Məmməd Süleymanov: Azərbaycanda Sol hərəkatın
Yüklə 0,51 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- (Ardı var) İstifadə olunan mənbələr: 1.
- İQTİSADİYYAT
- Marksın böhran nəzəriyyəsi
14 №1 Fevral 2014 da etmədiyi bir vaxtda Bakı proletariatı 1904-cü ildə “Mazut Konstitusiyası”na nail oldu və kortəbii mübarizəni mütəşəkkil mübarizəyə çevirə bilən həmkarlar təşkilatları yaratdı. Bununla da, 1903-cü il tətillərindəki məğlubiyyət cəmisi 1 il sonra böyük və analoqu olmayan qələbə ilə – “Mazut Konstitusiyası” ilə nəticələndi. Bu barədə gələn dəfə...
(Ardı var) İstifadə olunan mənbələr: 1. İradə Bağırova. “XX əsrin əvvəlində Azərbaycanda siyasi partiya və təşkilatlar” (rus) 2. Maksim Qorki. “Leonid Krasin” 3. A.Yenukidze. “Bizim Qafqazdakı gizli mətbəələrimiz”. 4. A.Şerbakov. “1905-ci il” 5. S.Kiriçuk. “Mətbəə”. 6. “Exo Moskvı”. “Nina” – “iskraçılar”ın gizli mətbəəsi” 7. Manaf Süleymanov. “Eşitdiklərim. Oxuduqlarım. Gördüklərim” 8. Aleksandr Stopani. “Bakı neft sənayesi fəhlələrinin əməkhaqqı və iş günü” 9. Konkordiya Zaxarova-Sederbaum. “Reaksiya illəri” 10. BSE. “1903-cü il Bakı tətili” 11. Abrosimov. “Bakı ailəsinin şəxsi həyatı...” 15 Nicat Qarayev Qlobal Kapitalizmin maliyyə böhranı “Heç bir qanun aktı böhranın qarşısını ala bilməz. Lakin, yanlış qanun onu tezləşdirə bilər” – K. Marks, Kapital III cild, s. 490 2008-ci il sentyabrın 18-də ABŞ Mərkəzi Bankının (Federal Reserve) sədri Ben Bernanke senatorlarla görüşür və onlara məşhur “əgər biz bu addımı atmasaq, bazar ertəsi ABŞ iqtisadiyyatı mövcud olmayacaq” sözlərini deyir. Bu addım hökümətin ən böyük sərmaye banklarına 700 milyard ABŞ dolları məbləğində yardım etməsini nəzərdə tuturdu. Bernanke həqiqəti söyləyirdi və ABŞ hökuməti iqtisadiyyata ümumi məbləği bir trilyondan artıq olan maliyyə müdaxiləsi etdi və hakimiyyətdə hansı partiyanın olmasından asılı olmayaraq bu addım mövcud iqtisadi sistemi bərba etmək üçün yeganə qaçılmaz çıxış yolu idi. ABŞ iqtisadiyyatının yox olma təhlükəsi ilə üz-üzə qalmasının əsas səbəbi 2007-ci ilin sonunda simptomları üzə çıxan və iqtisadiyyatın bütün sahələrini – istehsalat və maliyyəni əhatə edən geniş miqyaslı böhran idi. Miqyasına görə 2008-ci il maliyyə böhranı 1929-cu ilin böhranından sonra ən ağırı hesab edilirdi. ***
Çoxları maliyyə böhranını 2001-ci ildə Mərkəzi Bankın faizləri endirməsi ilə əlaqələndirsə də, müxtəlif iqtisadçılar bunu həm də dövlət və qanunverici orqanları tərəfindən son 30 ildə getdikcə yumşaldılan kredit şərtləri, bankların bürokratların anlamadığı mürəkkəb riyazi modellərdən və beynəlxalq maliyyə sistemindəki boşluqlardan istifadə etməsi, kölgə bankçılığının geniş vüsət alması, maliyyə
16 №1 Fevral 2014 spekulyasiyasının (məsələn, istiqrazların gələcəkdə indiki qiymətlərlə dəyişdirilməsinin risklərinin reallaşıb-reallaşmayacağı üzərindən mərcə gəlmək kimi fəaliyyətlərin) idarəolunmaz həddə çatması, eyni zamanda baş verənləri insan təbiəti, hakimiyyətin məsuliyyətsizliyi, bankçıların istifadə etdiyi nəzəriyyələrin yanlışlığı, bütün bunların mədəniyyətlə, məsələn Amerikalıların ev sahibi olma həvəsi ilə bağlı olması, eyni zamanda dövlət siyasətinin yanlış olması və s. kimi müxtəlif səbəblərlə bağlayırlar. Lakin bu səbəblər sadə bir sualın cavabında birləşirlər: 2008-ci il Qlobal Maliyyə Böhranı öncədən görünməyən və qarşısı alınmaz faktorların birləşməsi nəticəsində baş vermişdi, yoxsa cari iqtisadi sistemin struktural xarakterindənmi doğurdu? Əgər biz bu sualın ikinci hissəsi ilə razılaşsaq və cari iqtisadi sistemi kapitalist sosial-iqtisadi formasiyası kimi qəbul etsək, o zaman marksist iqtisadçıların təklif etdiyi cavaba nəzər salmalıyıq. Bunun üçün isə, böhranın səbəblərinə keçmədən əvvəl ümumi nəzəri müzakirəyə ehtiyac var. Marksın böhran nəzəriyyəsi Böhran təhlükəsinin olduğu və mövcud iqtisadi vəziyyətin idarəolunmaz vəziyyətə gəlib çıxması barədə hələ 2000-ci illərin əvvəllərində bir çoxları məlumat vermişdilər. Təbii ki, böhranın vaxtını, ölçüsünü və konkret səbəblərini heç kəs dəqiq © Sergey Yolkin 17 proqnozlaşdıra bilməzdi. Amma Marksist fikir adamları hadisələrin hansı istiqamətdə inkişaf etdiyini və bu inkişafın necə və hansı fəsadlara gətirib çıxaracağını aydın görürdülər. Məsələn, David Harvey hələ 1982-ci ildə “Kapitalın hüdudları” kitabında “maliyyə sistemi və onun pul bazası arasında ziddiyyətləri” haqqında yazır və iddia edirdi ki, pul dövriyyə vasitəsi kimi fəaliyyət göstərərkən rəqabət nəticəsində sənayedə yaradılmış əlavə dəyərlə olan bağlılıqdan qopur və yalnız bazarda (istehsalatda deyil!) dövriyyə nəticəsində “puldan pul qazanmaq” fenomenini əmələ gətirir. Harvey bu izahı Marksın Kapitalının 3-cü cildi, Rudolf Hilferdinqin “Maliyyə Kapitalı: Kapitalist inkişafının son fazası haqqında araşdırma” və Leninin “İmperializm Kapitalizmin ən yüksək səviyyəsi kimi” əsərlərinə əsaslanaraq təklif edirdi. İlkin mərhələdə, bazarda rəqabətin aşağı olduğu şəraitdə əmək bazarında işçi qüvvəsi çox olduğundan sahibkarlar nisbətən az xərc çəkməklə istehsal alətlərinə sahiblənib istehsalata işçi qüvvəsi cəlb edirlər. Bir müddət sonra rəqabət nəticəsində əmək bazarında müvafiq işçi qüvvəsi azalmağa başlayır və istehsalatı davam etdirmək üçün sahibkar daha artıq maaş təklif etməyə məcbur olur. Eyni zamanda, bazarda rəqabət nəticəsində istehsal üçün tələb olunan aralıq əmtəələrin qiyməti artmağa başlayır və bu
Yüklə 0,51 Mb. Dostları ilə paylaş:
|