Məmməd Süleymanov: Azərbaycanda Sol hərəkatın
Yüklə 0,51 Mb. Pdf görüntüsü
|
11 Qara Şəhərdə və Ağ Şəhərdə cəmləşmiş neft emalı zavodları neftdən işıqlandırıcı yağ, yəni kerosin, sürtgü yağları və mazut alırdı. Qafqazın bütün dəmir yolları, Xəzərdə və Volqada üzən gəmilər, zavod və fabriklər Bakı mazutu ilə çalışırdı”. Yəni, Bakı imperiyanın ən mühüm sənaye mərkəzlərindən birinə çevrilmişdi və burada hər hansı etiraz dalğası bütün Rusiya itisadiyyatında və siyasətində əks- səda verirdi. Odur ki, şəhərdə sakitliyin qorunub saxlanmasında hakimiyyət olduqca maraqlıydı. Ancaq işsizlik, maaşların azlığı, hüquqsuzluq, ağır iş şəraiti (neft sahəsində ölüm faizi yüksək idi, 40 yaşına çatan neftçi artıq əmək qabiliyyətini tam itirmiş olurdu, peşə xəstəlikləri yayılmışdı, tibbi xidmət yoxdu...) proletariatın səbr kasasını daşdırdı. 1903-cü ilin 1 iyulunda məşhur Bakı ümumi tətili başladı. Kadet partiyasının üzvü olan Aleksandr Xatisovun zavodlarından start götürən etirazlar dərhal digər zavod və fabriklərə də yayıldı. Sosial-demokratların (RSDRP) Bakı Komitəsinin rəhbərliyi ilə təşkil olunan aksiyaya tezliklə Bibiheybət, Balaxanı, Sabunçu neftçiləri qatıldılar. Artıq iyulun 6-da Bakının bütün sənaye və ticarət həyatı dondu. Manaf Süleymanov yazırdı: “İyul ayında Bakı proletariatının məşhur, əzəmətli tətili başlayır. 50 minə yaxın tətilçi “Məhv olsun mütləqiyyət”, “Yaşasın sosializm”, Bakıda fəhlə tətili. XX əsrin əvvəlləri 12 №1 Fevral 2014 “Yaşasın hürriyyət”, “8 saatlıq iş günü”, “Məvaciblər artırılsın”, “Həbsə alınmış nümayişçilər azad edilsin” şüarları ilə küçələrə çıxıb çarizmə və kapitala qarşı çıxış edir. İzdihamdan küçə və mədənlər titrəyirdi. Fəhlələrin bu əzəmətli çıxışına RSDRP-nin Bakı Komitəsi rəhbərlik edirdi. Mədənlərin anbarlarında, zavodlardakı rezervuarlarda neft aşıb-daşır, heç kim neft daşımır, dənizçilər gəmilərə neft doldurmurdular...” Tətil mübarizəsinə sosial-demokratlar İ.Vatsek, M,Məmmədyarov, İ.Fioletov başçılıq edirdi. Digər tələblər sırasında işdə cərimələrin ləğvi, yaşayış şəraitinin yaxşılaşdırılması, normada nəzərdə tutulmayan işlərin dayandırılması da vardı. Sahibkarlar tələbləri yerinə yetirməkdən imtina edirlər. Zavod və mədənlərə Bakı qarnizonunun qoşunları yeridilir. Manaf Süleymanov yazır: “ Şəhər bağına toplaşan tətilçi dənizçiləri polis qovur. Onlar da gedib şəhər kənarında, Sallaqxanada yığışırlar. Üstlərinə atlı kazak göndərib oradan da qovurlar. Hərbi gəmilərdə çalışan fəhlə, matros, kapitan və mexanikləri gəmilərə yük vurmağa vadar edirlər. Tətil 3 həftəyə qədər sürür. Bu tətilin təsiri nəticəsində bütün Zaqafqaziyada və Rusiyanın cənub şəhərlərində fəhlə çıxışları başlayır. Bakı şəhəri tətil hərəkatında fəal iştirakına görə başqa yerlərdən fərqlənir, hərbi düşərgəyə oxşayır”. *** Güzəştə getməyən sahibkarları tətilçilər onların “silah”ı ilə vurmağa başlayır: Hər yanda mədənlər alovlanır. Bakı mədənləri böyük və dəhşətli bir tonqala çevrilir. “Moskovskiy listok” qazeti həmin vaxt yazırdı: “Artıq 2-ci gündür ki, Bibiheybətdə qazma qüllələri, neft anbarı, Bakı neft cəmiyyətinin fontanı yanır. Hər gün 600 min pud neft havaya sovrulur. Müxtəlif şirkətlərin 30-dan çox qülləsi, gəmilərin yan alması üçün körpülər, Nobelin yaşayış yerləri alovun içindədir. Birjalarda durğunluqdur, qiymətlərin bahalaşacağı gözlənilir”. Bu yanğınların kapitalistlərə hansı psixoloji təzyiq göstərdiyini Bakıda gizli fəaliyyət göstərmiş sosial-demokrat Konkordiya Zaxarova-Sederbaum (1879-1938) özünün “Reaksiya illəri” adlı xatirələrində bu cür təsvir edib: “Tətillər və mədənlərdəki yanğınlar neft sənayeçilərinə göstərdi: Onlar necə asanlıqla və bir neçə günün içində böyük gəlirlərinin mənbələrindən məhrum ola
13 bilərlər. Dünənki aciz, səbrlə və itaətlə bütün təhqirləri həzm edən işçi özünün kortəbii etirazında onu istismar edənlərdən qəddarcasına qisas ala bilir. Və hətta daha sakit etirazında belə bu kütlə fəhlə hərəkatının daha ibtidai mərhələsinə xas olan mübarizə formasına əl ata bilər. Yəni, sabotaja. Guya ki bilmədən qazma qurğusunu xarab edər və onda işi bərpa etmək üçün bir neçə gün sərf etmək lazım olacaq. Bu sabotajın işçi tərəfindən qəsdən edildiyini sübut etmək isə qeyri-mümkündür”. Zaxarova-Sederbaumun müşahidələri və nəticəsi çox diqqətəlayiqdir. Yəni, işçilər sahibkarları fakt qarşısında qoyur: Sabotaj üçün heç kütləvi dağıdıcı çıxışlara ehtiyac da yoxdur. İstədikləri an istənilən sahibkarı onun texnikasını korlamaqla gəlirsiz qoya bilərlər. Luddizmin Bakı variantı. Və bunu birdən birə dərk etmək sahibkarlar üçün çox acı “kəşf” idi. *** İyulun 19-dan başlayaraq etirazların kütləviliyi azalır və Qafqazdakı ilk ümumi tətil iyulun 22-də bitir. Bunun yeganə səbəbi heç də geniş vüsət almış repressiyalar deyildi. Digər səbəb işçilərin bir çoxunun sahibkarların yağlı dilinə aldanması idi. Həmin anı da Zaxarova-Sederbaum maraqlı təsvir edib: Savadlı və ixtisaslı işçilər daha yüksək maaş almalarına və daha əlverişli məişət şəraitində yaşamaqlarına baxmayaraq, mübarizədə daha fəal, ardıcıl və dönməz olduqları halda, ixtisaslaşmamış, ən “qara işlər”i görən, evsiz-eşiksiz, qəpik-quruş alan işçilər asanlıqla sahibkarlara güzəştə gedir və onların vədlərinə inanırdılar. Sahibkarlar da etiraz hərəkatını bölmək üçün bu binəsiblərdən yararlanırdılar. Zaxarova-Sederbaumun digər maraqlı nəticəsi: məhz həmin lümpenlər kortəbii çıxışlarda irəlidə gedib dağıntılar törədir, mədənlərə od vurur, hərəkatın mütəşəkkil forma almasına, iqtisadi tələblərin siyasi tələblərə keçməsinə əngəl olurdular. Yəni, öz “radikallıq”ları ilə daha uzaq hədəfə tuşlanmış, daha effektli mübarizəyə maneəçilik göstərirdilər. Onlardan sonra qazanılan uğur yox, yanan qüllələr qalırdı. Sonra isə elə onlar da sahibkarlara aldanaraq özləri üçün ziyanlı razılaşmaya gedərək iş yerlərinə dönürdülər. Buna baxmayaraq, Bakıda fəhlə hərəkatı tamamilə xüsusi xarakter daşıyırdı. Rusiyanın digər iri sənaye şəhərlərində fəhlələr kollektiv müqavilə haqda heç xəyal
Yüklə 0,51 Mb. Dostları ilə paylaş:
|