Microsoft Word 017 esas sayi doc
Yüklə 1,89 Mb. Pdf görüntüsü
|
Filologiya məsələləri, №4, 2017
147 LƏMAN ƏLİZADƏ BAAU-nun magistrantı Email:alizadeh.laman@gmail.com
REALİLƏR VƏ TƏRCÜMƏ Açar sözlər: Reali, ekvivalentsiz leksika, milli kolorit, bədii tərcümə, tərcümə növləri, leksik vahidlər, tərcümə,mədəniyyət,transliterasiya, transk- ripsiya. Ключевые слова: Реалия, безэквивалентная лексика, национальный колорит, художественный перевод, виды перевода, лексические единицы, перевод, культура, транслитерация, транскрипция. Key words: reali, non-equivalent lexicon ,national colorit, literary transla- tion, types of translation, lexical units,t ranslation,culture, transliteration, transcription.
Dünyada bütün insanlar fərqli olduğu kimi mədəniyyətlər də bir birindən fərqlənir. Hər bir xalqın özünəməxsus adət ənənəsi , mədəniyyəti mövcudddur. Xalqlar arasındakı bu mədəniyyət fərqləri təbii ki, onların leksikasına da təsir edir. Buna görə də bir dilin leksikasına daxil olan anlayış bəzən digər dilin leksikasında mövcud olmur.Xalqlar arasında din, mədəniyyət, dünyagörüşü , siyasi, coğrafi və s. fərqlər artıqca belə sözlərin də sayı da durmadan artır. Hər bir dilin lüğət tərkibinə istər tərcümə ədəbiyyatı,istərsə də digər vasitələrlə hər hansı bir xalqın mədəniyyəti,adət ənənəsi ilə bağlı söz və ifadələr keçir. Bunlar da dilin lüğət tərkibini zənginləşdirir. Realilər adı altında öyrənilən bu söz və ifadələr eyni zamanda oxucunun təsəvvürlərini genişləndirir, həmin xalqın həyatı ,sosial şəraiti, tarixi,adət ənənəsi barədə konkret məlumat verir. Bu sözlərin əksəriyyəti olduğu kimi yazılır. Lakin bəziləri dilimizin fonetik və qrammatik qanunauyğunluqlarını qəbul edərək dəyişir. Bəzən isə bu sözlər yaxın mənalı sözlərlə əvəz olunur. Tərcüməçi S.Məmmədzаdə rеаliyаlаrın bаşqа аdlаrlа əvəz оlunmаsınа qаrşı çıхır və qеyd еdir ki, bu, bütövlükdə əks nəticə vеrər, bir sözlə, охucu оrijinаlа yахınlаşmаq əvəzinə оndаn uzаqlаşа bilər.( 2, 193)Realilər ən çox bədii ədəbiyyatın tərcüməsi zamanı ortaya çıxır. Bunun da səbəbi odur ki, bədii ədəbiyyatda millilik və xəlqiliyin tamamlayan üsullardan ən başlıcası realilərdir. Belə sözlərin tərcüməsi tərcüməçidən xüsusi bilik və bacarıq tərzi tələb edir. Tərcüməçi ekvivalenti olmayan bu leksik vahidlərin semantikasına diqqət yetirməli və müxtəlif tərcümə strategiyaları vasitəsi ilə elə tərcümə etməlidir ki, əsərin təsirini azaltmasın. İngilis tərcümə nəzəriyyəçisi Konstans Uest yazır: “Tərcümə etmək məsuliyyətini üzərinə götürmüş şəxs sanki borc aldığı haqqında Filologiya məsələləri, №4, 2017
148 müqavilə imzalayır,qaytardıqda borcu həmin valyuta ilə deyil,həmin məbləğdə qaytarmalıdır ”.(3,156)Hazırki dövrdə yüksək səviyyəli tərcümə əsərlərinin sayca az olması da məhz tərcümə etmək üçün lazım olan bütün istedadları özündə cəmləşdirən tərcüməçilərin çox az olmasıdır. Tərcüməçinin mətn üzərində işləyərkən ənənəvi olaraq üzləşdiyi çətinliklərdən biri də tərcümə dilində qarşılığı mövcud olmayan ekvivalen- tsiz dil vahidlərinin verilməsi və ya tərcümə edilməsidir. Realilər də ekvivalentsiz sözlərdən biri kimi müəyyən bir xalqın milli koloritiylə bağlı yaranan sözlər olduğundan onları tərcümə edərkən bəzi çətinliklər yaranır. Lakin leksik ekvivalentliyin olmaması heç də tərcümənin qeyri mümkünlüyü demək deyil. Çünki mənası olan hər bir şey tərcümə edilə bilər. Milli kolorit ifadə edən bu sözlərin tərcüməsi üçün müxtəlif tərcümə strategiyalarından istifadə olunur.Realilərin tərcüməsi ilə bağlı yazılmış kitablarda dilçilər müxtəlif tərcümə strategiyalarından istifadəni göstərsələr də onların demək olar ki, hamısında “transkripsiya” və “transliterasiya” ən başlıca tərcümə üsulu kimi verilmişdir. Realilərin tərcüməsi zamanı istifadə edilən üsullar haqqında avropa , rus və Azərbaycan dilçilərindən bir neçəsinin fikirlərinə diqqət yetirək. A.V. Federov realilərin obyekt dildə verilməsinin dörd üsulunu göstərmişdir: 1.Transliterasiya, yaxud transkripsiya, 2.Perifrastik, təsviri- dildə mövcud olan elementlərin köməyi ilə verilmiş realilərin yeni və ya mürəkkəb sözlərlə verilməsi, 3.Funksiyasına görə bir qədər realilərə yaxın olan sözlərin köməyi ilə verilməsi, 4.Hiponimik- realilərin tərcüməsinə qismən yaxın olan tərcümə(ümumiləşdirilmiş təxmini tərcümə).(1,151) S.Vlaxov və S.Florin realilərin bir dildən başqa dilə tərcüməsinin altı üsulunu göstərmişdir.(8,439) 1) Transkripsiya - məxəz mətndəki sözün səslənməsini hədəf dildə təmin etməkdir 2) Kalka - Burada kalka üsulu elə yeni sözün yaranması hesab olunur. Kalka (üzünü köçürmək, təqlid etmək) üsulu ilə tərcümə zamanı mənbə dil- də olan reali söz, söz birləşməsi və ya ifadə obyekt dilə sözbəsöz tərcümə edilir. Məsələn ; washing machine - paltaryuyan maşın, skyscraper – göy- dələn, Thanksgiving day – Şükranlıq günü, Shepheard's pie- çoban piroqu, brain –drain – beyin axını, Hous of Common – Ümumilər palatası və s. 3) Yeni sözün yaradılması - Tərcümə üsulunun çox istifadə edilən və əksər hallarda tərcümənin uğurlu olmasını təmin edən formalarından biri yeni s[zwn yaradılmasıdır yəni, neologizmlərin dilə daxil edilməsidir. Neologizmin dilə daxil edilməsi tərcümə edilən realinin məzmun və koloritinin saxlamasına xidmət edirvə onun semantikasına təsir etmir. Həmçinin, semantik neologizm üsulundan da istifadəyə rast gəlinir. Semantik neologizm üsulu vasitəsi ilə tərcümə zamanı realinin mənasının
Yüklə 1,89 Mb. Dostları ilə paylaş:
|