Microsoft Word 15. makale doc
Yüklə 361,02 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- TATAR EDEBİYATININ GELİŞİMİ Çulpan Zaripova-Çetin (Muğla Üniversitesi, Türkiye) Özet
- AKADEMİK BAKIŞ
| AKADEMİK BAKIŞ Uluslararası Hakemli Sosyal Bilimler E-Dergisi
ISSN:1694 – 528X Sayı: 9 Mayıs – 2006
İktisat ve Girişimcilik Üniversitesi – Türk Dünyası Kırgız – Türk Sosyal Bilimler Enstitüsü Celalabat – KIRGIZİSTAN
1 TATAR EDEBİYATININ GELİŞİMİ Çulpan Zaripova-Çetin (Muğla Üniversitesi, Türkiye) Özet Tatar edebiyatı, çok eski asırlara uzanan gelişme sürecine sahiptir. Tatarlar da kendilerine ait olan söz sanatının başlangıcı olarak Runik yazı ile kaydedilen eserleri saymaktadırlar. Tatar yazılı edebiyatının ilk devri olarak, yarattığı üstün medeniyeti ile dünya çapında ün kazanmış Bolgar Devleti’nin hüküm sürdüğü devir kastetilmektedir. XIII. yüzyılın ortaları ile XV. yüzyılın ortaları Tatar Edebiyatı tarihinde Altın Ordu Devri Tatar Edebiyatı olarak belirleniyor. Kazan hanlığı devrinde de Tatar medeniyetinin son derece yüksek seviyelere ulaştığı bilinmektedir. Kazan Hanlığı yıkıldıktan sonra toplum hayatında gözlemlenen durgunluk çok uzun sürer. XVIII. yüzyılın ikinci yarısında toplumun gelişmesini dünyevi temelde belirleyen eğitim ve akıl gücü öne çıkar. Bu devirde Tatar edebiyatı yalnız Doğu’ya değil, Batı’ya da yönelmeye başlamıştır. XX. yüzyıl Tatar edebiyatı doğrudan doğruya ceditçilik hareketine bağlı fikri-estetik gelenekleri geliştirip Avrupa’nın eriştiği medeniyeti de örnek alarak, devam etti. Tatar edebiyatını yeni temeller üzerinde geliştirmede matbu kitabın rolü gayet büyüktür. 1917 yılı inkılabından sonra Sovyet ideolojisine bağlı olarak gelişen Tatar edebiyatı birçok eksiklere rağmen XXI. yüzyıla zengin bir miras bırakmıştır. Edebiyatın gerçeği sanat olarak benimsemesi hiçbir zaman duraklamıyor. Geçmişteki zengin edebi geleneklerini koruyup zamana uyum sağlayan ve geleceğe umutla bakan Tatar edebiyatı bugün de gelişmekte ve derin içerikli eserler ile zenginleşmektedir. Anahtar kelimeler: Tatar, Edebiyat, Tatar Edebiyatı, Kültür, Tarih. Abstrakt
Key Words: Tatar, Literature, Tatar Literature, Culture, History. AKADEMİK BAKIŞ Uluslararası Hakemli Sosyal Bilimler E-Dergisi
ISSN:1694 – 528X Sayı: 9 Mayıs – 2006
İktisat ve Girişimcilik Üniversitesi – Türk Dünyası Kırgız – Türk Sosyal Bilimler Enstitüsü Celalabat – KIRGIZİSTAN
2 Tatar edebiyatı, çok eski asırlara uzanan gelişme sürecinde çeşitli basamakları, devirleri kapsayan zengin bir tarihe sahiptir. Söz sanatı milletin varoluşuyla ortaya çıkmıştır ve bu yüzden edebiyatın başlangıç tarihini de kesin olarak tayin etmek mümkün değildir. Her milletin, her toplumun geçmişinin karışık ve zor bir süreç olduğunu hatırlarsak, bu milletlere, toplumlara ait olan edebiyatın da ne kadar uzun ömre ve eski tarihe sahip olduğunu tahmin etmemiz zor olmaz. Bütün Türkler gibi, Tatarlar da kendilerine ait olan söz sanatının başlangıcı olarak Runik yazı ile kaydedilen Orhun-Yenisey Kitabelerindeki “Kültigin ve Tonyuku Kitabeleri”ni (VI.-VIII. yüzyıllar), “Fal Kitabı”nı (IX.-X. yüzyıllar), Balasagunlu Yusuf’un “Kutadgu Bilig”ini (XI. yüzyıl), Kaşgarlı Mahmud’un “Divanü Lugati’t-Türk” adlı eserini (XI.yüzyıl), Ahmet Yükneki’nin (XII. yüzyıl), Ahmet Yesevi (XII. yüzyıl) ve Süleyman Bakırgani’nin (XII.) eserlerini saymaktadırlar. Bu eserler Tatar edebiyatının da temeli olarak kabul ediliyor, çünkü onlardaki gelenekler sonraki devirlerde Tatar edipleri tarafından devam ettirilmiştir. Bilim adamları, Tatar yazılı edebiyatının ilk devri olarak, yarattığı üstün medeniyeti ile dünya çapında ün kazanmış Bolgar Devleti’nin hüküm sürdüğü devri kastetmektedirler. Bu devir, İdil-Ural boylarında yaşayan çeşitli Türk ve Ugor-Fin kabilelerini birleştiren güçlü Bolgar Devleti’nin kurulmasından başlamaktadır. Avrasya’da ilk olarak madenleri işleme başarısına erişmiş ve kendi para birimleri olmuş, soğuk iklim şartlarında merkezden ısıtılan binalarla şehirler kurmuş, satranç oynamış, sabun kaynatmış ve en önemlisi, 922 yılında resmi din olarak İslamiyet’i kabul etmiş ve böylece Mecusiliğe, Putperestliğe son vermiş Bolgar Tatarları ilim ve edebiyatta da epey ilerlemişlerdir (Türkiye Dışındaki Türk Edebiyatları Antolojisi… 2001: 15). (Halk arasında yaşayan efsanelere ve tarihi menkıbelere göre İdil boyu Tatarları İslam dinini daha VII. asırda, Hazar Kaanlığı’na tabi olduğu zamanda kabul etmeye başlarlar (Srednevekovaya Tatarskaya Literatura VIII-XVIII vv. 1999: 42.). Bu devir Tatar Edebiyatı “Bolgar Edebiyatı” olarak adlandırılmaktadır ve o iki kolda gelişmiştir: 1.Bolgar-Tatar kabilelerinin dünyaya bakış açılarının çeşitli yönlerini, fikir dünyasının tarihi, etnik, kozmik alemi, mitolojik ve topografik görüşlerini aksettiren göçebe edebiyatı (sözlü edebiyat). 2.Sanat ve ilimde kaydedilen gelişmelerle kendini göstermiş şehir edebiyatı (yazılı edebiyat). Bolgar devrindeki edebiyatın temeli efsaneler, masallar, menkıbeler ve türkülerden ibarettir. Mesela, eski tarihi kaynaklardan derlenen, Bolgar Tatarlarının teşekkülü, Alp Batırlarla ve İslam dinini İdil boyuna getirenlerle ilgili efsane-menkıbeler hala halk arasında yaşamakta ve sevilerek söylenilmektedir. XI. yüzyılda hazırlanan Kaşgarlı Mahmud’un “Divanü Lugati’t-Türk”, “Kitabu Macmuu Tercüman-ı Türki ve Acemi ve Mogoli ve Farisi” (XIII. yüzyıl), Ebu Hayyan’ın “Kitabü’l-İdrak li Lisani’l-Etra” (XIV. yüzyıl başı), “Codex Cumanikus” (XIV. yüzyıl) gibi çeşitli eser ve sözlüklerde Tatar Türklerinin pek çok kelimeleri, atasözleri, bilmeceleri ve diğer söz varlığı derlenip kaydedilmiştir. Bu Bolgar Tatarlarının hayatı ve medeniyeti hakkında bu devre ait taş edebiyatı, metallere ve taşlara yazılan yazılar, Bolgar ülkesine gelen seyyahların dini içerikli yazmaları, Arap alimlerinin ansiklopedik eserleri, Türk alimlerinin elyazma eserleri günümüze kadar ulaşmıştır. Müslümanlığı kabul ettikten sonra ise Bolgar Tatarları’nın medeniyeti yeni bir temelde şekillenmeye ve şehir medeniyeti göçebe kültürden ayrılmaya başlar. Bolgar, uluslar arası Yüklə 361,02 Kb. Dostları ilə paylaş:
|