Microsoft Word 2017 esas 15 sayi doc
Yüklə 3,6 Mb. Pdf görüntüsü
|
Filologiya məsələləri, № 15 2017
366 considered by far the most fruitful period in terms of establishment of literary gatherings. One of such prominent gatherings was “Majlisi-Uns” (Gathering of Friends) arranged in Shusha in 1864. Participants of “Majlisi-Uns” did not only exchange ideas regarding directions of development of poetry, its daily concerns, but also made a lot of efforts with the purpose of spreading literary heritage among the masses. There is no doubt that the most outstanding poet of “Majlisi-Uns” was definitely Khurshidbanu Natavan. With her leadership and directly under her sponsorship, popularity of “Majlisi-Uns”, which functioned over the period of more than 20 years,expanded to Karabagh and beyond borders of Azerbaijan to Transcaucasia and Dagestan.
“Хуршудбану Натаван, как руководитель литературного собрания “Меджлиси Унс» (“Məclisi Üns”)”
Резюме Большую роль в развитии азербайджанской поэзии играли, соз- давшиеся в разные эпохи, литературные собрания (меджлисы). Самым плодотворным периодом с точки зрения появления литературных собраний считается XIX век. Одним из таких известных литературных собраний был, создавшийся в 1864 году в Шуше, “Меджлиси Унс” (Меджлис Дружбы). Участники этого собрания наряду с ведением дискуссий о направлениях развития стихов и искусства, об его повседневных заботах, также старались широко расспространять литературное наследие среди народной толпы. Несомненно самым мудрым писателем “Меджлиси Унс” была Хуршудбану Натаван. Слава, действовавшей под её руководством и покровительством более 20 лет “Меджлиси Унс”, преступив границы Карабаха и, в целом, Азербайджана, распространялась во всё Закавказье и Дагестан.
Rəyçi: Nurlanə Mustafayeva filologiya üzrə fəlsəfə doktoru, dosent
Filologiya məsələləri, № 15 2017
367 İLAHƏ MƏMMƏDZADƏ ADU
ilahememmedzade94@gmail.com
İLYAS ƏFƏNDİYEV YARADICILIĞINDA FOLKLOR Açar sözlər: İlyas Əfəndiyev, Azərbaycanın xalq yazıçısı, folklor Key words: Ilyas Afandiyev, People’s writer of Azerbaijan, folklore Ключевые слова: Ильяс Эфендиев, Народный писатель Азербайджана, фольклoр
Görkəmli nasir, dramaturq, Azərbaycanın xalq yazıçısı İlyas Əfən- diyev zəngin yaradıcılığı ilə özündən sonra böyük irs qoymuşdur. Sənətkarın yaradıcılığına nəzər yetirdikdə xalq mədəniyyəti ünsürlərindən geniş istifadə etdiyinin şahidi oluruq. İlyas Əfəndiyev əsərlərində şifahi xalq yaradıcılığı nümunələrinə tez-tez müraciət etmişdir. Xalqın yazıçısının formalaşmasında ədəbi mühit böyük əhəmiyyət kəsb etmişdir. İlyas Əfəndiyevin atası rejim düşməni adı ilə damğalanmış, gənc yaşda dünyasını dəyişmişdir. Bu səbəbdən ailə ağır şəraitdə yaşamışdır. Belə çətin zamanlarda İlyasın təhsili ilə anası Bilqeyis xanım məşğul olmuşdur. Gələcəyin sənətkarının formalaş- masında yüksək mədəniyyətə malik Bilqeyis xanımın rolu əvəzolunmazdır. Sənətkar iki fərqli mühitdə yetişmişdir. Anası Bilqeyis xanım ona xalqımızın ruhunu özündə ehtiva edən gözəl, axıcı nağıllar, əfsanələr söyləmişdir. Yazıçı bununla əlaqədar qeyd edir ki, "Uşaq vaxtı eşitdiyim nağıllar, əfsanələr uzun illər boyunca mənimlə olmuşdur və qəribədir ki, illər keçdikcə elə bil ki, onlar mənim üçün yeni boyalar, çalarlar əldə etmişdir. Sonralar məlum olmuşdur ki, mənim uşaq təfəkkürümü tamam sehrli bir aləmə çəkib aparan həmin əhvalatların bir qismi Azərbaycan nağıllarından, qədim inanc və ayinlərimizdən, bir qismi də hədislərdən, dini şərhlərdən gəlir, onların bəzisini qələmə alarkən mən ilkin mənbələri yox, öz yaddaşımı, hisslərimi əsas götürmüşəm." [2] Digər tərəfdən İlyas məkətəbə getməzdən əvvəl klassiklərə, onların əsərlərinə maraq göstərmişdir. İlyas Əfəndiyev əsərlərində şifahi xalq yaradıcılığı nümunələrindən, ifadə üslubundan və formasından bəhrələnərək gözəl əsərlər ərsəyə gətir- mişdir. Xalq yazıçısı öz yaradıcılığında şifahi xalq ədəbiyyatı ünsürlərinə geniş yer verməsinin səbəbini bu cür izah edir: “Öz xalqının folklorunu dərindən bilmək istedadlı sənətkarı xalqına daha da yaxınlaşdırır, onun buna nüfuz etməyə, onun milli xarakterini, koloritini hiss etməyə kömək edir” [3] Sənətkar bəzi hekayələrinin mövzusunu birbaşa əfsanələrdən və nağıllardan götürmüşdür. “Apardı sellər Saranı”, “Qarı dağı”, “İsa Musa”
Filologiya məsələləri, № 15 2017
368 əsərlərində yazıçı yer və heyvanlarla bağlı əfsanələri modern şəkildə qələmə alaraq hekayə janrına uyğunlaşdırmağı bacarmışdır. Eyni adlı əfsanədən bəhrələnərək qələmə aldığı “Apardı sellər Saranı” hekayəsində qızının namusunu qurtarmaq üçün onu dərəyə ataraq öldürən atadan nəql olunur. Başqa biri ilə evli olan Saranı sultan özünə övrət etmək istəyir. Bu hekayədə iki zidd qütblərdə yer alan zülm və ədalət qarşıdurması gözəl bir şəkildə təhkiyə olunur. Yaradıcılıq fəaliyyətinin hələ ilk dövrlərində bu hekayəni qələmə alan sənətkar buna baxmayaraq güclü təhkiyə texnikasına və mədəni bazisə malik olduğunu sənət dünyasına nümayiş etdirmişdir. İlyas Əfəndiyevin hekayələri öz lirizmi ilə fəqlənir. Yazıçı öz hekayələrində xalqın ruhundan qopub yaranmış bayatılara, mahnılara geniş yer verdiyi kimi bu hekayənin sonunda da mahnıya müraciət edərək əsəri tamamlamışdır. Əsərin sonundakı mahnı sanki hekayəni xülasə edir:
Gedin deyin Xançobana, Gəlməsin bu il Muğana. Muğan batıbdır al qana, Apardı sellər Saranı, Bir ucaboylu balanı... [4 səh. 29]
“Qarı dağı” əsərində eyni adlı dağın yaranması ilə bağlı əfsanəndən bəhrələnərək hekayəni qələmə almışdır. Zalım bir pardşah şəhəri mühasirəyə alaraq zəbt edir. Şəhər əhalisinin əksəriyyətini qılıncdan keçirdikdən sonr öz qalibiyyətini qeyd etməyə hazırlaşır. Elə bu anda oğlu xəstələnərək yatağa düşür. Oğlunu sağaltmaq üçün təbib axtarır. Oğlunu sağaltmaq qabiliyyətinə malik olan yeganə insan şəhərdəki yaşlı falçı qadındır. Falçı oğlanı sağaltmaq üçün dağdan otlar, şəfalı bitkilər toplayaraq dərman hazırlayır. Xalqa zülm edən padşahın oğlunu sağaltmaq istəyən bu qarıya şəhər əhalisi qarğış tökür. Padşahın oğlunu sağaldan qarı onun inamını qazanır və daha yaxşı bir dərman hazırlayacağını və həmin dərman vasitəsilə bir daha xəstələnməyəcəyini söyləyir. Beləliklə zalım padşahı və oğlunu zəhərləyərək öldürür. Padşahın vəziri qarını komasına dustaq edir və hər əsgər o evin üstünə bir at torbası torpaq tökür. Günün sonunda qarının koması üstündə böyük bir təpə qalxır. Təpəyə “Qarı dağı” deyiblər. “Sonrakı əsrlərin küləkləri, selləri şəhərin xərabəliklərindən heç bir əsər qoymadı. Onun yeri hər bahar qızıl lalələrlə örtülən bir düzənlik oldu. Şəhərdən yadigar yalnız Qarı dağı qaldı. O vaxtdan bəri Qarı dağının altında bir çeşmə qaynayır. Uzaq mənzildən gəlib keçən yolçular onun suyundan içib, ürəklərinin yanğısını söndürürlər...” [4, s. 45] Dos. Dr. Sədat Adıgözəl “İlyas Əfəndiyev. Zaman və sənətkar” kitabında yazıçının təhkiyə üslubunu təhlil edərək qeyd edir ki, “bu təhkiyə Yüklə 3,6 Mb. Dostları ilə paylaş:
|