Filologiya məsələləri, 2017
9
dilçilik, koqnitiv ədəbiyyatşünaslıq, koqnitiv psixologiya, pedaqogika, metodika
kimi problemləri daxil etmişdi. Bu siyahıda sosiologiya, politologiya, tarix,
hüquqşünaslıq və hətta iqtisadiyyat nəzəriyyəsi də unudulmamışdı. Bu siyahıya
ritorika salınmayıb, koqnitiv dilçiliyin daxilində nəzərdə tutulub, koqnitiv
paradiqma hər şeydən əvvəl ritorikaya tətbiq olunur(14.108). Buna görə koqnitv
və linqvoritorik paradiqmaların qarşılıqlı əlaqələri məsələsi xüsusi əhəmiyyət
kəsb edir. Fikrimizcə, linqvoritorik yanaşma ritorikanın dilçilik statusunu
möhkəmləndirir, onun üstün xarakterininə aydınlıq gətirir (ənənəvi dilçiliyin
nümayəndələri deyirlər ki, ritorika ədəbiyyatşünaslıq sahəsidir) Linqvoritorik
paradiqma filologiyanın iki budağının birləşməsi məsələlərinə cavab verir ki,
buna da bugün çox ehtiyac duyulur.
Beləliklə, koqnitiv dilçiliyin bu gün üçün nailiyyətlərini göstərmək
mümkündür:
- dilçilik dil mənzərəsinin tərkib hissəsi kimi daxil olduğu dünyanın
koqnitiv(mental) mənzərəsi haqqında təlimdir;
- koqnitiv dilçilik bu mənzərənin (sistemin) komponentləri kimi dünya
haqqında bizim biliklərin ayrı-ayrı kvantlarının mental reprezedentləri kimi
çıxış edən konsept və freymlər haqqında təlimdir;
- koqnitivlik əsasən öz qaydalarına uyğun fəaliyyət göstərən modulların
mürəkkəb sistemi kimi dil haqqında təlimdir.
ƏDƏBİYYAT
1.
Abdullayev K.M. Azərbaycan dili sintaksisinin nəzəri problemləri, Bakı
1999.
2.
Abdullayev K. və başqaları Azərbaycan dilində mürəkkəb sintaktik
bütövlər. Bakı, 2012.
3.
Musayev M.M. Türk dillərində mürəkkəb cümlə sintaksisi, Bakı. 2011.
401 səh.
4.
Novruzova N.S. Mətnin öyrənilməsində əsas yanaşmalar: nəzəriyyələr.
mülahizələr. problemlər.Bakı,2015. 258 səh.
5.
Piriyev E. Koqnitiv dilçilik üzrə praktikum (dərs vəsaiti) Bakı, Mütərcim
2012. 106 səh.
6.
Васильев Л.М. Общий взгляд на лингвистику ХХ века //
Филологические
записки.
Вестник
литературоведения
и
языкознания. – Вып. 11. – Воронеж, 1998. – С. 167-174.
7.
Баранов А.Г. Функционально-прагматическая концепция текста. –
Ростои-на Дону, 1993. 192;.
8.
Ворожбитова А.А. Лингвориторическая парадигма: теоритические и
прикладные аспекты: Монография. – Сочи, 2000.
Filologiya məsələləri, 2017
10
9.
Демьянков В.З. Когнитивная лингвистика как разновидность
интерпретирующего подхода // Вопросы языкознания. – 1994. - № 4.
– с. 17-33.
10. Динсмор ДЖ. Ментальные пространства с функциональной точки
зрения // Язык и интелект. Сб. / пер. с англ. И нем. / сост. И вступ. Ст.
В.В. Петров. – М., 1995. – с. 385-411.
11. Когнитивная лингвистика: Учеб. пос. Минск, 2004.
12. Кубрякова Е.С. Демьянков В.З., Панкрац Ю.Г., Лузина Л.Г.
Краткий словарь когнитивных терминов / Под общей ред. Е.С.
Кубряковой. –М., 1996.
13. Кубрякова Е.С. Начальные этапы становления когнитивизма:
лингвистика – психология- когнитивная наука // Вопросы
языкознания. -1994 а. - № 4 – с. 34-47 .
14. Михалев А.Б. Слои языковой картины мира // Международная
научная конференция «Язык и культура». – М., 2001. – с. 108.
15. Розина Р.К. Когнитивные отношения в таксономии. Категоризация
мира в языке и в тексте // Вопросы языкознания. -1994. - № 6. с. 60-
78.
16. Руднев В.П. Словарь культуры ХХ века – М., 1997.
17. Рузин И.Г. Когнитивные стратегии именования: модусы перцепции
и их выражение в языке // Вопросы языкознания. -1994. – 3 6. – с. 79-
100.
18. Соболева Е.С. О возможности сочетания когнитивного анализа
рекламных текстов с психолингвистическим // ХШ Международный
симпозиум по психолигвистике и теории коммуникации. Еуз. Докл.
Москва, 1-3 июня 2000 г. \ Ред. Е.Ф.Тарасов. – М., 2000. – с. 230-231.
19. Чернейко Л.О.Металингвистика : хаос и порядок // ВМУ. Сер. 9.
Филология. -2001. -№ 5. с.39-52.
20. Шаховский
В.И.Языковая
личность
в
эмоциональной
коммуникативной ситуации // Филол. Науки. 1998.-№ 2. с. 59-65.
НУРИДА НОВРУЗОВА
ТЕОРЕТИЧЕСКИЕ ОСНОВЫ КОГНИТИВНОГО
АНАЛИЗА ТЕКСТА
РЕЗЮМЕ
В статье нашли отражение тезисы о теоретических основах
когнитивного анализа текста в европейском и русском языкознании.
Раскрывается понятие когнитивизм, рассматриваются теоретические
вопросы восприятия и создания текста как одного из направлений
Filologiya məsələləri, 2017
11
синтаксиса текста. Также здесь описывается история создания
когнитивного языкознания, его основные направления, ученые и их
труды. Отмечается, что основы когнитивизма в России надо искать в
трудах А.И.Смирнитского, А.М.Пешковского, Л.В.Щербы, потому что
они воспринимают слово как носителя грамматического, семантического
и дискурсивного свойств. Однако современные когнитивные труды в
России активизировались трудами зарубежных, особенно американских
ученых. Е.С.Соболева, Е.С.Кубрякова, Р.К.Розина, А.Б.Михайлов,
В.П.Руднов, Л.О.Чейнейко, В.И.Шаховский, А.А.Ворожбитова, А.Г.Бара-
нов уделяли большее внимание семантическим проблемам когнитивной
грамматики. В европейском языкознании это направлении представляли
такие ученые, как: Л.Тальми, Ч.Фильмор, Р.Лангакер, Дж.Лакофф,
Р.Джейф и др. Л.Тальми использовал понятие конгнитивный
представитель объекта. Л.Тальми уточнил многие когнитивные категории
и понятия, которые впоследствии повлияли на исследования русских и
азербайджанских ученых.
NURIDƏ NOVRUZOVA
THE THEORETICAL BASIS OF COGNITIVE ANALYSIS
OF THE TEXT
SUMMARY
The article contains the main thesis about cognitive theoretical basis of the
text in the European and Russian linguistics. Cognitivism concept is explained,
the comprehence of the text also theoretical issues of its foundation is being
looked through. Also, the foundation of cognitive linguistics, the main
directions and researchers, their works and articles are defined. Sources of
cognitivism in Russia must be researched in the works of L. V. Sherba, A. M.
Peshkovsaky, A.I. Smirtinsky. Because they regard the word as grammatical,
semantic and discursive phenomena. But modern cognitive researches in Russia
were activated in foreign specially by American scientists. E.S.Soboleva,
E.S.Kubryakova, Rozina R.K., MikhailovA.B., Pudnov V.P.,Çeyneyko L.O.,
Shaxovskiy V.İ. Vorojbitova A.A., Baranov A.Q., paid special attention to
cognitive grammar and problems of semantic . This movement was represented
by some well-known names in European linguists: L.Talmy, Ch.Fillmor,
R.Langaker, C.Lakoff, U.Cheyf, R.Cekendorff. Dinsmor C. and others
investigated the phenomena of cognitive representative of the object. L. Talmy
defined some cognitive category and phenomenon that impacted the researches
of Russian and Azerbaijan scientists.
Rəyçi: prof.Qəzənfər Kazımov
Dostları ilə paylaş: |