Microsoft Word 16-K\375zmaz doc

Kriminolojide Yeni Yönelimler… 

 307

olan- ilk bütünleşik suç kuramları niteliğini taşıyan kuramlar ele alınacaktır.  

2. BÜTÜNLEŞ K SUÇ KURAMLARI 

2. 1 Kaplan: Benliğin Aşağılanması Teorisi  

Benliğin aşağılanması (self-derogation) kuramı, Kaplan (1975) tarafından formüle 

edilmiştir.  Kaplan’ın  geliştirdiği  kuram;  sosyal  öğrenme,  sosyal  kontrol,  gerilim, 

sembolik  etkileşim  ve  etiketleme  kuramlarının  bir  bileşimi  niteliğini  taşımaktadır.  O, 

sosyal  öğrenme  kuramından  sapkın  akran  etkilerini,  kontrol  teorisinden  aile  ve  okul 

değişkenlerini, gerilim kuramından geleneksel beklentilere ulaşmada yaşanan başarısızlık 

ve  sembolik  etkileşim  ile  etiketleme  kuramından  da  benlik  kavramını,  bir  model  çatısı 

altında  birleştirmeye/uzlaştırmaya  çalışmıştır.  Bu  kurama  göre,  bazı  ergenlerin  suç 

işlemeye ve uyuşturucu kullanmaya yönelmelerinin temelinde; düşük öz güven (low self 

esteem) veya benliğin aşağılanması (self-derogation) faktörü yatmaktadır. Kaplan, benlik 

yapısının  kendine  özgüven/öz  saygı  ekseninde  gelişmiş  olmasının,  negatif  bir  benlik 

yapısını/algısını  azalttığını  ileri  sürmektedir.  Diğer  bir  deyişle,  benliğin  öz  saygı  (self-

esteem) ekseninde kurgulanmış olması, benliğin pozitif yönde gelişmesini sağlayacaktır. 

Kaplan, benlik biçimlerinin oluşumunu açıklarken, geleneksel gruplar içerisinde yaşanan 

deneyim biçimlerine ve bu deneyimlerin bireylerin beklentilerini ne düzeyde karşıladığı 

konusuna dikkat çekmektedir. Çünkü, bu pratikler ve onların implikasyonları, bireylerin 

benlik  oluşumunda  oldukça  önemlidir.    Bu  çerçevede,  söz  konusu  grup  içerisinde 

deneyimlenen  yaşam  pratikleri  ve  bu  pratiklere  olan  uyumun  varlığı,  bireylerin  olumlu 

benlik  kavramını  yaratmada  etkili  olduğu  belirtilmektedir  (Barak,  1998:205;  Akers, 

1999:216). 

Benliğin  aşağılanması  kuramına  göre;  ergenlerin  geleneksel  standartlara  olan 

uyumlarının yetersizliği,  aile, okul ve akran gruplarında gerçekleşen etkileşim biçiminin 

benliği aşağılayıcı veya rencide edici bir nitelikte gelişmesi, grupsal ve toplumsal denetim 

mekanizmasının bireyler üzerindeki etkisini zayıflatacaktır.  Sosyal denetimin zayıflaması 

ise, ergenlerin sapkın ve suç davranışına eğilimli hale gelmelerinde etkili olan konformist 

yapının  çözülmesine  yol  açacaktır  (Akers,  1999:216;  Barak,  1998:205;  Shoemaker, 

1990:180).  

Benliğin  aşağılanması  kuramının;  benlik  açısından  aşağılanmanın,  bireylerin 

sapkın gruplara katılma olasılığını arttırdığını varsayması da kuramın önemli bir niteliğini 

oluşturmaktadır.  Bu  kurama  göre,  bireylerin  sapkın  gruplarla  olan  ilişkilerinin  devam 

etmesi ve bu grupta bulunan bireyler ile birlikte suç işlemeleri, aynı şekilde onların benlik 

oluşturma  süreci  ile  alakalı  bir  durumdur.  Çünkü  sapkın  gruplar,  ergenlerin  özgüven 

---

F.Ü.Sosyal Bilimler Dergisi 2006 16 (1)  

  308

ekseninde  yeni  bir  benlik  oluşturma  süreçlerinde  temel  bir  rol  oynamaktadır.  Bu 

çerçevede ergenlerin sapkın gruplar içerisinde yer alma isteklerinin veya onlara katılma 

nedenlerinin  temel  bir  amacı,  aile  ve  okul  ortamlarında  geleneksel  beklentilere  ulaşma 

konusunda  yaşadıkları  başarısızlıkların,  gerilimlerin  ve  bunun  yarattığı  aşağılanma 

duygusunun giderilmesi yönündeki beklenti oluşturmaktadır (Akers, 1999:217).  

Bu kuram özetle, bireylerin toplum ve grup içerisinde yaşadıkları başarısızlıkların 

ve  gerilimlerin,  onların  benlik  yapılarında  olumsuz  sonuçlar/etkiler  yarattığını 

varsaymaktadır.  Bu  olumsuzlukların  bireylerdeki  yansıması,  “benliksel  düzlemde  bir 

aşağılanma”  şeklinde  gerçekleşmektedir.  Benliğin  aşağılanması  ise,  bireyin  geleneksel 

kurumlara olan bağlılığının zayıflamasına neden olacaktır. Bu çerçevede, kendilerine olan 

güvenlerini ve saygılarını kaybeden  ergenler, yeniden güven veya benlik inşası için suçlu 

akran gruplarına yönelmektedirler. Suç işleyen akran gruplarıyla olan bu temas ve ilişki, 

bireylerin  suç  işlemelerinde  önemli  bir  faktör  olarak  etkili  olmaktadır.  Görüldüğü  gibi 

benliğin aşağılanması kuramı, toplumsal bağlılıkları veya bağlılıksal zayıflılıkları,  benlik 

üzerinden tartışmaktadır. Diğer bir deyişle, denetilmeye rıza göstermek veya denetimden 

kaçmak, benliğe ilişkin bir durum olarak ortaya çıkmaktadır.  

Kaplan  ve  meslektaşları    yaptıkları  araştırmalarda,  kuramlarını  destekleyen  bazı 

bulguları  saptadıklarını  belirtmektedirler.  Ancak,  bu  kuramın  merkezi  konumunda    yer 

alan  “benlik  olgusunu”  ölçmeye  yönelik  olarak  geliştirilen  benlik-  tutum  ölçümleri  ile 

suçluluk  arasındaki  ilişkinin  tespit  edilmesinin,  oldukça  güç  olduğu  belirtilmektedir 

(Akers,1999: 217).  

Kaplan’ın, bireylerin; toplum, aile veya  gruplar içerisindeki konumları ile onların 

benlik  oluşumları  arasında  bir  ilişki  kurması  ve  bu  gruplarda  yaşanan  olumsuzlukların, 

gerilimlerin  bireylerin  benlik  süreçleri  üzerindeki  etkilerine  odaklaşması,  kriminolojide 

önemli  bir  gelişmeyi  temsil  ettiğini  söylemek  mümkündür.  Çünkü  bazı  sosyal 

psikologlar, düşük düzeyde öz güven/öz saygının, insan davranışının ve psişik yapısının 

anlaşılmasında  önemli  bir  kavram  olduğunu  ileri  sürmektedirler.  Aynı  şekilde  bazı  

sosyologlar  da,  düşük  düzeyde  bir  öz  benlik  unsurunu;    bireylerin  okul  dönemlerindeki 

düşük  performanslarının,  depresyon/anksiyete    yapılarının  ve  suç  davranışının  güçlü bir 

göstergesi  olduğunu  düşünmektedirler  (Jang  ve  Thornberry;  1998:586).  Ayrıca,  bu 

kuramın suç olgusunu , “benlik” kavramı üzerinden analiz etmiş olması, Gottfredson ve 

Hirschi (1990) gibi sonraki dönemlerde suçluluğu “benlik kontrolü” çerçevesinde ele alan 

“benlik”  eksenli  bazı  suç  kuramlarının  formüle  edilmesinde  de  etkili  olmuş  olduğu 

söylenebilir.  

---