Microsoft Word 00 Korica-potkorica doc

 
74
Domethënë: 
mënyrat kryesore për përfitimin e kripërave janë lidhja e drejtpërdrejtë e metalit me jometal, 
reaksionet midis acidit dhe bazës (ose oksidit bazik), reaksionet midis oksideve acidike dhe bazave ose 
oksideve acidike dhe oksidit bazik dhe reaksioni i metalit me acid. 
Klasifikimi  
Numër i madh i kripërave përbëhen prej një lloj të kationeve dhe një lloj të anioneve. Kripërat e këtilla quhen 
binare. Në kripërat binare bëjnë pjesë të ashtuquajturat kripërat normale, thjeshtë kripëra në anionet e të cilave 
nuk ka atome të hidrogjenit (hidrone) të cilat mund të zëvendësohen me katione metalike ose katione të tjera. 
Emri nuk është shumë i qëlluar (duket si llojet tjera të kripërave tjera të jenë jonormale), por është i zakontë. 
Përndryshe, në klasën e njëjtë bëjnë pjesë hidrogjenkripërat,  dyhidrogenkripërat dhe të ngjashme, të 
ashtuquajturat kripërat e tharta anionet e të cilave përmbajnë një ose më shumë atome të hidrogjenit të cilat janë 
të lidhura me lidhje kovalente për mbetjen acidike. 
Ka kripëra të cilat përmbajnë më tepër se një lloj të kationeve ose më tepër se një lloj të anioneve. Këtu bëjnë 
pjesë të ashtuquajturat kripëra të dyfishta në përbërjen e të cilave hyjnë dy lloje të kationeve dhe dy lloje të 
anioneve. Në këto të fundit mund të numërohen edhe hidroksidi, dyhidroksidi dhe ngjashëm (të ashtuquajtura 
bazike) kripëra të cilat përmbajnë anione OH
–
. Nëse përmban jo dy, por tri lloje të kationeve (ose anioneve), 
kripërat quhen të trefishta. 
Ajo që ishte thënë për klasifikimin e kripërave, shkurtimisht mund të prezantohet me ndihmë të skemës të dhënë 
më poshtë e cila mund të shërbejë edhe si një rezyme: 
 
Nomenklatura 
Për shumë kripëra dhe për mënyrën e formimit të emrave të tyre ke mësuar. Lista e dhënë më poshtë le të 
shërbejë vetëm si përkujtues i shkurtë: 
– klorur natriumi, NaCl, 
– nitrat hekuri(III), Fe(NO
3
)
3
,  
– sulfat alumini, Al
2
(SO
4
)
3
,  
– dodekahidrat sulfat kalium i aluminit, AlK(SO
4
)
2
 
x
 
12H
2
O,  
– dihidrat hidrogjenfosfat kalciumi, CaHPO
4
 
x
 
2H
2
O,  
– dihidrogjenfosfat kalciumi, Ca(H
2
PO
4
)
2
,  
– monohidrat hidroksid klorur kalciumi, CaCl(OH)
 
x
 
H
2
O.  
 
 
   
 
K
K
R
R
I
I
P
P
Ë
Ë
R
R
A
A
T
T
 
 
 
 
 
   
 
 
 
BINARE 
 
   
 
DYFISHTA, 
TREFISHTA  
 
NORMAL
E
 
 
 
TË
 
THARTA
 
 
 
 
MË
 
SHUMË
 
LLOJE
 
TË
 
KATIONEVE
 
 
 
 
MË
 
SHUMË
 
LLOJE
 
TË
 
ANIONEVE
 
 

---

 
75
Gjatë formimit të emrave të kripërave, merr parasysh tabelën me emra të disa prej acideve më të shpeshta dhe të 
anioneve të tyre. 
 
 
a 
Theksi në emrin e anionit është në zanoren e fundit (fosfát, e jo fósfat)! Kjo zanore e ruan theksin (thuhet fosfáti, fosfátet). 
Nga acidet e numëruara, acidi sulfuror mund të formojë edhe hidrogjensulfite, ndërsa acidi 
sulfurik– hidrogjensulfate. Acidi fosforik mund të formojë, përskaj fosfateve, edhe kripëra që 
quhen hidrogjenfosfate dhe dyhidrogjenfosfate.
 
Prej hidrogjenkripërave ndoshta më i njohur është hidrogjenkarbonati i natriumit (NaHCO
3
), 
substanca që rëndomtë quhet sodë bikarboni. Hidrogjenkarbonati i natriumit përdoret në 
amvisëri, në industrinë ushqimore, mund të përdoret edhe për neutralizimin e tepricës së acidit 
në lukth. E fundit nuk preferohet assesi dhe mund ta keqësojë gjendjen seriozisht – teprica e 
acidit të bëhet më e madhe dhe gjithnjë më e madhe. Shumë më mirë është të shfrytëzohen 
mjete speciale që quhen antacide. 
Acidi  
Anioni 
 
fluorhidrik 
 
HF
 
fluorur
 
F
–
 
klorhidrik
 
HCl
 
klorur
 
Cl
–
 
bromhidrik
 
HBr
 
bromur
 
Br
–
 
jodohidrik
 
HI
 
jodur
 
I
–
 
cijanhidrik
 
HCN
 
cijanur
 
CN
–
 
sulfurhidrik
 
H
2
S
 
sulfur
 
S
2–
 
nitror 
 
HNO
2
 
nitrit
 
NO
2
–
 
nitrik
 
HNO
3
 
nitrat
 
NO
3
–
 
hipokloror 
 
HClO
 
hipoklorit
 
ClO
–
 
kloror
 
HClO
2
 
klorit
 
ClO
2
–
 
klorik 
 
HClO
3
 
klorat
 
ClO
3
–
 
perklorik
 
HClO
4
 
perklorat
 
ClO
4
–
 
acetik
 
CH
3
COOH
 
acetat
 
CH
3
COO
–
 
karbonik
 
H
2
CO
3
 
karbonat
 
CO
3
2–
 
sulfuror
 
H
2
SO
3
 
sulfit
 
SO
3
2–
 
sulfurik
 
H
2
SO
4
 
sulfat
 
SO
4
2–
 
fosforik
 
H
3
PO
4
 
fosfat
 
PO
4
3–
 
 
Fig. 3.11. Modeli i 
ndërtimit të jonit 
HCO
3
–
  
Në bazë të shembujve të dhënë më lart, mundohu ti formulosh rregullat për formimin e emrave të kripërave. 
Mbaj llogari për atë që më herët e diskutuam për shfrytëzimin e numrave romak për shënimin e valencës. 

---