Məmməd Süleymanov: Azərbaycanda Sol hərəkatın
Yüklə 0,51 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Qeydlər: 1.
- Marksda “Yadlaşma” məfhumu
34 №1 Fevral 2014 əşyanı müzakirə etmək və mütəmadi olaraq ticarət mərkəzlərinə baş çəkmədikdə apatiya hissinin olmasıdır. Nəticədə isə bütün bu istəklərin yerinə yetməməsi psixi pozuntulara xüsusən də aqressiya, autoaqressiya, depressiya, davamlı yuxu pozğunluqları və nevrozlara səbəb olur. Psixi pozuntular isə damar distoniyası, arterial hipertenziya, immunmüqavimətin zəifləməsi və mütəmadi baş ağrıları kimi somatik problemlərə yol açır. Bundan başqa maqnit rezonans tomoqrafiya (MRT) ilə aparılan təcrübələr zamanı müəyyən olunmuşdur ki, oniomaniya zamanı beynin məntiqi təfəkkürə cavabdeh hissələrinin fəaliyyətində əhəmiyyətli dərəcədə zəifləmə müşahidə olunur. Odur ki, özünüzü qoruyun. Qeydlər: 1. İqtisadiyyatda keynsçilik adlanan bu yol ingilis iqtisadçısı Con Meynar Keyns (ing. John Maynard Keynes 1883-1946) tərəfindən irəli sürülmüşdür. Keynsçilik böhrandan çıxış yolu kimi ortaya çıxsa da, əslində daha ciddi bir problemə – konsyumerizmə sürüklədi. 2. Jan Bodriyar (fr. Jean Baudrillard 1929-2007) – fransız sosioloq, kulturoloq və filosofu İstifadə olunan mənbələr: 1. Karl Marks. Kapital I cild 2. Erix Fromm. Marksın İnsan Konsepsiyası 3. Erich Fromm. The Sane Society (1955) 4. Erich Fromm. To Have or to Be (1976) 5. Jean Baudrillard. The Consumer Society: Myths and Structures (1970) 6. Егоров А. Ю. Нехимические зависимости. – СПб., 2007 35 Ziya Bayramov Marksda “Yadlaşma” məfhumu Yadlaşma məfhumu, fəlsəfədəki alman intibahından sonra, sosiologiya, tarix, teologiya, ədəbiyyat, eləcə də fəlsəfədə, insan varlığının tarix oxu üzərindəki durumunun təsvirinin ayrılmaz hissəsinə çevrilib. Antik yunan və yaxın paraleldəki sivilizasiyaların çoxunda daha çox insanın dünyadan, dünyəvilikdən qopması, “Loqos”a, tanrılara, təbiətə qovuşması mənasında işlənən və normativ kimi təbliğ olunan bu məfhum, Hegel və davamçıları ilə birlikdə başqa kontekstə keçirilmiş və birinci mənasına bütünlüklə qarşı qoyulmuşdur. Bu yazıda, əsasən Hegel və Marksın yadlaşma haqdakı fikirlərinin xülasəsini verməyə çalışacağıq. *** Hegel, nəzərdə tutduğumuz anlamda, yadlaşmaya ilkin olaraq “Fenomenologi- ya”da 1 (“Ruhun Fenomenologiyası”) toxunur. Orada yadlaşma Ruhun (Geist) özünü- açma prossesində məruz qaldığı bir dəyişiklik və bir parçalanmadır. Ruh ictimai şüurun və fəaliyyətin bütünüdür və tarixi hərəkətin mərkəzindəki fiqurdur. Ruhun özünü- açması da, birbaşa, ictimai şüur və fəaliyyətdə və həmin fəaliyyət nəticəsində ortaya çıxan məhsullarda özünü əks elətdirir. Yadlaşma, yəni Ruhun parçalanması əslində ayrılmaz bütün olan şüurun və fəaliyyətin, yəni mənəvi və maddi olanın bir-birindən ayrılması və bir-birlərinə qarşı durmaları formasında olur 2 .
yəqinliklə başladığı tarixdə, subyektlər əvvəlcə təbiətlə müəyyən bir münasibətə girir və təbiəti öz düşüncələrinin obyekti halına gətirərək onda müəyyən dəyişikliklər aparır FƏLSƏFƏ 36 №1 Fevral 2014 və özlərini həmin fəaliyyətin nəticəsində tanıya bilirlər. Bu dəyişiklik, subyektin özünü obyektdə tanıma cəhdidir və dolaylı tanınmadır. Çünki subyekt özünü, necəliyini birbaşa yox hansısa xarici varlıq – obyekt vasitəsilə dərk edir. Bu, ümumi dərk prossesində birinci tarixi aktdır. Bu fəaliyyətdə maksimuma çatan subyekt daha sonra özü kimi olan başqa bir subyektdə tanınmağa, onun tərəfindən tanınmağa cəhd edir. Özü-kimi-olan subyekt tərəfindən tanınmaq istəyən iki subyektin qarşılaşması isə tanınmaq mübarizəsini və bu da nəticə olaraq bunlardan birinin o birini təhəkkümü altına almağı ilə sonlanır. Məşhur ağa-kölə dialektikası burdan başlayır. Öz bioloji- heyvani instinktlərindən fədakarlıqda bulunan və mübarizədən qaçmayan ağa, heyvani instinktlərlə öz bioloji varlığını qorumağa çalışan isə kölə olur. Ağa mübarizədəki mövqeyi ilə heyvandan fərqləndiyini, insan olduğunu dərk edir. Kölə isə ağanın onun üzərindəki iradəsini qəbul edir. Mübarizədən üstün çıxan ağanın tragediyası oradadır ki, o özü-kimi-olan tərəfindən tanınmaq cəhdini, özünə uduzan kölədə tapır, lakin kölə ekzistensial forma etibarilə artıq onun kimi deyil. Ağanın ağalığı kölənin onu ağa kimi qəbul etməsindədir. Lakin bu həm də o deməkdir ki, ağa mübarizədə qalib çıxsa da, onu dəyişdirsə də, köləni dəyişdirdiyi-obyekt kimi görmür, ona şüur kimi yanaşır; yəni kölə də ağa tərəfindən tanınır. Bu, ikinci tarixi aktdır. Ağa daha sonra təbiətlə birbaşa yox, təhəkkümü altına aldığı kölə vasitəsilə münasibət qurur. Burda kölə, daha dəqiq ifadə etsək, kölə əməyi ağanın şüurunun təbiətlə qurmaq istədiyi münasibətlə müəyyən olunur. Bələliklə kölə öz əməyi üzərindəki sərəncamını itirir və ağanın şüurunun eksteriorizasiyası (xariciləşdirilməsi, dışsallaşdırması) olmaq etibarilə öz əməyinə yadlaşır. Əməyinin onun varlığının özünü-açma forması olduğuna görə dolayı yolla öz varlığına da yadlaşır. Ağa isə maddi fəaliyyətdən imtina edərək, öz şüurunu başqasının (kölənin, yadın, özgənin) əməyində reallaşdırmaqla öz əməyinə və yenə o da dolayı yolla öz varlığına yadlaşır. Bütünlükdə Ruhu formalaşdıran bu parçalanma həm də Ruhun özünə yadlaşmasıdır. Bu parçalanmanın aradan qaldırılması, yadlaşmanın aşılması isə ancaq maddi və mənəvi bölünmənin ləğvi ilə yəni ağa-kölə münasibətlərinin, subyektin bir başqa subyektdə özünü tanımaq cəhdindən əl çəkməsi ilə, özünü özündə tanımağa çalışması ilə mümkündür. Bu, şüurun və şüurun dərkinin xarici olan təsirlərdən arınması mütləq özünüdərkə, tam azadlığa gətirib çıxaracaq.
Yüklə 0,51 Mb. Dostları ilə paylaş:
|