Microsoft Word 1-ci m vzu- fh t snifati

 
232 
yetirilməsində  bacarıq  və  vərdişi  inkişaf  etdirib,  bunları  təkmilləşdirmək  lazımdır. 
Adətən, təlim müntəzəm olaraq var qüvvə ilə aparılır. 
Şəxsi  heyətin  öyrədilməsi  üsullarının  (hərəkətinin)  praktiki  yerinə  yetirilməsi  bu 
ardıcıllıqla  aparılır:  Əvvəlcə  rəhbər  öyrənilən  üsulların  yerinə  yetirilməsini  və  onların 
vəzifələrinin  yerinə  yetirilmə  qaydalarını  özü  göstərməli,  və  sonra  isə  üsullar  düzgün 
yerinə yetirilənə qədər təlim olunanlar işləməlidirlər (üsul ayrı-ayrı, elementlər üzrə və 
tam halda yerinə yetirilə bilər). 
Müstəqil  iş  –  materialın  öyrənilməsində  böyük  əhəmiyyətə  malikdir.  Təlim 
edilənlər, sərbəst düşünməyə, nəticələr çıxarmağa və ümumiləşdirməyə alışırlar.  
Beləliklə,  birinci  növbədə  MM  nizamnamələrini,  təlimatları  və  rəhbərlikləri 
öyrənmək məqsədəuyğundur. Təlim edilənlər dərslərə hazırlaşmaq üçün bu metoddan 
geniş istifadə edə bilərlər. Onların müstəqil işi dərs vəsaiti texnika və cihazlarla təmin 
olunmuş auditoriyalarda aparılmalıdır. 
 
Tədris forması.  Bu dərs prosesinin müəyyən təşkilidir; təlim edilənlərin heyətini, 
onların  yerləşdirilməsini,  dərslərin  təşkili  quruluşunu,  dərsin  aparılma  yerini  və  onun 
müddətini  nəzərdə  tutur.  Bundan  başqa,  forma  dərs  prosesində  təlim  edilənlərin 
rolunu nəzərə alır. 
Tədris forması, metoddan bir qədər geniş anlayışdır ki, bu da təlim prosesində bir 
neçə  təlim  metodlarını  nəzərdə  tutur.  Hər  dərsdə  bu  metodlardan  biri  əsas  sayılır  və 
adətən mövzu üzrə metodik işləmənin titul vərəqəsində göstərilir. 
MM  üzrə  əsas  tədris  formaları  bunlardır:  sinifdə  qruplarla  dərs,  qrupla  çalışma, 
təcrübi  dərs,  seminar,  məsləhət,  ekskursiya,  məqbul,  qərargah  təlimi,  elmi  nəzəri 
konfranslar, MM məşqi. 
 
 
İstehsalat obyektlərində təlimin təşkili 
 
Rəhbər  heyətin  öyrədilməsi.  Tədrisin  məqsədi  –  obyektin  rəhbər  heyətini  MM 
üzrə  funksional  vəzifələrin  təcrübi  olaraq  yerinə  yetirilməsinə  hazırlamaq,  həmçinin, 
daimi  olaraq  obyektdə  MM  məsələlərinin  həll  edlməsi  üzrə  vərdişləri 
möhkəmləndirmək  və  bilikləri  mükəmməlləşdirməkdir.  Mürəkkəb  şəraitdə  MM 

---

 
233 
qüvvələri  və  vasitələrinin  idarəedilməsi  bacarığı  nəzəri  biliklərin  və  təcrübi  vərdişlərin 
səviyyəsindən asılıdır. 
Rəhbər  heyətin  MM  üzrə  tədrisi  MM  kurslarında,  institutlarda,  fakultələrdə, 
ixtisasartırma  kurslarında,  eləcə  də,  obyektlərdə  həyata  keçirilir.  Obyetklərdə  rəhbər 
heyətdən  tədris qrupu yaradılır. Bu qrupa obyektin MM üzrə rəhbərinin müavini, MM 
qərargahının  əməkdaşları,  MM  xidmətlərinin  rəhbərləri  və  əsas  mütəxəssislər,  sex  və 
digər  struktur  bölmələrin  rəhbərləri,  ümumi  təyinatlı  qurumların  komandirləri  və 
onların müavinləri daxildir. Rəhbər işçilərin tədris qrupunun heyəti obyektin MM üzrə 
rəhbərinin əmri ilə müəyyən olunur. 
Rəhbər  heyətin  öyrədilməsi  obyektin  tədris-material  bazası  əsasında  davamlı 
məşğələlər və ya toplanışlar yolu ilə həyata keçirilə bilər. Rəhbər heyətin tədris qrupu 
ilə  məşğələləri  obyektin  MM  üzrə  rəhbəri,  onun  müavini,  obyektin  MM  qərargahının 
rəhbəri, xidmət rəisləri keçə bilər. 
Elmi  tədqiqat  və  tədris  müəssisələrində  ayrı-ayrı  mövzular  üzrə  dərslərin 
keçirilməsi üçün elmi işçilər, mütəxəssislər və tədris heyəti cəlb olunur. 
Dəstələrin  hazırlanması.  Bunun  məqsədi  –  təyinatına  uyğun  olaraq  dəstələri 
zədələnmə  (zəhərlənmə)  ocaqlarında,  təbii  fəlakət,  qəzalar  ərazisində  fəaliyyətə 
hazırlamaqdır.  Tez  dəyişən  mürəkkəb  şəraitdə  dəstələri  onların  üzərinə  düşən 
tapşırıqların yerinə yetirilməsinə daim hazır səviyyədə saxlamaq məsuliyyəti idarəedici-
rəhbər heyətin üzərinə düşür. 
Ümumi  hazırlıq  qeyri  iş  saatlarında  işçilərin  hazırlıq  planına  əsasən  sexlər, 
istehsalatlar, şöbə və briqadalar üzrə həyata keçirilir. 
Xüsusi hazırlıq iş saatlarında həyata keçirilir. Dəstələrin şəxsi heyətinin tədrisinin 
planlaşdırılması zamanı ümumi mövzuların rəhbər və sıravi işçilərlə eyni zamanda və ya 
paralel keçilməsi nəzərdə tutulmalıdır.  
Dəstələr  hazırlığı  taktiki-xüsusi  təlimlərlə  bitirirlər.  Taktiki-xüsusi  təlimlərə  və 
məşğələlərə  dəstələr  bütün  texniki  vasitələr,  alətlər,  fərdi  mühafizə  vasitələri  ilə 
gəlməlidirlər.  Tədris  ilinin  sonunda  taktiki-xüsusi  təlimlərə  və  proqrama  yiyələnməyin 
səviyyəsinə uyğun hər kəsə qiymət qoyulur. 
İşçilərin  hazırlığı.    Hazırlıq  zamanı  kütləvi  qırğın  silahlarına  və  düşmənin  digər 
hücum  vasitələrinə  qarşı  bütün  müdafiə  üsullarından  effektli  istifadə  edilməsi  üçün 
tədris alanlara müəyyən bilik və təcrübi vərdişlər verilir. Hazırlıq qabaqcadan müəyyən 
olunmuş  proqram  üzrə  aparılır.  Proqramda  mühafizənin  əsas  üsul  və  vasitələrindən 
inamla və düzgün istifadə olunması, habelə xilasetmə işlərində iştirak etmək, özünə və 

---

 
234 
digərlərinə  ilk  tibbi  yardım  göstərmək  qaydalarının  öyrədilməsi  nəzərdə  tutulur. 
Məşğələlər  əsasən  əməli  surətdə  keçirilməlidir.  Buna  nail  olmaq  üçün  proqramda 
nəzərdə  tutulan  əsas  şərtlərdən  biri  mövzular  üzrə  xüsusi  normativlərin  əməli  olaraq 
yerinə  yetirilməsidir.  Hazırlığın  nəticələri  də  əsasən  bu  normativlərin  icrasına  görə 
qiymətləndirilir. 
Məşğələ aparmaq üçün obyektlərdə hər bir sex, sahə, briqada və digər struktur 
bölmələr  üzrə  hərəsi  30  nəfərədək  dinləyicilərdən  ibarət  tədris  qrupları  yaradılır.  Bu 
qruplarda  məşğələləri  sex  rəisləri,  sahə,  briqada  rəhbərləri,  ustalar,  habelə  MM 
rəhbərlərinin  əmri  ilə  təyin  olunmuş  digər  şəxslər  (qrup  rəhbərləri)  aparırlar.  Onların 
özləri  hər  il  MM  kurslarında  və  ya  obyektdə  1-2  gün  ərzində  müvafiq  təlimat  alırlar. 
Tibb mövzularında məşğələ keçirməyə tibb işçiləri cəlb olunurlar.  
Mühafizə  mövzularının  müstəqil  surətdə  öyrənilməsinə  şərait  yaratmaq 
məqsədilə obyektin mühafizə qurğusunda, MM sinfində və ya digər münasib bir otaqda 
MM  məsləhət  məntəqəsi  düzəldilir.  Məntəqə  lazımi  avadanlıq,  ədəbiyyat  və  əyani 
vasitələrlə  təchiz  olunur,  orada  MM  mütəxəssislərindən  ibarət  məsləhətçilərin 
növbətçiliyi təşkil edilir. 
Dəstələrə  cəlb  olunmamış  fəhlə  və  qulluqçulara  MM–in  öyrədilməsi  onlardan 
normativlərin qəbulu ilə başa çatdırılır. 
İstehsalat  və  xidmət  sahələrində  çalışmayan  əhalinin  hazırlığı.  Bu  kateqoriya 
əhali  kütləvi  qırğın  silahlarına  və  düşmənin  digər  hücum  vasitələrinə  qarşı  müdafiə 
üsullarını  öyrənir.  Bu  zaman  əhalinin  xəbərdarlıq  siqnalları  üzrə  fəaliyyəti,  fərdi  və 
kollektiv  mühafizə  vasitələrindən  istifadəni,  özlərinə  və  digər  zərərçəkmişlərə  tibbi 
yardımın  göstərilməsini,  kütləvi  qırğın  və  digər  silahlardan  uşaqların  mühafizə 
edilməsini və həmçinin təbii fəlakət zamanı davranış qaydalarının öyrənilməsinə xüsusi 
diqqət yetirilməlidir. 
Tədris  yaşayış  yeri  üzrə  ərazinin  MM  qərargahı  tərəfindən  aparılır.  Əhali 
mühafizə biliklərini həm tədris qruplarında mütəşəkkil halda,  həm də  müstəqil olaraq 
öyrənə  bilər.  Mütəşəkkil  öyrətmək  məqsədilə  qonşu  evlərin,  mənzillərin  işləməyən 
sakinlərindən  ibarət  10-12  nəfərlik  tədris  qrupları  yaradılır,  məşğələ  rəhbərləri 
müəyyənləşdirilir,  12  saatlıq  proqramı  əhatə  edən  illik  məşğələ  cədvəli  tərtib  olunur, 
eləcə də məşğələ yerləri və vaxtları razılşadırılır. Tibb mövzularındakı dərsləri həkimlər, 
tibb bacıları aparırlar.  
Beləliklə,  ölkənin  bütün  əhalisini  sülh  və  müharibə  dövrlərində  yarana  biləcək 
FH-da  mühafizəyə  və  fəaliyyətə  hazırlamaq  üçün  respublikada  fasiləsiz  tədris  sistemi 
yaradılmışdır.  Bütün  MM  rəhbərləri  və  qərargahları  MM-in  tədris  bazasını 

---