Microsoft Word 017 esas sayi doc

Filologiya məsələləri, №4, 2017 

 

149

ötürülməsi üçün tərcüməçi tərəfindən yeni söz və ya söz birləşməsi yaradılır. 

Kalka və yarımkalkalar neologizm ola bilər. Semantik neologizm üsulunun 

kalka  üsulundan  fərqi  onun  mənbə  dildə  olan  sözlə  etimoloji  əlaqəsinin 

olmamasıdır.4)  Mənimsəmə  -  Realilərin  tərcüməsində  mənimsəmə 

üsulundan  da  istifadə  edilir.  Mənimsəmə  üsulu  başqa  dilə  məxsus  olan 

realinin adaptasiyasıdır, başqa sözlə desək, digər dilə məxsus anlayışın və ya 

sözün bir növ doğmalaşdırılmasıdır. 

5) Təxmini tərcümə - Reali obyekt dildə olan yaxın məna verən sözlə 

əvəz edilir. 

6)  Təsviri  tərcümə  -  dildə  mövcud  olan  elementlərin  köməyi  ilə 

verilmiş realilərin yeni və ya mürəkkəb sözlərlə veriləmsi 

V.S.Vinoqradov  isə  realiyaların  obyekt  dildə  verilməsinin  aşağıdakı 

üsullarını  qeyd  edir:1.  Transkripsika  (Transliterasiya);  2.  Hiponimik  tərcü-

mə;    3.  Oxşatma;  4.Perefrastik  tərcümə  (təsviri,  deskripti,  eksplikativ).(9, 

87)Azərbaycan  dilçiliyində  də  bu  məsələ  ilə  bağlı  bir  neçə  dilçi  alimlərin 

müəyyən fikirləri mövcuddur. Q.Bayramov realiləri ekvivalentsiz leksikanın 

bir qrupu hesab edir və  ekvivalentsiz leksikanın(realilər, ekzotizmlər vəs.) 

tərcüməsində  əsasən  aşağıdakı  üsullardan  istifadə  etməyi  məqsədəuyğun 

hesab  edir.1.  Transkripsiya  və  Transliterasiya;  2.  Kalka;  3.  Təsviri;  4. 

Təxmini yaxud analoq tərcümə; 5.Əvəzetmə.(6,56) 

E.Allahverdiyeva tərcümə əsərlərinin tədqiqi prosesində realiyaların 

obyekt dildə verilməsinin aşağıdakı üsullarını müəyyənləşdirmişdir: 

1)Realiyaların  fonetik  tərkibinin,  demək  olar  ki,  tam  saxlanılması 

şərti ilə obyekt dildə verilməsi; 

2)Realiyaların mətndə eyniylə saxlanılması ilə yanaşı, ona aid izahın 

mətndən kənarda (məs.səhifənin sonunda,kitabın sonunda ) verilməsi; 

3)Realiyalar  mətndə  eyniylə  saxlanılır  və  eyni  zamanda  mətndə  də 

izah olunur; 

4)Realiya  obyekt  dildə  mövcud  olan  yaxın  mənalı  sözlə  əvəz  olunur.  Bu 

halda orjinalda realiyanın varlığı oxucuya məlum olmur, tərcümədə verilmiş 

söz dildəki müstəqim mənasında başa düşülür.(5, 71) 

Realilərin tərcümədə verilmə üsulları  müxtəlifdir. Onları tərcümədə 

düzgün və dəqiq vermək üçün tərcüməçi başqa xalqın milli koloritini ifadə 

edən,  əşya  və  ya  anlayışlar  haqqında  geniş  təsəvvürə  malik  olmalıdır. 

Realilərin  tərcümə  üsulları  haqqında  müxtəlif  alimlərin  fərqli  fikirləri  ilə 

tanış olduqdan sonra bu üsulları ümumiləşdirib aşağıdakı kimi verə bilərik. 

1.  Realilərin  tərcümədə  transkripsiya  və  transliterasiya  üsulu  ilə 

verilməsi. 

2.  Realilərin izahlı tərcüməsi. İzahın qismən səhifə altında və qismən 

mətn daxilində verilməsi. 

3.  Realilərin təxmini tərcümə olunması. 

---

Filologiya məsələləri, №4, 2017 

 

150

4.  Hiponimik tərcümə. 

Göründüyü kimi, realilərin tərcüməsi üçün bir çox  tərcümə üsulları 

mövcuddur. Lakin tərcümə üsullarının çox olmasının müsbət tərəfləri olduğu 

kimi  mənfi  tərəfləri  də  mövcuddur.  Belə  ki,  tərcümə  üsullarının  çoxluğu 

tərcüməçi  üçün  müəyyən  çətinliklər  törədir.  Tərcüməçi  realilərin  tərcü-

məsinin uğurlu olmasını təmin etmək üçün bu tərcümə üsulları arasından elə 

uğun üsulu seçməlidir ki tərcümə zamanı  realinin milli koloriti və ifadəliliyi 

itməsin.                                                                                                           

                                                    

Ədəbiyyat 

 

1.А.В. Федоров. Основы общей теории перевода. М., 1983 

2.С.Мамедзаде.  Точность  плюс  вдохновение.  В  сб:  Актуальные 

проблемы теории художественного перевода, том 1. – Москва, 1967, 

с.193-200 

4.3.Eugene.A.  Nida.Toward  a  Science  of  Translating,  p156.  “constance.B. 

west” Leiden.1964 

5.E.Allahverdiyeva. Bədii tərcümənin linqvistik problemləri.Bakı,1997 

6.Q.Bayramov. Tərcümə sənəti. Bakı 

7.N.Xudiyev.Azərbaycan ədəbi dili lüğət tərkibinin inkişafı.Bakı, 2013 

8.Влахов С.  Флорин С. Непереводимое в переводе. М., 1986 

9.  Виноградов  Лексические вопросы  перевода  художественной 

прозы.M, 1978 

10.Azərbaycanca -  ingiliscə lüğət. Bakı, 1996. 

                 

L.Alizade 

Realias and translation 

 

Summary 

 

Realias  are  part  of  national  colour.  The  origin  of  the  term  “realia” 

derived from Latin “realis” has the meaning “ material, thing”. Azerbaijani 

linguists  use  this  term  in  two  forms:  realia  (plural)  and  reality.  They  are 

ekspress    national  kolorit  ,  people’s  traditions.  Realias  usually  are  used  in 

literary translation.  These lexical units enrich the language of translation of 

belles-lettres  on  one  hand,  on  the  other  hand  they  describe  national 

colouring,  living  standard,  mythology  and  national  thinking  of  the  people 

and immortalize the nation’s history and socio-political harmony of its time. 

Realias  are  divided  into  these  groups:  geographical  and  ethnographical, 

folklore  and  mythology,  public  and  historical  realias.  The  translator’s 

misunderstanding and misrepresenting of any of these words may end in a 

---

Filologiya məsələləri, №4, 2017 

 

151

translation void of fressness, reality and moral sense. The meanings of these 

words  may  remain  ambiguoys  unless  the  translator  has  a  deep 

comprehensive  knowledge  of  the  religious,  social  and  ethnological  beliefs 

and traditions of the related communities.The study of this subject helps us 

in the literary translation, as well as in the communication. 

                 

Л.Ализаде 

Реалии   и перевод 

 

Резюме 

 

Реалии  –  это  слова,  произошедшие  из  повседневных  народных 

традиций.  Реалии  –  это  часть  национального  колорита.  Термин 

«реалия» происходит от латинского слово «realis» («материальный», « 

тело», «реальный»)-обозначающее "вещь", "свойство" . Азербайджанс-

кие  лингвисты  имеют  две  формы  подхода  этого  термина:  «реа-  лия» 

(realilər) и «реалии» (реалий).  Они больше всего упоминаются в худо-

жественном  переводе.  Эти  лексические  единицы  с  одной  стороны 

обогощают  язык  перевода  художественного  произведения,  а  с  другой 

стороны  сохраняют  в  себе  национальный  колорит,  традиции,  ми-

фологию,  национальное  мышление,  даже  историю  народа,  отражая  в 

себе  общественно-  политическую  гармонию  своего  времени.  Реалии 

делятся  на  нижеследующие  лексико  –  семантические  группы:  геогра-

фические  и  этнографические,  фольклорные  и  мифологические,  быто-

вые, общественные и исторические.   Проблема сохранения националь-

ной окраски это очень важно. Реалии тесно связанны с жизнью народа, 

житейскому  быту,  язык  дает  основу  для  во-  площения  образов.  В 

реалиях  есть  специфические  оттенки  и  национальный  колорит.Изу-

чение  этой  темы  помогает  нам  при  переводе  художественных  произ-

ведений, а также при общении. 

 

Rəyçilər: Həsən Quliyev 

filologiya üzrə fəlsəfə  doktoru, professor  

---