Filologiya məsələləri, 2017
59
həcmcə çox kiçik, əksərən dörd və ya altı misradan ibarət olur. Şair
çalışmalıdır ki, bir neşə misrada böyük fikirlər söyləyə bilsin [3, 90]. Məs.:
Quş kimi göydə gəzir yerdəkilər,
Bizi gömdü yerə mənbərdəkilər. (M.Ə.Sabir).
“Live simply, so that others may simply live” (Mother Teresa).
Sitat Latın sözü olub (quotation) hər hansı bir mətnin, məlumatın
olduğu kimi əks olunmasıdır. Sitatlar klassik ədəbiyyatdan, bədii əsərlərdən,
dövlət başçılarının, şair və yazıçıların, mədəniyyət xadimlərinin və s.
nitqindən götürülə bilər. Məs.:
“Nə qəribədir. Sevdiyimiz insanın hər yalanında bir doğru,
sevmədiyimiz insanın hər döğrusunda bir yalan axtarırıq” –
F.M.Dostayevski; “Təhsilin kökləri acı, meyvələri şirindir” – Aristotel;
Mark Twain said: “Never put off till tomorrow what may be done after
tomorrow just as well”;
Mötərizə yunan sözü olub (parenthesis) nitq şəraitində oxucunun
nəzərinə çarpmayan, izahata ehtiyacı olan cəhətləri əhatə edir. Əlavə fikirləri
nəzərə çarpdırır. Yazıçı personajların, eləcə də öz nitqindəki bir fikrə
münasibətini bildirərkən, mötərizəyə alınmıış sözlərin aid olduğu şəxsin
hərəkətindəki tərzi, hal-vəziyyəti, hər hansı bir söz və ya ifadəyə nəzəri daha
çox cəlb etmək üçün bu vasitədən istifadə edir [5, 351]. Məs.:
Pulun günü-gündən çoxalıb şişməsi onun qarşısında gözəl bir gələcək
açırdı (heç kəsə inanmadığından pulu evdə qoymaz, həmişə cibində
gəzdirərdi). (S.Rəhman);
My family is getting a new dog from the shelter (we are going to name
him Barney); Did you leave your bag (red, black) in the classroom?
Alluziya (eyham) Latın sözü olub (allūsiō) nitqdə və yazıda istifadə
edilən tarixı, ədəbi, dini, mifoloji və s. faktlarla əlaqədar ifadələrdir. Bu
zaman mənbə qeyd olunmur, lakin oxucu onun əlamətinə görə hadisəni
xatırlayır. Bu xüsusiyyət alluziyanı sitatdan ayırır. Sitatda fikir sözbəsöz
deyilirsə, alluziyada bir söz deyilən kimi eyham baş tutur [8]. Məs.:
“Lete çayından keçmişdim sanki” (“Lete” yunan mifologiyasında
unutmağın, yaddaşı itirməyin rəmzlərindən biridir). (Ə.Məmmədxanlı);
Olsaydı məndəki qəm Fərhadi-mübtəladə,
Bir ah ilə verərdi min Bisütuni badə. (M.Füzuli)
You are carrying the weight of the world on your shoulders. (reference
to Atlas in myth); “This place is like a Garden of Eden” (iblical allusion to
the “garden of God”).
Filologiya məsələləri, 2017
60
ƏDƏBİYYAT
1.
Əfəndiyeva.T. Azərbaycan dilinin üslubiyyatı (Bədii üslub). Bakı, Elm,
1980
2.
Feat.az
3.
Hacıyev C.X. Ədəbiyyat nəzəriyyəsi. Azərbaycan Dövlət Nəşriyyatı,
Bakı, 1958
4.
http://examplesyourdictionary.com
5.
Azərbaycan dilinin bədii üslubiyyatı (Oçerklər).”Elm” nəşriyyatı, bakı,
1970
6.
M.Hüseynov. Sözün poetikası. Elm və Təhsil, Bakı, 2010
7.
Azərbaycan dilinin izahlı lüğəti (4 cilddə). Bakı, Şərq-Qərb, 2006
8.
Adilov M., Verdiyeva Z., Ağayeva F. İzahlı dilçilik lüğəti. Bakı, Maarif,
1989
ULVIYYA HAJIYEVA
LEXICAL RHETORICAL DEVICES IN THE
AZERBAIJANI AND ENGLISH LANGUAGES
SUMMARY
Stylistics is a branch of linguistics. Here we mainly deal with rhetorical
devices and functional styles of language. The present article was devoted to
the lexical rhetorical devices. Both Azerbaijani and English rhetorical
devices were included in the article. Lexical stylistic devices give different
meanings to the utterences. Definitions and samples from different literary
sources were given about each device. These samples were taken from the
works of different authors. The list of references given at the end of the
article fully completes the theme.
УЛЬВИЯ ГАДЖИЕВА
ЛЕКСИЧЕСКИЕ ТРОПЫ В АЗЕРБАЙДЖАНСКОМ И
АНГЛИЙСКОМ ЯЗЫКАХ
РЕЗЮМЕ
Стилистика один из частей лингвистики. Это наука в основном
изучает тропы и стили. Статья посвящена изобразительно-
выразительные средства. Азербайджанские и английские изобрази-
тельно-выразительные средства были включены в эту статью. Лекси-
ческие изобразительно-выразительные средства придают предло-
жениям различные смыслы. Даются определения и примеры из раз-
личных художественных произведений о каждом тропе. Эти примеры
были взяты из произведений различных авторов. Список использованн-
ной литературы, данный в конце статьи, полностью охватывает тему.
Rəyçi: prof. Nailə Sadıqova
Filologiya məsələləri, 2017
61
MİRVARİ QASIMOVA
ADPU
ANTONİMLƏRİN ÜSLUBİ XÜSUSIYYƏTLƏRİ
Açar sözlər: üslub, obraz, bədii-estetiklik, poetik dil, antiteza, oksümoron
Ключевые слова: стиль, образ, художественный–эстетизм, язык
поэзии, оксиморон, антитеза
Key words: style, image, figurative –aestheticism, language of poetry,
antithesis, oxymoron
Müxtəlif xarakterli ziddiyyərləri, qarşı-əks olmaları ifadə edən
antonimlər ünsiyyət prosesində bir-birindən fərqli məqsədlərə xidmət edir.
Antonim sözlərin nitq aktında oynadığı rol, ünsiyyətin müxtəlif
formalarında hansı məqsədlər üçün istifadə edilməsi, dilin müxtəlif
üslublarında təzahürü dilçilikdə maraq doğuran məsələlərdəndir.
Antonimlərin qeyd etdiyimiz cəhətləri dilçiliyin leksikologiya və
semasiologiya bölmələrində qismən araşdırılsa da, bu işdə əsas iş onun
üslubiyyat şöbəsinin öhdəliyinə düşür. Belə ki, Azərbaycan dilçiliyinin
leksikologiya və semasiologiya sahələrində S.Cəfərov, M.Hüseynzadə,
A.Qurbanov, B.Xəlilov kimi, ingilis dilçiliyində R.Ginzburg, G.Antruşina,
İ.Arnold, S.Counz kimi alimlər antonim sözlərin mətn daxilində, müxtəlif
üslublarda istifadə zamanı qazandığı xüsusiyyətlər, üslübi cəhətlər barədə
qeyd etsələr də, hər iki dil üzrə bu sahədə daha geniş, ətraflı tədqiqatlara
antonim sözlərin dildə funksional keyfiyyətlərinin tədqiq edildiyi
üslubiyyatla əlaqəli mənbələrdə rast gəlinir.
Qeyd etdiyimiz mənbələrdə antonimlərin üslubi imkanları dilçilər
tərəfindən müxtəlif şəkildə araşdırılır. Belə ki, alimlərin bir qismi
antonimlərin üslubi imkanlarını, keyfiyyətlərini bu sözlərin müxtəlif növləri,
digərləri isə onların mətndə həyata keçirdiyi məqsədlər əsasında tədqiq
etmişlər. Hər iki yanaşmanı qiymətləndirmək məqsədi onlarla bir qədər
yaxından tanış olmağı labüd edir.
İlk yanaşmaya Ə.Dəmirçizadəninvə Q.Mustafayevanın əsərlərində rast
gəlirik. Hər iki mənbədə dilçilər antonimlərin mənşəcə, quruluşca, nitq
hissələri baxımdan növlərini üslubi məqsədəuyğunluq baxımdan
qiymətləndirmiş, təhlil etmişlər. Antonim sözlərin növlərinin onların üslubu
imkanlarının dəyərləndirilməsindəki roluna işarə edərkən Ə.Dəmirçizadə
yazır: “Üslubi istifadə məqamını dürüst müəyyənləşdirmə nöqteyi -
nəzərindən sözlərin mütləq və ya nisbi antonim olduğunu düzgün bilmənin
ciddi əhəmiyyəti vardır” [2, 136].
Dostları ilə paylaş: |