Microsoft Word ìàíáà ëàò ëåê. doc

 
16
2. 
Nazariy manbashunoslikning maqsadi va vazifasi nimadan iborat? 
3. 
Amaliy manbashunoslik deganda nimani tushunasiz? 
4. 
Manbaning tashqi moddiy belgilari deganda nimani tushunasiz? 
5. 
Manbaning ichki belgilari – tarkibi va mazmuni nimadan iborat? 
 
3-Mavzu. Manbalarni wrganish  va wrgatish usullari 
 
Darsning mazmuni: Mavjud manbashunoslikka oid adabiёtlar asosida  ёzma 
manbalarni ¢rganish va talabalarga ¢rgatish usullari wziga xos xususiyatlari tah’lili 
beriladi. 
 
Reja: 
3.1.  Ёzma manbalarni tavsif usuli va ularni talabalarga tushuntirish.  
3.2.  Kodikologik malumotlar.  
3.3.  Asar muallifi va uning davri.  
3.4.  Asarning tarkibi va mazmuni tah’lili  
3.5.  Manbaning ¢rganilishi ёki tarixshunosligi.  
3.6.  Foydalanilgan adabiёtlar r¢yxati.  
3.7.  Mavzuni mustah’kamlash uchun beriladigan savollar.  
 
Asosiy tushunchalar: qwlёzma texnik (moddiy asosi) xususiyatlari, raqamlash, 
varaqlar sonini ёzib qwyish-paginatsiya, matn wlchami, sah’ifada satrlar soni, 
debocha, muqaddima, bob, fasl, qism, daftar, xotima-kolofon, kitobat tarixi,  asar 
nomi, uning mukammalligi, muallif nomi, tarix, xat, xattot, xat turi va uslublari, 
muh’rlar, h’oshiyadagi izoh’lar, turli ёzuv va qaydlar, asarning boshlanishi va 
oxiridagi jumla. 
 
3.1.  Ёzma manbalarni tavsif usuli va ularni talabalarga tushuntirish. 
Áoy tarixni  rganish va  rgatish deganda, fa=at ¸zma manbalarda 
mavjud malumotlar t \risidagi bilim va tushunchalarni shunchaki 
mexanik tarzda talaba va bakalavrlariga etkazish emas, balki annaviy va 
zamonaviy pedagogik usullarning eng =ulay va samarali vositalaridan 
foydalangan sholda, ularda manbalar t \risida tushuncha, bilim va 
ulardan foydalanish malakasini h’osil =ilish bilan birga, tariximiz 
t \risida musta=il fikr yuritishga  rgatishni sham tushunamiz.  
Buning uchun esa, yurtimiz tarixini  rganishda ¸zma manbalardan 
foydalanishning ilmiy va metodik asoslarini ishlab chi=ish va amali¸tga 
tavsiya etish tarix va pedagogika fanlarining eng mushim va dolzarb 
muammolaridan biridir. Biz  z maruzamizäà Nèçîìèé íîìèäàãè 
Tîøêåíò  dàâëàò  påäàãîãèêà  uíèâåðñèòåòè  tarix fakultetining 
«Manbashunoslik va tarix  =itish metodikasi» kafedrasi ïðîôåññîð 
=èòóâ÷èëàðè prof. Sh.N.Bobobekov, A.A.Madraimov, 
G.S.fuzailovaning s nggi, 1999-2005 yillardagi tajribalarini 
umumlashtirishga sharakat =ildik. 

---

 
17
 Bu masala juda keng =amrovli b lib, ¸zma manbalarning tad=i= 
etishni ilmiy metodik asoslarini chu=ur  rganib chi=ishni ta=ozo etadi.  
Ёzma manbalarni talabalarga  tushuntirishning bir necha printsipi mavjud. 
Birinchisi maxsus kataloglardagi manbaning tavsif printsipidir.  
XIX asr oxirida paydo b lgan Evropa mamlakatlaridagi kataloglar 
ichida ingliz olimi Ch.R¸ning k p tomlik arab, fors va turkiy tillardagi 
kataloglaridagi ¸zma manbani tavsiflash printsipi  uzining 
mukammalligi va puxta uylanganligi bilan aloshida ajralib turadi. 
Kuyida til printsipi asosidagi Ch.R¸ning «Britaniya muzeyidagi turkiy 
kul¸zmalar» (London, 1888, ingliz tilida) (Ñataloguc of the Turkish 
Manuscripts in the British Museum by Rieu Charles.-London: 1888. 
432 p.). katalogidagi manba tavsifi printsipini keltiramiz. Unda ¸zma 
manbaning muzeydagi tartib rakami birinchi bulib sarlavxa urnida 
berilib, sungra kulezmaning kodikologik xususiyatlari, varaklar soni, 
ulchami, saxifadagi satrlar soni, satr uzunligi, xati, ziynatlari aloxida, 
ixcham tarzda berilgan. Sungra asar nomi asl nusxada, yani arab 
alifbosida va uning tarjimasi ajratilib berilgan. Sungra muallif nomi va 
asarning boshlanishi va oxiridagi jumlalar aslida, arab alifbosida 
keltirilgan. Ana undan keyin muallif tugrisidagi va asar tarkibi, 
mazmuni ba¸n etilib, tavsif oxirida asar tarixnavisligi yani urganilishi 
tugrisidagi malumotlar berilgan. 
+ator mavjud kataloglar asosida Izbekiston Respublikasi Fanlar 
Akademiyasining Abu Rayxon Beruniy nomidagi Shar=shunoslik 
instituti olimlari sham  zlaricha = l¸zma manbalarni ilmiy tavsifga 
olish usulini ishlab chi==anlar va bu ilmiy usul D.Yu.Yusupova va 
R.P.Jalilovalar tomonidan tartib berilgan «Sobranie vostochnıx 
rukopisey AN RUz.  storiya» («Tarix») nomli katalogida foydalanilgan. 
Ushbu «Tarix» katalogida manbaning =uyidagicha tavsifi berilgan: 
Sarlavsha sifatida asar nomi asl nusxada va uning tarjimasi, 
= l¸zmaning xazinadagi tartib ra=ami va ushbu katalogdagi ra=ami 
keltirilgan. S ngra asar muallifi nomi bilan asosiy tavsif boshlanadi. 
Undan keyin muallif t \risida (imkon darajasida t li=), asar 
mazmunining tarkibi va =is=acha ba¸ni (annotatsiyasi) keltiriladi. Tavsif 
ixcham kodikologik malumotlar-xati, =o\ozi, ziynati, xattot nomi, 
= l¸zmaning kitobat tarixi, nu=soni, vara=lar soni,  lchami va 
adabi¸tlar (bibliografiya) nomlarini keltirish bilan tugallanadi.  
Bulardan tash=ari ¸zma manbalarni tavsiflashning =omusiy ¸ki 
entsiklopedik printsipi sham mavjud. Biz uning namunasini «Izbekiston 
entsiklopediyasi» va «Izbekiston milliy entsiklopediyasi» sashifalarida 
k rishimiz mumkin.   
Kafedramizda manbashunoslik fani kiritilganda, ilk bor dars bergan 
prof. Sh.N.Bobobekov  z maruzalarida =omus printsipidan va 
=omuslardagi ¸zma manbalar t \risidagi malumotlardan foydalangan.   
 Mustakillik 
davrida 
manbashunoslikka oid akademik 
B.A.Ashmedovning «Ûçáåêèñòîí xàë=ëàðè òàðèõè ìàíáàëàðè» (T.: 
«Û=èòóâ÷è», 1991) va  «Izbekiston tarixi manbalari» (ikkinchi 

---