13
• • •
(SES) layihələşdirildi və modeli hazırlandı. SES-in tikintisindən sonra ərazirdə baş verəcək
dəyişikliklər müəyyən edildi.
a)
Tədqiqat işlərində hansı metodlardan istifadə olunmuşdur?
b)
İstifadə olunan metodlar vasitəsilə hansı məlumatlar əldə edilmişdir?
c)
Layihənin ölkəyə verəcəyi iqtisadi səmərəni müəyyənləşdirmək üçün hansı metodlardan is-
tifadə etmək lazımdır?
1. Uyğunluğu müəyyən edin.
2. Su anbarının tikilməsi nəticəsində ərazidə baş verə biləcək dəyişiklikləri məntiqi ardıcıllıqla proq-
nozlaşdırın.
3. Verilən coğrafi obyekt və hadisələrin tədqiqində istifadə olunan metodları müəyyən edin. Bu
məsələlərin hamısının tədqiqində hansı eyni metoddan istifadə etmək mümkündür?
a)
Əhalinin ərazi üzrə məskunlaşması
b)
Avropanın
iqlimi
c)
Əhalinin yaş və cins tərkibi
d)
Azərbaycanda kənd təsərrüfatının
inkişaf istiqamətləri
Müxtəlif metodlardan istifadə edərək verilmiş mövzuların biri, yaxud sərbəst seçdiyiniz hər hansı
mövzu üzrə tədqiqat aparın və nəticələri elektron, məruzə, referat formalarından birində təqdim edin.
Mövzular:
1. “Cənub-Qərbi Asiya – dünyada qaçqınlar probleminin əsas ocağıdır”.
2. “Turşulu yağışlar”
3. Dünyada ərzaq problemi
Plan
1. Problemin mahiyyətini araşdırın və məlumat toplayın.
2. Problemin mövcud olduğu regionları müəyyən edin.
3. Problemin səbəblərini təyin edin.
4. Toplanan məlumatların müxtəlif təqdim olunma formalarından (xəritələr, şəkillər, diaqram, qrafik)
istifadə edin.
5. Problemin həlli yollarını təklif edin.
6. Problemi hansı tədqiqat metodları ilə araşdırdığınızı qeyd edin.
ÖYRƏNDİKLƏRİNİZİ
YOXLAYIN
1. Tarixi
2. GİS
3. Çöl tədqiqat metodu
4. Coğrafi proqnozlaşdırma
TƏDQİQAT İŞLƏRİ
TƏDQİQAT METODLARI
a. Müşahidə məntəqələrinin yaradılması
b. Təsərrüfatın yerləşməsinin müəyyən vaxt
ərzində dəyişməsi
c. Kosmik tədqiqatların köməyi ilə xəritələrin tərtibi
d. İnsanın təbiətə təsirinin nəticəsinin
müəyyən edilməsi
D ə r s d ə n s o n r a
LAYİHƏ
LAYİHƏ
15
• I •
Yer səma cismidir
•
I
K
AİNAT VƏ GÜNƏŞ SİSTEMİNİN YARANMASI HAQQINDA
FƏRZİYYƏLƏR.
DİSKUİSSİYA DƏRSİ
Astronomiya elminin inkişaf etmədiyi dövrdə müqəddəs
“Qurani-Kərim”də kainatın yaranması belə təsvir edilir: “Biz
göyü böyük bir qüdrətlə bina etdik və şübhəsiz, Biz (onu) ge-
nişləndirməkdəyik” (“Zariyat” surəsi, 47-ci ayə).
Ayədəki “göy” ifadəsi Quranın bir çox hissələrində “kosmos”
və “kainat” mənasında işlədilir, “qüdrətlə bina etdik” ifadəsi
isə Kainatın böyük enerjidən (partlayışdan) yaranmasına
işarədir.
“Ərşi su üzərində ikən, göyləri və yeri altı gündə yaradan
Odur!” (“Hud” surəsi, 7-ci ayə).
Kainat haqqında Quranda
verilmiş fikirlər bu gün elm tərəfindən təsdiq edilir.
Xristianlığın müqəddəs kitabı olan “İncil”də də Kainatın 6
gün ərzində fövqəlqüvvə tərəfindən yoxdan yaradıldığı təsvir
edilir.
– Yer və Günəş
sisteminin yaranması
haqqında daha hansı
fərziyyələrlə tanış-
sınız?
Kainat və Günəş sisteminin yaranması haqqında çoxlu fərziyyələr mövcuddur.
Elmi dəlillərlə sübut edilməyən belə ideyalar –
fərziyyə, elmi dəlillərə əsaslanan və
əsaslı şəkildə sübut edilən ideyalar isə
elmi nəzəriyyə adlanır.
XVIII əsrin ikinci yarısında kosmoqonik (
“kosmoqoniya” – kosmik cisim və sistem-
lərin mənşə və inkişafını öyrənən elm) fərziyyələr irəli sürüldü. Günəş sisteminin yaran-
ması haqqında ilkin fərziyyələrdən biri də İ.Kant və P.Laplasın
fərziyyəsi olmuşdur. İ.Kant və P.S.Laplasa görə, Günəş
sisteminin planetləri 4–5 milyard il əvvəl qızmar günəşəbənzər
cismin parçalanmasından yaranmışdır
(a)
.
(a)
İ.Kant və P.Laplasa görə, Günəş sistemi planetlərinin yaranması
Bu fərziyyəyə görə, Günəş səthindən, onun atmosferindən ayrılan qaz və toz his-
səcikləri nəhəng “həlqələr” yaratmışdır. Qravitasiya sahəsinin təsiri ilə bu həlqələrdə
3
YER SƏMA CİSMİDİR
I
Açar sözlər
• fərziyyə; nəzəriyyə
LAYİHƏ
