Microsoft Word 1-ci m vzu- fh t snifati

 
229 
planlaşdırılır  və  həyata  keçirilir.  Tədris  ili  yanvardan  başlayır  və  10  ay  davam 
edir.  
 
Hər  il  dekabr  ayında  MM  qərargahı  gələn  tədris  ili  üçün  “Obyektdə  rəhbər 
heyətin, dəstələrin fəhlə və qulluqçuların MM-ə hazırlanması planı”nı tərtib edir. Plan, 
rayon  (şəhər)  MM  rəhbərinin  əmri  və  sahə  üzrə  yuxarı  idarənin  (nazirlik,  şirkət  və  s.) 
direktivi  əsasında  tərtib  olunur,  bu  zaman  hazırlıq  proqramları,  həmçinin  MM 
kurslarında rəhbər heyətlərin tolanışdan keçməsi barədə tapşırıqlar da nəzərə alınır. 
 
Təlimin prinsipləri, metod və formaları 
 
MM təliminin prinsipləri aşağıdakılardır:  
-
  Elmililik; 
-
  Şüurluluq; Təlimin fəallılığı və əyanililik; 
-
  Təlimin müntəzəmliliyi, ardıcıllığı və həmçinin əlverişli olması; 
-
  Bilik və vərdişlərə möhkəm yiyələnmək. 
Şüurluluq  və  fəallılıq  prinsipi  təlim  olunanlardan  öyrənilən  materiallara  şüurlu 
yanaşmalarını,  onların  dərslərdə  fəal  iştiraklarını,  biliklərə  və  vərdişlərə  möhkəm 
yiyələnmələrini tələb edir. 
Tədris prosesində əyani vasitələr və b. materiallar da (plakatlar, şəkillər, filmlər) 
göstərilməlidir.  
Təlimin  müntəzəmliliyi  və  ardıcıllığı  təlim  olunanlara,  təlimin  ardıcıl,  qəti 
məntiqlə  sadədən  mürəkkəbə  keçilməklə  izah  edilməsini,  təlimə  müntəzəm  rəhbərlik 
edilməsini,  müəyyən  sistem  üzrə  bilik,  bacarıq  və  vərdişlərin  mənimsənilməsini  tələb 
edir. 
Tədris  proqramını  tərtib  edərkən  və  tədris  prosesini  qurarkən təlim  olunanların 
şəxsi heyətinin hazırlıq dərəcəsini nəzərə almaq lazımdır. 
Bilik, bacarıq və vərdiş təlimin gedişində əldə edilir. Rəhbərin aydın və inandırıcı 
izahı,  təlim  olunanları  maraqlandırma  qabiliyyəti  və  onların  məşğələləri  düzgün  təşkil 
etməsi,  şüurluluq  və  dərslərə  fəal  münasibəti,  biliyin  möhkəm  öyrənilməsinə  səbəb 
olur. 

---

 
230 
Təlimdə  kollektivçilik  və  fərdi  yanaşma  prinsipi  rəhbərdən  bütün  təlim 
olunanların  işi  üçün  əlverişli  şərait  yaratmağı  və  bunların  hər  birində  müsbət 
keyfiyyətləri inkişaf etdirməyi tələb edir. 
MM-in  müvəffəqiyyətlə  keçirilməsi  düzgün  seçilmiş  təlim  üsullarından  asılı  ola 
bilər. 
Dəstələrin  komandir,  rəis  və  şəxsi  heyəti  ilə  nəzəri  dərslərlə  yanaşı,  praktiki 
məşğələlər  də  keçirilir.  Təlim  keçənlər  nəzəri  dərslərdə  xüsusilə  radioaktiv,  kimyəvi 
maddələrlə və bakterioloji vasitələrlə zəhərlənmiş ərazidə MM-in təşkili və aparılması 
məsələlərini öyrənirlər. 
Təlimin  əsasını  praktiki  məşğələlər  təşkil  edir.  Bu  zaman  dərslərin  şəxsi  heyəti 
müxtəlif işlərin yerinə yetirilməsində lazımi üsul və vərdişlərə yiyələnirlər. 
Nəzəri və praktiki dərslər mövzudan və tədris məqsədindən asılı olaraq müxtəlif 
üsullarla  (mühazirə,  nəqletmə,  söhbət,  izahat,  göstəriş,  nümayiş,  çalışma,  məşq, 
müstəqil iş) keçirilir. 
Mühazirə - müəyyən elmi-nəzəri və ümumi praktiki məsələlərin məntiqi düzgün, 
müntəzəm,  ardıcıl  və  aydın  şərhindən  ibarətdir.  Mühazirənin  gedişində  təcrübələr 
göstərilməli və əyani vasitələr nümayiş etdirilməlidir. Mühazirə müəssisə rəhbər işçiləri 
və mütəxəssislərin, MM dəstələrinin komandirləri və başqa kateqoriyalar üçün aparıla 
bilər. Mühazirə predmeti tam əhatə etmir. Mühazirə əşyanı tamamlayır və elmi biliyin 
əsasını  qoyur,  istiqamətini,  əsas  məzmununu  və  tədris  dərslərinin  bütün  növlərinin 
xarakterini  (seminarlar,  laboratoriya  işləri,  təcrübə  və  b.),  həmçinin  təlim  keçən 
şəxslərin müstəqil işini təmin edir. 
Mühazirə  elmi  və  idea–nəzəri  cəhətdən  düzgün  istiqamətləndirilməlidir.  Hər 
mühazirə  üçün  geniş  materiallardan  ən  vacib,  ən  aydın  və    ən  inandırıcılarını  seçirlər. 
Mühazirəyə  hazırlaşarkən  proqram  üzrə  mühazirənin  əsasını  təşkil  edəcək  tədris 
sualları  müəyyənləşdirilir,  digər  sualların  isə  ancaq  səthi  qeyd  ediləcəyi  və  sonra 
seminarlarda, laboratoriyalarda və  ya  kitabda  sərbəst  iş zamanı izah olunacağı  qərara 
alınır. 
Mühazirəçi  mühazirədən  qabaq  və  sonra  öz  üzərində  müntəzəm  işləməli  və 
özünə yüksək tələbkar olmalıdır. 
Nəqletmə  -    öyrənilən  məsələlərin  əsas  hissələrini,  onların  mahiyyətini  açır, 
öyrənilən  qaydaları,  üsulları  və  hissələri  izah  etmək  məqsədilə  verir.  Nəqletmə 
məqsədəuyğun,  ardıcıl,  doğru,  forma  etibarı  ilə  qısa,  aydın  və  sadə  olmalıdır. 
Nəqletmədə  təlim  olunanların  biliklərini  aşkar  etmək  və  öyrənilən  materialın 

---

 
231 
mənimsənilməsini  yoxlamaq  üçün  suallar  vermək  olar.  Nəqletmədə  adətən,  əyani 
vasitələr  nümayiş  etdirilir,  lövhədə  çertyojlar,  sxemlər,  diaqramlar,  şəkillər  çəkilir  və 
məqalə,  nizamnamə,  təlimat,  tədris  kitabları  və  b.  ədəbiyyatlardan  müvafiq  mətnlər 
oxunur. 
Söhbət -  elə bir formadır ki, rəhbər materialın izahında təlim olunanlara suallar 
verir və cavab alır. Bundan sonra rəhbər cavabların məzmununu aydınlaşdırır, həmçinin 
təlim olunanların suallarına cavab verir. 
Söhbət  dəstələrin  şəxsi  heyəti  ilə  keçirilən  dərslərin  ən  yayılmış 
metodlarındandır. Söhbət aparılarkən rəhbər təlim olunanlara lazımi nəzəri bilik verir, 
onları  MM  vəzifələrinin  şüurlu  və  düzgün  yerinə  yetirilməsi  üçün  hazırlayır.  Söhbət 
biliyin  mökəmlənməsi,  dərinləşməsi  və  yoxlanılması,  onların  şəxsi  təcrübəsinin 
aydınlaşdırılması  və  inkişafı  üçün  bir  vasitədir.    Söhbətdə  həmçinin  təlim  olunanların 
marağı öyrənilir. 
İzahat  –  nümayiş  edilən  materialın  üsulun  və  ya  fəaliyyətin  şifahi  izahatla, 
hadisələrin, proseslərin, fəaliyyətin mənasını açmaqdan ibarətdir; Bu, təlim olunanların 
fənni  və  ya  fəaliyyəti  yaxşı  mənimsəmələri  üçündür  və  bunların  yaxşı  öyrənilməsinə 
şərait yaradır. 
İzahatda düşüncə məntiqi, yaxşı nəzərdə tutulmuş sübutlar sistemi, aydın izahat, 
əsas  məsələlərə  diqqət  yetirmək,  pedoqoji  takt,  dözümlülük,  hövsələlilik  böyük 
əhəmiyyətə malikdir. İzah edərkən qısa və aydın danışmalı, nəticələr və təkliflər aydın 
izah olunmalıdır. 
Göstəriş  –  dərsdə  öyrənilən  üsulların  və  ya  fəaliyyətin  nümunəvi  yerinə 
yetirilməsidir.  Göstərişin  nəticəsində  təlim  olunanlar  gördüklərini  öyrənir  və  bunun 
əsasında  bu  və  ya  başqa  üsul  haqqında  konkret  və  düzgün  təsəvvür  əldə  edirlər. 
Göstəriş  bəzən  dəqiq,  qısa  izahatla  nümayiş  etdirilir.  Bu  təlimata  qəti  uyğun  və 
ibrətamiz (nümunəvi) olmalıdır. 
Nümayiş – izah olunan şeyi əyani anlatmaq deməkdir. 
Burada  abstrakt  anlayış  görmə  qabiliyyəti  və  hissetmə  ilə  birləşdirilir  ki,  bu  da 
anlayışın  dərin  mənimsənilməsinə,  nümayiş  etdirilən  materialın  və  hərəkətin  yaxşı 
yadda  qalmasına  kömək  edir.  Məşğələnin  rəhbəri  dərsin  gedişində  film  göstərib 
məzmununu izah edə bilər. 
Çalışma,  məşq  –  öyrənilən  üsulların  və  hərəkətlərin  bir  neçə  dəfə  təkrar 
edilməsidir.  Məşq  nəticəsində  təlim  edilənlərə  öyrədilən  üsulların  düzgün  yerinə 

---