Microsoft Word 0g10az(seh1-5)k

 
 
52 
 
 
1. Uyğunluğu müəyyən edin: 
 
 
2. Mətndə geosinklinalın inkişaf mərhələlərinin 2-ci və 4-cü sxemlərindən istifadə edərək onlar  üçün 
doğru olan ifadələri seçin: 
a. 
2-ci sxemdə cavan dağların formalaşmasının başa çatması göstərilir. 
b. 
4-
cü sxemdə geosinklinalın dağılaraq platformaya keçməsi mərhələsini əks etdirir. 
c. 
2-ci sxem dəniz dibinin 
qalxmasını, antiklinal və sinklinalların yaranmasını göstərir. 
d. 
4-cü sxem dağəmələgəlmə proseslərinin 
fəallaşmasını əks etdirir. 
 
3. Fiziki xəritəyə və Yer qabığının quruluşu xəritəsinə əsasən cədvəli tamamlayın. 
Platformalar 
Sipərlər və ya qalxanlaın 
yerləşdiyi ərazilər 
Faydalı qazıntılar 
Əyilmə sahələrinin 
yerləşdiyi ərazilər 
Faydalı qazıntılar 
Şimali Amerika   
 
 
 
Cənubi Amerika   
 
 
 
Afrika 
 
 
 
 
 
 
 
 
D
AĞƏMƏLƏGƏLMƏ MƏRHƏLƏLƏRİ
 
–  Sxemdə  verilən  eyni 
dağ  sistemində  hansı 
dəyişiklik  baş  vermiş-
dir?  
– 
a
  və 
b
  sxemlərində 
təsvir olunan dağlar yaşına görə necə fərqlənir?  
–  Sonuncu mərhələni əks etdirən 
c
 sxemini necə təsəvvür edirsiniz?  
 
Yer qabığının inkişafının müxtəlif mərhələlərində vulkanizm və süxurların meta-
morfizmi  (yüksək  təzyiq  və  temperatur  şəraitində  dəyişməsi)  ilə  müşayiət  olunan 
dağəmələgəlmə prosesləri baş vermişdir. Yerin geoloji inkişafında 5 əsas dağəmələ-
gəlmə (qırışıqlıq) mərhələsi ayrılır. 
Dağəmələgəlmə (qırışıqlıq) mərhələləri 
Eralar 
Dövrlər 
Dağəmələgəlmə mərhələləri 
Kaynozoy 
Antropogen və ya Dördüncü dövr 
Alp 
(Kaynozoy) 
Neogen 
Paleogen 
Mezozoy 
Tabaşir 
Mezozoy 
(Kimmeri) 
Yura 
Trias 
Paleozoy 
Perm 
Hersin 
Karbon (Daş kömür) 
Devon 
Kaledon 
Silur  
Ordovik 
Baykal 
Kembri  
Proterozoy 
 
Arxey 
 
ÖYRƏNDİKLƏRİNİZİ
YOXLAYIN 
1. Qədim platformalar     
2. Cavan platformalar
 
d.
 Şərqi Sibir   
e. 
Turan   
f. 
Braziliya 
a.
 Qərbi Sibir   
b.
 Mərkəzi Düzənliklər
c.
 Ərəbistan  
14 
a
b
? 
c 
  LAYİHƏ

---

 
 
53 
 
•   III •  
Yer qabığının inkişaf tarixi 
•
III 
Baykal qırışıqlığı zamanı  yaranmış dağlar, demək olar ki, qalmamışdır (Bay-
kalətrafı dağlar istisna olmaqla). Bu dağlar qədim platformaların bünövrəsini təşkil 
etmiş, hamarlaşaraq düzənliklərə çevrilmişdir.  
Kaledon və Hersin dağəmələgəlməsi dövrlərində Tyan-Şan, Altay, Sayan dağları, 
Qazaxıstan xırda təpəliyi, Skandinaviya, Appalaç, Ural, Böyük Suayırıcı, Böyük Xinqan 
dağları formalaşmışdır. Bu mərhələdə yaranan dağlar qədim dağlar sayılır.  
Mezozoy,  yaxud  Kimmeri  qırışıqlığı  Kordilyer,  Verxoyansk,  Çerski,  Sixote-
Alin, Tibet, Kunlun dağ sistemlərinin yaranması ilə davam etmişdir.  
 
 
Yer qabığının quruluşu xəritəsində (səh.49) qədim qırışıqlıq sahələrini  tapın. Onları materiklər 
üzrə qruplaşdırın və cədvəli tamamlayın. 
                              
Materiklər 
Dağəmələgəlmə mərhələləri 
Avrasiya 
Şimali 
Amerika 
Cənubi 
Amerika 
Afrika  Avstraliya 
Kaledon–hersin 
 
 
 
 
 
Mezozoy 
 
 
 
 
 
Müzakirə edin: – Qədim dağları birləşdirən  ümumi əlamətlər hansılardır?  
Alp qırışıqlığı nəticəsində And, Kordilyerin Sahil sıra dağları, Alp-Himalay qur-
şağına daxil olan sıra dağlar, Asiyanın Sakit okean  qurşağının adaları  yaranmışdır. 
Bu mərhələdə formalaşmış dağlar cavan dağlardır. Cavan dağlarda dağəmələgəlmə 
prosesləri hələ də davam edir. 
 
 
Yer
 
qabığının  quruluşu  (səh.49)  və  dünyanın  fiziki  xəritələrindən  istifadə  edərək  Alp 
qırışıqlığında yaranan dağları geosinklinal qurşaqlar üzrə qruplaşdırın. 
Geosinklinal qurşaqlar 
Alp-Himalay 
And–Kordilyer 
Asiyanın Sakit okean qurşağı 
Dağlar 
 
 
 
Müzakirə edin: – Alp qırışıqlığına aid olan dağları qədim dağlardan fərqləndirən xüsusiyyətlər 
hansılardır?  
Mərkəzi Asiyada  yerləşən  Tyan-Şan, Altay və  Sayan dağları Kaynozoyda ye-
nidən tektonik hərəkətlərə məruz qalmış, hündürlükləri artmışdır. Bu səbəbdən  on-
ları yenidən törənmiş (cavanlaşmış) dağlar  adlandırırlar.   
 
 
Şəkil və sxemləri müqayisə edin və suallara cavab verin: 
1.
 Cavan və qədim dağları əks etdirən 
təsvirləri  ayrı-ayrı  qruplaşdırın.Onlar  litosfer  tavalarının  hansı  hissələrində  yerləşir? 
2.
  1-ci  sxemdə 
hansı proses əks olunmuşdur? 
Bu  prosesin  intensiv  getdiyi 
ərazilərə misal göstərin. 
3.
 3-
cü  və  5-ci  şəkil-sxemləri  mü-
qayisə edin. Onlar geosinklina-
lın  inkişafının hansı mərhələsi-
nə aiddir? 
4.
 2-ci və 4-cü şəkil-
lərdə  təsvir  olunan  dağların 
oxşar  və  fərqli  cəhətlərini 
müəyyən edin. 
5. 
5-ci və 6-cı 
şəkil-sxemlər  arasında  hansı 
əlaqə vardır? 
 
 
F Ə A L İ Y Y Ə T
 
1
F Ə A L İ Y Y Ə T
 
2
ÖYRƏNDİKLƏRİNİZİ
TƏTBİQ EDİN
1
2
3
4
5
6
  LAYİHƏ

---