V. Quru suları
27. Yer kürəsinin çayları ....................................................................................... 95
28. Azərbaycanın çayları ....................................................................................... 98
29. Çayların hidroloji xüsusiyyətlərinin təyini. Praktik dərs ................................ 102
30. Buzlaqlar və bataqlıqlar ................................................................................. 105
31. Yeraltı sular ................................................................................................... 109
32. Xəzər dənizi .................................................................................................. 112
33. Xəzər dənizinin iqtisadi əhəmiyyəti. Təqdimat dərsi .................................... 115
Ümumiləşdirici tapşırıqlar ............................................................................. 117
VI. Coğrafi təbəqə
34. Coğrafi təbəqənin inkişafı ............................................................................. 119
35. Coğrafi təbəqənin qanunauyğunluqları ........................................................ 121
36. Azərbaycanın qoruqları və yasaqlıqları ......................................................... 124
37. Azərbaycanın fiziki-coğrafi vilayətləri: Böyük Qafqaz ................................. 128
38. Kür dağarası çökəkliyi vilayəti ....................................................................... 132
39. Kiçik Qafqaz vilayəti ...................................................................................... 134
40. Lənkəran və Orta Araz (Naxçıvan) vilayətləri ................................................ 137
Ümumiləşdirici tapşırıqlar ............................................................................. 140
DÜNYANIN SİYASİ VƏ İQTİSADİ MƏNZƏRƏSİ
VII. Dünya əhalisi
41. Əhali artımı və onun yaratdığı problemlər .................................................... 142
42. Əhalinin yerləşməsi ....................................................................................... 145
43. Urbanizasiya. Böyük şəhərlər ....................................................................... 147
44. Urbanizasiya. Regional fərqlər ...................................................................... 151
45. Azərbaycanın əhalisi ..................................................................................... 154
Ümumiləşdirici tapşırıqlar ............................................................................. 158
VIII. Siyasi münasibətlər
46. Dünyanın siyasi xəritəsinin formalaşması .................................................... 159
47. Ölkələrin geosiyasi mövqeyi ....................................................................... 162
48. Azərbaycanın türk dünyası və dünyada geosiyasi mövqeyi (layihə) ............. 165
49. Dünyanın siyasi münaqişə regionları. Müzakirə dərsi ................................. 166
Ümumiləşdirici tapşırıqlar ............................................................................. 168
IX. Elmi-Texniki İnqilab və İqtisadiyyat
50. Elmi-Texniki İnqilab (ETİ) .............................................................................. 170
51. Elmi-Texniki İnqilabın dünya təsərrüfatına təsiri ............................................ 174
52. Dünyada hasilat sənayesinin coğrafiyası ..................................................... 179
53. Dünyada emaledici sənayenin coğrafiyası .................................................... 184
54. Dünyanın kənd təsərrüfatı ............................................................................. 188
55. Nəqliyyatın coğrafiyası .................................................................................. 194
56. Qlobal ekoloji problemlər ............................................................................... 199
57. Azərbaycanın ekoloji problemləri. Layihə ...................................................... 203
Ümumiləşdirici tapşırıqlar ............................................................................. 206
2
5
• • •
LAYİHƏ
6
C
OĞRAFİYA TƏBİƏT ELMLƏRİ SİSTEMİNDƏ
Təbii hadisə və proseslər yalnız coğrafiya elmi deyil, digər təbiət elmləri tərəfindən
də öyrənilir. Bu proseslərin müxtəlif elmlər tərəfindən tədqiqi onların daha dərindən
öyrənilməsinə səbəb olur. Nəticədə, təbiət elmləri arasında sıx əməkdaşlıq yaranır.
Verilmiş coğrafi hadisə və obyektlərin birini seçin, nümunəyə əsasən onun hansi elm-
lərlə birgə öyrənildiyini sxematik olaraq təsvir edin.
Müzakirə edin: –Tərtib etdiyiniz sxemlər coğragiyanın hansı elmlərlə əlaqəsini əks etdirir?
1
F Ə A L İ Y Y Ə T
1
Musson küləkləri
Atmosfer
təzyiqinin müxtəlifliyi
Havanın sıxlığının müxtəlifliyi
Quru və su səthi üzərində havanın
temperaturunun
müxtəlifliyi
Quru və su arasında istilik fərqinin
yaranması
İstilik
tutumunun müxtəlifliyi
MUSS
O
N
İQLİ
M
İ
• Musson iqliminin formalaşmasına səbəb
olan amillərin müxtəlif elmləri tərəfindən
öyrənilən səbəb-nəticə ardıcıllığı.
Ardıcıllığın hansı mərhələləri fizika elmi
tərəfindən öyrənilir?
Məhəllin planının tərtib
olunması
Yerdə təbii zonaların
formalaşması
Yerdə
vaxt fərqlərinin
yaranması
Coğrafiyanın digər elmlərlə bir-
gə öyrəndiyi obyektlərə və hadi-
sələrə aid nümunələrlə sxemi ta-
mamlayın.
– Coğrafiyanın digər elmlərlə
sıx qarşılıqlı əlaqəsinin əhə-
miyyəti nədən ibarətdir?
– Coğrafiyanı öyrənərək hansı
ixtisaslara yiyələnmək olar?
Coğrafiya
?
Fizika
Biologiya
Canlı aləm
?
?
?
?
GİRİŞ
LAYİHƏ