Məmməd Süleymanov: Azərbaycanda Sol hərəkatın
Yüklə 0,51 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- KİV, pop-art, seks
28 №1 Fevral 2014 Biz yarlık içirik. Coca-Cola şüşəsi ilə birgə içki içən yaraşıqlı oğlan və qızın reklam şəklini içirik. “Həyatın ləzzəti” devizini və məşhur amerikan vərdişini içirik. ***
Bizim istehlak üsulumuz mütləq olaraq ona gətirir ki, biz heç vaxt razı qalmırıq və doymuruq, çünki istehlakçı bizim əsl özümüz deyil, real şəxsiyyətimiz deyil. Burada çatdırılmaq istənilən o deyil ki, insanın mədəni inkişafı ilə əlaqədar onun istehlak tələbatları arta bilməz, daha yaxşı qidalanmaq, ona estetik zövq verən əşyalara, kitablara və s. ehtiyacı ola bilməz. Əlbəttə bunların baş verməsi təbiidir. Ancaq bizim qarşısıalınmaz istehlak etmək həvəsimiz insanın təbii ehtiyacları ilə əlaqəni itirib. Başlanğıcda kütləvi istehlak insanların bütün tələbatlarını ödəyəcək daha xoşbəxt həyat vəd edirdisə, istehlak məqsədə yəni xoşbəxtliyə çatmaq üçün vasitə idisə, indi istehlak özü məqsədə çevrilib. Bu bir növ bizi öz təsiri altına salan asılılıq kimidir. Hər bir insan çalışır ki, digərində hansısa ehtiyac hissini oyatsın və onu yeni tip asılılığa salsın. Hazırki insan hədsiz miqdarda əşya almaq tilsiminin altındadır, xüsusən də yeni əşya. O istehlakçı aclığını hiss edir. Alıcılıq və istehlak aktı sağlam məntiqə zidd olan məcburi məqsədə çevrilib, ən ali məqsədə. Hər kəs bazarda ən son peyda olan hansısa texniki yeniliyi almağı xəyal edir və bu xəyalla müqayisədə istifadə olunacaq əşyadan alınacaq əsl həzz ikinci plana keçir. Fromm yazir ki, “Əgər müasir insanın cənnət haqqında əsl təsəvvürlərini deməyə cəsarəti çatsaydı, təsvir olunacaq mənzərə yəqin ki, içərisi hər cür texniki yeniliklərlə dolu olan dünyanın ən böyük univermağı olardı. Həmin
29 adamsa içərisində bütün bunları almağa yetəcək qədər pul olan kisə ilə birgə.” Hazırki istehlak cəmiyyətinin keçən əsrdəkindən əsas fərqi odur ki, bugünkü insan keçən əsrin insanı kimi malik olmaqdan daha əvvəlki kimi həzz almır. O yeniliyi xoşlayır, hər şeyin yenisini. Və aldığı əşyanı da daha yenisi çıxan kimi dəyişməyə hazırdır. Yadlaşmış münasibət təkcə əşyaların istehlakına və istifadə- sinə aid deyil, o daha genişdir və bizim boş vaxtımızın istifadəsinə belə təsir edir. Yadlaşmış isteh- lakçı insan idman oyunlarını, filmləri, qəzetləri, jurnalları, ki- tabları, təbiət mənzərələrini belə əşyalarla olduğu kimi abstrakt və yadlaşmış formada istehlak edir. O, heç nədə aktiv iştirak et- mir, nəyə sahib olmaq və ondan həzz almaq mümkündürsə, onu mənimsəmək istəyir. Faktiki ola- raq o, öz boş vaxtının belə əsl sahibi deyil. Sistem özü onun boş vaxtını bölüşdürür, əşyaların istehlakında olduğu kimi. İnsanın zövqü manipulyasiya obyektidir . Onun eşitmək istədiyi, görmək istədiyi hər şeyi istehlak sənayesi müəyyən edir. Həzzin dəyəri bazardakı uğurundan asılıdır. Heç bir başqa insani ölçülər bunu müəyyən etmir. Sənin üçün nəyin daha zövqlü ola biləcəyini bazar müəyyən edir. Normada insan kitab oxuyanda, peyzajla maraqlananda, dostları ilə ünsiyyətdə olanda və s. yaradıcı proseslərdə dəyişir. Yadlaşmış formada zövq alan insan isə dəyişmir, onun yalnız nə etdiyi barədə xatirələri qalır. Fromm yazır ki, “Fotoaparatlı turist dünyaya yadlaşmış münasibətin parlaq
30 №1 Fevral 2014 nümunəsidir.” Daimi şəkil çəkmək prosesində o özü faktiki heç nə görmür, görən fotoaparatdır. Kamera onun əvəzinə görür, turistə qalan həzz isə xatirələri və çəkdiyi şəkillərdir. Hansılar ki, onun ala biləcəyi, ancaq almadığı həzləri əvəz edir. “Kodak”ın reklam devizində deyildiyi kimi, “Siz düyməni sıxırsız, qalanını biz edirik.”
Kütləvi mədəniyyətin ənənəvi mədəniyyətə münasibəti dəbin əşyalara münasibəti kimidir. Yəni necə ki, dəbin əsasında əşyaların köhnəlməsi durur, kütləvi mədəniyyətin də əsasında ənənəvi dəyərlərin köhnəlməsi durur. Kütləvi mədəniyyət başlanğıcda müvəqqəti istifadə üçün yaradılır. O işarələrin dəyişdiyi mühitdir. Onun imperativi istehlakçı-insan üçün aktuallıq, müasirlik, funksional yararlılıq tələbidir. Kommunikasiya vasitələrinin inkişafı insan ünsiyyətindəki simvolik əsasın itirilməsinə səbəb olur. Əsl canlı mədəniyətin yerinə məzmunu olmayan mənasız işarələrin rituallaşması gəlir. Hər bir “mədəni” insan üçün mütləq olan bu tip işarələr minimumu formalaşır. Bu minimumu Jan Bodriyar “ən kiçik ümumi mədəniyyət” hesab edir. Və bu minimum kütləvi şüurda “mədəni vətəndaşın şəhadətnaməsi” rolunu oynayır. ***
Pop-art ikili məna daşıyır – o, həm istehlak cəmiyyətinin məhsuludur, həm də onun mexanizminin ifadəsi. O, görünən reallığı təsvir edərkən sistemin işarələrindən kənara çıxa bilmir. Pop-art səmimi ola bilər, həqiqi ehtirasın, coşqunun, ilhamın nəticəsi ola bilər, ancaq bununla yanaşı o öz yaradıcısının belə dərk etmədiyi obyektiv statusundan xilas ola bilməz. O, başlanğıcdan kommersiya məqsədi daşıdığı üçün heç vaxt insana tam çatmır. Həmçinin insan özü də ona münasibətdə istehlakçı kimi çıxış etməyə məhkumdur. Kütləvi informasiya vasitələri (KİV) – istehlak cəmiyyətinin totalitar xarakterini əks etdirir və onu möhkəmləndirir. Bu totalitarizmin məğzi hadisələri homogenləşdirməsində, bununla da istehlakçının nəzərində onu eynihüquqlu etməsindədir. KİV dünyanın canlı məzmununu ondan təkcə hadisələri götürərək məhv edir. Bodriyara görə, reallığa bu cür münasibətilə KİV doğruluq yaxud yanlışlıq kateqoriyası olmayan “neoreallığı” formalaşdırır. Reklamların da yaranmasında
Yüklə 0,51 Mb. Dostları ilə paylaş:
|