mi haqida qator qim m atli fikrlar va falsafiy yondashuvlarini ba
yon etganlar.
Abu Rayhon B eruniyning tarix bayonida voqealarning aniq va
ishonarli tarzda, ixtiloflardan xoli ham da haqqoniy tavsiflanishi
va talqin qilinishiga alohida e ’tibor qaratiladi. Ayniqsa tarixning
buzib ko‘rsatilishini m a’qullam aydi1.
Abulg‘oziy Bahodurxon tarix va
tarixchilar haqida quyidagi
fikrlarni bildiradi: «M uarrixlar ... onlarning podshohlik qilg‘on,
tug'g'on va o‘lg‘on tarixlarini, yaxshi va yomon qilg'on ishlarini
yozib tururlar. Bir podshoh otina bir donishm an kishi bir tarix ay
tib turur. Yana bir necha yillardan so'ng shul podshohning avlo-
didan bir podshoh bo'lg'onda taqi bir
donishm and m uarrix pay-
do bo‘lub, man ul burungi m uarrixdan yaxshi ayturm an teb, bu
podshohning otina taqi bir tarix aytib turur. Shundoq q ila -q ila ....
podshohlarning otlarig'a ba’zilariga o‘n tarix, ba’zilariga yigirma
tarix va ba’zilariga o ‘ttuz tarix aytib tururlar». Abulg'oziy Baho
durxon o ‘z asarini yaratar ekan, tarixiy
jarayonlar va voqealarni
obyektiv ravishda yoritishga harakat qilganligini alohida ta ’kid-
laydi: «Emdi ko‘nglingizga kelm asunkim faqir taraf tutub yolg‘on
aytqon bo'lg'aym an va yo o ‘zim ni g‘alat ta’rif etqon bo‘lg‘ayman».
Sharq tarixnavisligida nafaqat adabiyot, she’riyat va boshqa kito-
batchilik sohalarida, balki tarix va tarixnavislik
sohalarida ham til
om iliga alohida e’tibor qaratilgan. Xususan, tarixiy asarlar mualli-
fi Abulg'ozi o ‘z asarlarini ona tilida yozayotganligini ta ’kidlab:
«... bu tarixni yaxshi va yomon barchalari bilsin, deb turk tili bi
lan aytdim . Bir kalima chig‘atoy, turkiydan,
forsiydan va arabiy-
dan qo'shm aym an, ravshan bo'lsin deb, turkiyni ham andoq ay-
tibm anki besh yashar o ‘g‘lon tushunar», — deb yozadi. Abulg'ozi
tarixiy voqealarni badiiy lavha va she’rlar orqali tavsiflaydi.
X IX asr ikkinchi yarm i - XX asr boshlarida yashab ijod qil
gan tarixchi M uham m ad Yusuf Bayoniy «Shajarayi Xorazm-
shohiy* asarini yozar ekan, undagi ayrim
voqealar tafsilotlarini
1
Dostları ilə paylaş: