‘zidan avval Ogahiy tom onidan
yozilgan asarlardan topm a-
°anligi va endi bevosila o ‘zi tarixiy jarayonlar ishtirokchilari va
shohidlarining so‘zlaridan yozishga harakat qilganligini ta ’kidlay-
,ji- «
yuqorida zikr etilgan davr tarixini (M uham m ad R ahim -
xon II ning (1865—1910-yy.) 1872-yilgacha bo‘lgan
xonlik davrini
- mualliflar) o‘sha davrda ishga araiashib yurgan bir necha keksa
odam larni topib, ulardan bo‘lgan voqealarni so‘rab, diqqat bilan
haqiqatlab yozdim*. M uham m ad Yusuf Bayoniy «Xorazm tarixi*
asarini yozishda tarix va uni tavsiflashga aohida e ’tibor
qaratadi
va tarixni haqqoniy, obyektiv ravishda yozish shartligini uqtiradi:
«Tarix kitobi yozishning bir sharti bor. Tarixiy voqealarni yozuv-
chi
tarafdodik etm asdan, bo‘lgan voqealarni rostlik bilan bayon
etishi kerak. Agar rostlik bilan bayon etm asa, uning so‘zlari hech
bir odamga ma’qul bo'lmaydi*. XIX
asr ikkinchi yarmi - XX asr
boshlarida yashab ijod qilgan farg'onalik tarixchi Is’hoqxon Ju-
nayduloxo‘ja o‘g‘li Ibrat To‘raqo‘rg‘oniy insonlarni o‘z o'tm ishi va
ajdodlari, yashab turgan vatani va uning o 'tm ishini bilishi zarur-
ligini alohida ta’kidlab o ‘tadi va tarixni o ‘rganishga d a’vat etadi:
«....inson ancha-m uncha baqadri ilmi bashariyat tavorixdan bil-
mak labudda o'lmoqi m a’lumdir. Loaqal kishi o‘z
muvattin yeri-
ni bilmak zaruriyotdandur. Bilmasa, tafosir va ahodislarda va ta-
vorixlarda mubayyindurki, ko‘rm ak va bilm ak ilmdandur*. XIX
asr ikkinchi yarmi - XX asr boshlarida asosan 0 ‘rta
Osiyo va
qo‘shni turkiy davlatlarda keng tarqalgan va ta ’lim sohasining
taraqqiy etishiga m a’lum darajada ta ’sir ko‘rsatgan jadidchilik
harakati va jadid nam oyandalari ham tarix faniga alohida e’ti
bor qaratganlar va uni chuqur o'rganish
shartligi haqidagi fikr-
larini bildirganlar.
Jum ladan, tarix fanining jam iyat taraqqiyo
ti, m illatning o‘zligini anglashdagi nufuzli o ‘rniga alohida e’tibor
qaratib, tarix fanini o'rganishga M.Behbudiy, A .Fitrat va bosh-
qalar atroflicha e’tibor qaratganlar. Jum ladan, M.Behbudiy shun-
day deydi: «Hozirgi dunyoda yashash, ziyoli, komil va odil boMish
uchun o‘z vatani va o‘z tarixini o‘rganish da’vati
bilan chiqish
ozim*. Abdurauf Fitrat esa tarix ilmiga avvalgi mualliflarga nis-
85
batan aniqroq ta ’rif berib shunday deydi: «Tarix m illatim iznine.
Dostları ilə paylaş: