Microsoft Word 017 esas sayi doc

Filologiya məsələləri, №4, 2017 

 

144

səslənirdi  ki,  biz  bir-birimizi  eşitmək  üçün  bağırmalı  olduq.  To  call  təsirli 

felinin semantik əsası uzaq məsafədən eşidilmək üçün uca səslə danışmaqdır 

(5,  s.  33).  Sadə  quruluşlu  bu  qaydalı  və  çoxmənalı  felin  ingilis  dili 

lüğətlərində    (10,  s.158;  1,  s.209;  9,  s.203)  aşağıdakı  mənaları  verilir:  1. 

Qışqırmaq, bağırmaq, çığırmaq; Məsələn, I thought I heard someone calling. 

- Mənə elə gəldi ki, kiminsə qışqırmağını eşitdim. 2. Çağırmaq, səslənmək; 

Məsələn, She is in the next room, call her. - O qonşu otaqdadır, onu çağırın. 

3.  Adlanmaq,  adlandırmaq,  ad  vermək,  ad  qoymaq;  What  do  you  call  this 

flower? - Bu gülü necə adlandırırsınız? 4. Çağırmaq, təşkil etmək; to call a 

meeting  -  iclas  çağırmaq;  to  call  Parliament  -  Parlamenti  çağırmaq, 

toplamaq; 5. Çağırmaq; to call a taxi- taksi çağırmaq; to call a doctor - həkim 

çağırmaq və s. Yüksək tonlu bu nitq feli müxtəlif isimlərlə yanaşı işlənərək 

sərbəst  və  sabit  feli  birləşmələrinin  əsas  nüvəsinə  çevrilir.  Məsələn:  to  cry 

for the moon- mümkün olmayan bir şeyi tələb etmək; to cry craven - təslim 

olmaq, qorxub geri çəkilmək; to cry shares - öz payını tələb etmək; to cry 

shame - qəti etiraz etmək; to cry quits- hesablaşmaq, haqq-hesab çürütmək; 

to cry with one eye and laugh with the other - bir gözü ilə ağlamaq, o biri 

gözü ilə gülmək, ikiüzlü olmaq, qeyri-səmimi olmaq; to cry wolf - yalandan 

hay-haray qaldırmaq; to cry over spilt milk - son peşimançılıq fayda verməz 

və  s.  “Müxtəlif  dillərdə  identik,  yaxud  oxşar  anlayışları  ifadə  edən 

məfhumlar  müxtəlif  dillərdə  müxtəlif  semantik  quruluşa  və  semantik 

çalarlara malik ola bilər” (7, s.107). İngilis dilində yüksək onlu nitq fellərinin 

demək olar ki, sadə quruluşa malik olduğu halda, Azərbaycan dilindəki eyni 

mənalı fellər haqqında bunu demək olmaz. “Fəryad etmək, nalə etmək, haray 

salmaq,  naləsi  ərşə  çıxmaq  və  s.”  felləri  mürəkkəb  quruluşa,  “haraylamaq, 

hayqırmaq, dilləşmək və s.” fellər isə düzəltmə feldir. 

b)  Nitq  feillərinin  bir  qismi  davamlı  şəkildə  olan  prosesi  bildirir. 

Məs.:  to  talk  (söhbət  etmək),  to  argue  (mübahisə  etmək),  to  grumble 

(şikayətlənmək) və s. 

c) Nitq feilləri sual vermək və cavab almaq məqamında da işlənir: 1) 

sual  vermək  məqamında  işlədilən  nitq  feilləri.  Məs.:  to  ask  (soruşmaq),  to 

question  (sual  vermək)və  s.;  2)  cavab  almaq  məqamında  işlədilən  nitq 

feilləri. Məs.: to answer (cavab vermək), to respond (hay vermək) və s.  

d) Fikri təsdiq və ya inkar etmək üçün nitq feilərini iki yerə bölmək 

lazım  gəlir:  1)  fikri  təsdiq  məqamında  işlədilənlər.  Məs.:  to  affirm  (təsdiq 

etmək),  to  say  yes  (bəli-bəli  demək)  və  s.;    2)  fikri  inkar  məqamında 

işlədilənlər. Məs.: to deny (inkar etmək), to object (etiraz etmək) və s.    

e)  Bir  qrup  nitq  feillərindən  danışanın  narazılığını,  etirazını  ifadə 

etmək  üçün  istifadə  olunur.  Məs.:  to  complain  (söylənmək),  to  damn 

(qarğamaq) və s. 

---

Filologiya məsələləri, №4, 2017 

 

145

f)  Nitq  feilləri  danışıq  prosesini  müsbət  (məs.  to  thank  (təşəkkür 

etmək),  to  advise  (nəsihət  vermək)  və  s.)  və  mənfi  mənada  (to  mock  at 

(istehza etmək), to denounce (pisləmək) və s.) göstərə bilir. 

Z.Budaqova  nitq  feillərinin  qrammatik  xüsusiyyətləri  haqqında  da 

fikrini bildirir. Türk dillərində, xüsusən, Azərbaycan dilində nitq feilləri haq-

qında  geniş  və  zəngin  məlumat  vermiş  ilk  tədqiqatçılardan  biri  Z.Budaqo-

vadır. (2, s.87). 

Bu  məqalə  ingilis  və  Azərbaycan  dillərində  nitq  feillərin  leksik-

semantik  cəhətdən  tədqiqinə  həsr  olunmuşdur.  Feillərin  müqayisəli  tədqiqi 

dil tədqiqatçıları və dil öyrənənlər üçün böyük əhəmiyyətə malikdir. Burada 

ingilis və Azərbaycan dillərində feillərin mənaları aşkar olunur və bir sıra dil 

materiallarına tətbiq olunur, fərqli və oxşar cəhətləri müəyyənləşdirilir. 

 

                                                    Ədəbiyyat 

 

1.  Большой  англо-русский  словарь.  Том  1.  Под  общим  руководством 

доктора  филологических  наук,  профессора  И.  Р.  Гальперина.  М.: 

Cоветская Энциклопедия, 1972; 

2. Budaqova.Z.İ. Müasir Azərbaycan dili, II cild, Morfologiya.1994 

3. Cobbett W.A Grammar of the English Language. Oxford, 1984  

4.  Дмитриев  Н.К.,  Чистяков  В.К.,  Бакеева  Н.З.  Oчерки  по  методике 

преподавания  русского  и  родного  языков  в  татарской  школе  M., 

1952. 

5.  Hornby  A.  S.  Oxford  Advanced  Learner’s  Dictionary.  Editor  Jonathan 

Crowther. Great 

Britain: Oxford University Press, 1998. 

6. Hüseynov A. İngilis dilinin nəzəri qrammatikası üzrə mühazirələr toplusu. 

Bakı-Mürtəcim, 2015, 375s. 

7. Hajiyeve A., Najafli E. Contrastive Lexicology (On the matreials of the 

English and 

Azerbaijani languages). Baku: Science and Education. 

8.  Quliyev  H.  Müxtəlifsistemli  dillərdə  feillərin  semantik  təsnifatı.  Bakı: 

Elm, 2005, 255s. 

9. Musayev O. İngilscə-Azərbaycanca lüğət. Bakı: Qismət, 2008. 128s. 

10. Verdiyeva Z.N., Kerimzade I. A. The Systematic Dictionary of English 

Verbs. Baku: Elm, 

1978. 

 

 

 

 

---

Filologiya məsələləri, №4, 2017 

 

146

Lale Huseynli 

Lexico-semantic analysis of the verbs of speech in the english and 

Azerbaijani languages 

 

                                                      Summary 

 

This  article  is  dedicated  to  the  verbs  of  speech  in  English  and 

Azerbaijani languages. Verbs of speech play  a  great  role in the process  of 

historic development of the language and are transmitted from generation to 

generation.  Here  is  noted  that  the  verbs  of  speech  have  different  groups. 

There is a need for special researches in this field. It is painted out that they 

have a great role in the study of learning and teaching a foreign language. 

Comparative research of the verbs has got a great importance for both the 

investigators and the learners of these languages. Comparative study of the 

verbs  on  the  basis  of  the  languages  with  different  systems  has  got  a  great 

importance  for  both  the  investigators  and  the  learners  of  these  languages. 

Here is given different meanings and examples of the verbs in English and 

Azerbaijani.  The  similarities  and  differences  among  them  have  been 

determined. 

 

Лале Гусейнли 

Лексически-семантические исследование глаголов речи в  

английском и Азербайджанском языках 

 

                                              Резюме  

 

Статья посващена глаголы речи в английском и азербайджанском язы-

ках. Глаголы речи играющие большую роль в процессе историического 

развития  языка  и  передаваясь  из  поколения  и  в  поколение.  При  этом 

отмечается, сушествует разлигные группы глаголы речи. Имеется необ-

ходимость  проведения  исследований  в  данном  направлении.  В  статье 

играет большую роль в изучении и преподовании иностранных языко-

вых.  Сравнительное  исследование  глаголов  играет    важную  роль  для 

исследователей  и  для  изучающих  языки.  Сопоставительное  ис-

следование  глаголов  на  основе  в  разносистемных  языков  имеет  боль-

шую  значимость,  как  для  исследователей,  так  и  для  изучаюших  этих 

языков.  Здесь  дано  разные  лексические  значения  и  примеры  глаголов 

речи  в  английском  и  азербайджанском  языках.  Сходства  и  различия 

между ними определяются. 

 

Rəyçilər:               Həsən Quliyev 

                     filologiya üzrə fəlsəfə  doktoru, professor  

---