. Ərazinin 64,5 min ha orta və güclü şoranlaşma müşa- hidə olunan drenləşmiş suvarılan torpaqlarında əsaslı yumanın aparılması vacibdir; 67,4 min ha zəif şoranlaşmaya malik sahələrdə isə cari yumanın aparılması kifayətdir. 45 saylı şəkildə şoran torpaqlar əks olunmuşdur. 46 saylı şəkildə Yuxarı Şirvan kanalının yamaclarının texniki vəziyyətinin qeyri-qənaətbəxş olduğu hissəsi, 47 şəkildə isə Yuxarı Şirvan kanalının texniki vəziyyətinin qənaətbəxş olduğu hissəsi əks olunmuşdur. Şəkil 44. Baş Şirvan kollektorunun bir hissəsinin qeyri- qənaətbəxş vəziyyəti. 256 Şəkil 45. Şirvan düzənliyində şoran torpaqlar. Şəkil 46. Yuxarı Şirvan kanalının yamaclarının texniki vəziyyətinin qeyri-qənaətbəxş olduğu hissəsi. 257 Şəkil 47. Yuxarı Şirvan kanalının texniki vəziyyətinin qənaətbəxş olduğu hissəsi. Şirvan düzənliyinin 1 ha suvarılan sahəsinə il ərzində 6,0-6,0 min m 3 suvarma suyu verilir. Demək olar ki, bütün suvarma kanalları torpaq yatağa malikdir və bu səbəbdən il ərzində 602 mln. m 3 (və ya bütün suvarma sularının 31-36% -i) su itkiyə sərf olunur. Təcrübə göstərir ki, torpaq yatağa malik kanallar borularla əvəz olunarsa və ya kanalların yatağına beton üzlük çəkilərsə, suvarma sularına 20-30 % qənaət olunar ki, bu da qrunt sularının səviyyəsinin qalxmasının və təbii ki, tor- pağın meliorativ vəziyyətinin pisləşməsinin qarşısını alar. Aparılan tədqiqatlar göstərir ki, ümumilikdə təsərrüfat- daxili suvarma sistemlərinin vəziyyəti qeyri-qənaətbəxşdir. Ka- nallarda intensiv su itkisindən əlavə, bəzi hissələrdə onların dibi lillənmiş, deformasiyaya uğramışdır, bütün bunlar isə onun suyu normal axıtmasına qismən mane olur. Suvarma sistemlərinin hər il cari bərpası və rekonstruk- siyası qrunt suyu səviyyəsinin kritik qiymətdən yuxarı qalxma- 258 masına və bununla əlaqədar olaraq, torpağın meliorativ vəziy- yətinin yaxşılaşmasına səbəb olur. Kollektor-drenaj sisteminin ayrı-ayrı hissələrində onun qamış bitkilərindən və lillənmədən təmizlənməsi, şorlaşmaya meyilli sahələrdə suvarma rejiminə riayət olunması torpaqların təkrar şorlaşması riskini azaldır. Beləliklə, Şirvan düzənliyinin suvarılan torpaqlarının hidro- geoloji-meliorativ vəziyyətinin müqayisəli analizi göstərir ki, bütövlükdə ərazinin hidrogeoloji-meliorativ vəziyyətində tədri- cən yaxşılaşma müşahidə olunur. 48 saylı şəkildə Şirvan düzənliyində yenicə meliorasiya olunmuş və əkin dövriyyəsinə daxil edilmiş suvarılan sahə əks olunmuşdur. 48 saylı cədvəldə Şirvan düzənliyi üzrə suvarılan tor- paqların meliorativ şəraitinin müqayisəli təhlili göstərilmişdir. Cədvəl 48 Şirvan düzənliyi üzrə suvarılan torpaqların meliorativ şəraitinin müqayisəli təhlili Torpaqların hidrogeoloji- meliorativ vəziyyəti 1982-ci il 2012-ci il Ümumi suvarılan sahə: o cümlədən: 198,5 min ha 231,2 min ha -melioratitv cəhətdən yaxşı 9,8% (19,5 min ha) 14,6% (33,7 min ha) -melioratitv cəhətdən kafi 46,2% (91,7 min ha) 52,0% (120,2 min ha) -melioratitv cəhətdən qeyri- kafi 44,0% (87,3 min ha) 33,4% (77,3 min ha) Qeyd etmək lazımdır ki, suvarılan torpaqların meliorativ vəziyyətindəki keyfiyyət dəyişikliyi nəzərdə tutulan meliorativ- istismar tədbirlərinin (cari yuma, hamarlama, kollektor-drenaj sisteminin yenidən qurulması və təmiri və s.) həyata keçiril- məsi, yeni suvarılan sahələrin istismara verilməsi ilə əldə edil- mişdir (şək.49). Yüklə 6,75 Mb. Dostları ilə paylaş:
|