24
Yerin maqnit qütbləri sabit deyildir. Onlar vaxtaşırı yerlərini dəyişir və
ildə 5–6 km
şərqə və ya qərbə hərəkət edir.
Alimlər hesab edirlər ki, bu yerdəyişmə Yerdəki bütün
canlılara mənfi təsir göstərir. Fərziyyələrə görə qütblərin yerdəyişməsi zamanı maqnit sahəsi
yox ola bilər. Bu isə bəşəriyyət üçün təhlükə yaranması deməkdir. Alimlər Ümumdünya daş-
qınını, Atlantidanın yoxa çıxmasını, dinozavr və mamontların məhvini və digər hadisələri
maqnit qütblərinin yerdəyişməsi ilə əlaqələndirirlər.
Bəzi alimlər isə nikbin proqnozlar verərək maqnit qütblərinin indiyə qədər baş verən yer-
dəyişmələrinin Yerə heç bir mənfi təsirinin olmadığını söyləyirlər. Onlar hesab edirlər ki, bu
yerdəyişmələrin canlıların kütləvi məhvi ilə heç bir əlaqəsi yoxdur. Çünki biosfer təbəqəsi
yüksək dərəcədə mühitə uyğunlaşma və bərpaolunma qabiliyyətinə malikdir. Maqnit qütb-
lərinin yerdəyişməsi isə uzun müddət ərzində baş verdiyinə görə biosfer
bu dəyişikliyə uyğun-
laşa bilər.
1. Maqnit əqrəbinin daim Şimal qütbü istiqamətini göstərməsinin səbəbi nədir?
2. Maqnit qütblərinin yerdəyişməsinin Yerdəki cisimlərə təsiri ilə bağlı hansı fikirlə razısınız?
Fikrinizi əsaslandırın.
3. Kompasın əqrəbinin tünd rəngli ucunun göstərdiyi istiqamətdə hərəkət edən insan Yerin hansı
nöqtəsinə gedib çatar?
4. Şərti şimal maqnit (cənub maqnit) və Şimal coğrafi qütbləri arasında kompas yerləşdirsək,
b sxemi onun cənubu göstərən əqrəbi hansı istiqamətə yönələr?
5. Fikrinizcə, bir anlığa Yerin maqnit sahəsi yox olsaydı, nə baş verərdi?
1. Ekvatordan maqnit qütblərinə qədər olan məsafəni meridian üzrə hesablayın.
2. Cədvəli dəftərinizə çəkin və Yer qabığının quruluşu xəritəsindən (səh.49) istifadə edərək onu
tamamlayın:
Faydalı qazıntıların
işarəsi
Faydalı qazıntıların
adı
Yayıldığı ərazilər
Maqnit anomaliyası
+ / —
Titan
Əjdaha dağları
+
Nikel
3. Maqnit qütbləri ilə coğrafi qütbləri Venn diaqramında müqayisə edin.
Cənub
maqnit
qütbü (
şərti ola-
raq – Şimal
qütbü)
Şimal
coğrafi
qütbü
Yerin fırlanma
mərkəzi
(a)
(b)
Şimal coğrafi
qütbü
Cənub
maqnit
qütbü
ÖYRƏNDİKLƏRİNİZİ
YOXLAYIN
LAYİHƏ
25
• I •
Yer səma cismidir
•
I
G
ÜNƏŞİN YERƏ TƏSİRİ
Günəşin Yerin təbiətinə təsiri. Günəş Yerə hərtərəfli təsir edərək həm canlı,
həm də cansız təbiətin mövcud olmasına şərait yaradır. Günəş işığı və istiliyinin
Yer səthində qeyri-bərabər paylanması fəsillərin yaranma-
sına, iqlim qurşaqları və iqlim tiplərinin formalaşmasına sə-
bəb olur. Günəş işığının təsiri ilə fotosintez prosesi baş ve-
rir. Günəş şüalarının Yer kürəsinə təsiri maddələr və enerji
dövranını yaradır, Yerin ayrı-ayrı təbəqələrini əlaqələndirir.
Günəşdən daim böyük miq-
darda işıq və istilik enerjisi
ayrılır.
Bunun səbəbi Günəşin əsas
tərkib hissələri olan hidro-
gen və helium elementləri-
nin zəncirvarı çevrilmələri
ilə müşayiət olunan nüvə
reaksiyalarıdır.
Günəşdə baş verən bütün
fiziki dəyişikliklərin məc-
musuna
günəş fəallığı de-
yilir.
Günəşin səthində temperaturun nisbətən aşağı olduğu hissələr Yerdən ləkələr kimi görünür və
Günəş
ləkələri adlanır. Günəş fəallığı dövründə tez-tez partlayışlar baş verir, günəş ləkələri yox olur və
yeniləri yaranır.
Günəşdən kosmik fəzaya gələn şüaların, hissəciklərin, maqnit sahələrinin məc-
musu
Günəş küləyi adlanır. Günəş küləyi 3–4 gün müddətinə, bəzən də daha tez
Yer səthinə çatır. Günəş küləyi ilə Yerə gələn şüalara görünən günəş işığı, infraqır-
mızı və ultrabənövşəyi radiasiya daxildir. Günəş küləyinin qasırğa şəklində Yer
Coğrafiya
və
Fizika
6
Şəkilləri
müqayisə
edin:
– Hava proqnozları verilərkən bəzən Günəş
fəallığının artması və maqnit qasırğalarının
baş verəcəyi haqqında məlumat elan edilir.
Fikrinizcə, bu məlumatın verilməsində
məqsəd nədən ibarətdir?
– Günəşin Yerdəki canlılara təsiri haqqında
nə bilirsiniz?
F Ə A L İ Y Y Ə T
1
Günəşin Yerin təbəqələrinə
təsiri
Litosfer
___
Atmosfer
___
Hidrosfer
___
Biosfer
___
Günəşin təsiri ilə Yerin təbəqələrində
baş verən təbii
proseslərə aid sxemi
tamamlayın.
Müzakirə edin: – Günəşin canlılara
mənfi təsirləri nədən ibarətdir?
Açar sözlər
• günəş fəallığı
• günəş küləyi
• maqnit qasırğaları
• qütb parıltısı
Günəş
tacı
Fotosfer
Xromosfer
Günəşin quruluşu
LAYİHƏ
