Microsoft Word 8 Azerb dili ve edebiyyati bolmesi
III INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS
Yüklə 9,57 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- III INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS
- QEYD
- “FƏTƏLI FƏTHİ” ROMANI FONUNDA)
III INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS
961 Qafqaz University 17-18 April 2015, Baku, Azerbaijan N.Əbdülrəhmanlının fikrincə Yaradanın yer üzündə və yer altında insanlara bəxş etdiyi sərvətlər haçansa tükənə bilər. Ona görə də bu sərvətlərə ümid edib arxayınlaşmaq lazım deyildir. Ən böyük sərvət insandır, özü də mənəviyyatlı insanlardır. “...Xalqın ən böyük sərvəti torpağın altında-üstündə olanlar deyil; dedi, insanların mənəvi keyfiyyətləri daha vacibdi; dedi, nə qədər ki, bu həqiqəti anlamamışıq, inkişafımız həmişə yarımçıq qalacaq...” N.Əbdülrəhmanlı cəmiyyət üzərinə yağdırdığı saysız “niyə”lərlə bir növ özü hakim rolunda cəmiyyəti ittiham edir. Bu cəmiyyəti dəyişdirmək üçünsə heç bir təşəbbüsdə bulunmur. Daha sadə desək, öz haqqını tələb etmək üçün təşəbbüs göstərmir. M.F.Axundzadə demiş “zalımın atasını yandırmır, sadəcə yüngülvari giley-güzarla kifayətlənir”. “Yolsuz”un qəhrəmanı layiq olmadığından daha çox iddialıdır. Müəllif bunu qəhrəmanın dilindən etiraf edir: “Qorxurdum deyə səkkiz il qadının olmuş kimsənin ruhuna bələd olmağı, qəlbinə girməyi, ehtiyac duyduğunu başqalarında axtarmasına yol verməməyi bacarmamısansa bundan sonra nəyə iddia edə bilərsən, yollar basa-basa arayıb-axtarmağınım bir anlamı varmı?”. Bir gənc olaraq təbii ki, sovet dövrünü yaşamamışam. Amma bu dövrün mənfi və müsbət cəhətləri haqqında bəzi bilgilər əldə etmişəm. Bu dövrə məxsus rüşvətxorluq, süründürməçilikdən dəhşətə gəlməmək mümkün deyildir. “Yolsuz”da təsvir olunan hadisələr sovet cəmiyyətində baş verdiyindən burada qəhrəmana müəyyən qədər haqq qazandırmaq mümkündür. Amma bütövlükdə götürüləndə əsər zəifdir. “...Şairin cəmi üç kitabı çıxmışdı; biri bəxt qapısını hərdənbir arxasızların üzünə də aralayan sovet quruluşunda işıq üzü görmüşdü, üstəlik bir az qonorar da alıb xeyli xoşbəxt olmuşdu, ikincisini düz qırx yaşında bir xeyirxah Allah bəndəsinin hesabına buraxdırmışdı, daha doğrusu təsadüfən qəzetdə bir şeirini oxuyan o Allah bəndəsi şairi axtarıb tapmış, yaradıcılığı, maddi vəziyyəti ilə maraqlanmışdı; sonra da kitabını çıxartdırmağa boyun olub dediyini kişi kimi yerinə yetirmişdi”. Bu gün cəmiyyətimizdə bahalı maşınlarda gəzən, dəbdəbəli villalar tikdirən və bununla fəxr edən insanlar cəmiyyətimizdə yetərincədir. Özlərini hamıdan ağıllı sayan, amma bəsirət gözləri kor olan belə insanlar həyatda mövcud olan hər şeyin, hətta özlərinin də yalnız Allaha məxsus olduqlarını, bu nemətlərin sadəcə daşıyıcıları olduqlarını dərk etmək istəmirlər. Müəllif yazır: “...bu ev-eşik, bu var-dövlət, vəzifə, aradakı çəkişmələr anlamağın ağrılarını ört-basdır eləməkdən ötrüdür, sən də bunları yadımıza salan bir Allah bəndəsisən; qanmaz adamlara fikir vermə, dərviş, dedi, onlar elə anadan ruhsuz doğulurlar, ruh adamları səni sevirlər, bilir- lər ki, sən Allaha bizdən daha yaxınsan, Allah da həmişə sevdiyi bəndələrini sınağa çəkir, bə- zən də onu ruhundan ayrı salır; bir vaxt söylədiyin söz yadımdan çıxmır. Dərviş, dedi, dedin insan cisminin dərdini çəkdikcə ruhunu itirir, bilmirəm, o “sağlam bədəndə sağlam ruh olar” sözlərini kim deyib, bordaq cöngə kimi sağlam, amma ruhsuz adamları azmı görmüşük, dedi...”. Ruhi xəstə sayılan dərviş əslində xəstə deyil, əsil xəstə olan cəmiyyətin özüdür. Dərviş də bu xəstə cəmiyyətin sağlam üzvüdür. Kefli İsgəndər də yaşadığı cəmiyyətdə dəli adlandırılırdı. Amma başdan-başa dəlilərdən ibarət olan o cəmiyyətdə Kefli İsgəndər yeganə ağıllı adam idi. Bu mənada kefli İsgəndərlə Dərviş arasında bir oxşarlıq var. Fərq onda idi ki, İsgəndər xalqın arasında yaşayır, Dərviş isə öz istedanını təsdiq edə bilmədiyinə görə tərki- dünyalığı seçib insanlardan kənar gəzirdi. Və o bu cəmiyyətdə heç də tək deyil. N.Əbdülrəhmanlının fikrincə cəmiyyətdə layiqincə tanınmaq üçün çoxlu əsərlər yazmaq mütləq deyil, bircə kitabla də tarixdə qalmaq mümkündür”. Elələri var, Allahın diqtə etdiyi bir-iki əsər yaradandan sonra çəkilib ömürlərini sükut içində başa vururlar, yazdıqlarının da söz sərraflarının yanında qiyməti böyükdü; bir də ki, dərviş haqlıdı, hər kəs gərək öz sözünü söyləsin, onda sözünün də, səsinin də çəkisi, rəngi, dəyəri daha aydın görünür, söz yiyəsinin mahiyyəti də ortaya çıxır, saxta dəyərlər çıl-çılpaq qalır”. Bu sözlər bütün mənası ilə N.Əbdülrəhmanlıya da aiddir. III INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS
962 Qafqaz University 17-18 April 2015, Baku, Azerbaijan N.Əbdülrəhmanlının özəlliklərindən biri də odur ki, o, yazdığı bir çox əsərində növbəti əsərin anonsunu verir, süjetini qurur. “Yolsuz”da bir kor səyyah haqqında düşüncələrini ifadə edərək yazır: Gözlərim yetmiş il yolda gördüklərimdən doyub kor oldu, indi xəyalımdakı yolları əriş-arğac eləməkdən başqa əlacım yoxdu, Allah-təalanın verdiyi möhlət bitib, bunda sonra nə yaşasam qənimətdi; deyirdi, məmləkətdən çıxan illər ərzində başımım tükü sanı yollar gördüm, amma qəfildən anladım ki, ALLAHIN YOLUndan başqa YOL yoxdu, bütün yollar O-na aparır, o Yoldan sapanlar yolsuzdan başqa bir şey deyillər...”. Adətən belə insanlar haqqında öldü, rəhmətə getdi yox, dünyasını dəyişdi deyirlər. Sağkən canlı ölülər, heç kimin işinə yaramayan canlı ölülər, paxıllar cəmiyyətimizdə yetərin- cədir. Bu gənc yaşımda dəfələrlə belə halların şahidi olmuşam.
digər mənbələrə istinad edə bilmədik.
BDU
AZƏRBAYCAN
Tarixi mövzulara, hadisə və şəxsiyyətlərə qarşı maraq müasir dövrdə ən çox müraciət olunan janrlardan biri kimi tarixi romanın aktuallığını qoruyub saxlamaqdadır. Ə.Nicat, N.Hə- sənzadə, Ə.Cəfərzadə, Ç.Hüseynov kimi müəlliflərin yaradıcılığında tarixi romançılıq ənə- nələrinin uğurlu davamının, çağdaş nəsrdə tarixi gerçəkliyin və bədii həqiqətlərin müasir problemlərlə qarşılıqlı vəhdətdə təsvirinin şahidi oluruq. Tarixi romanın inkişafının müasir mərhələsində müəlliflər tarixi həqiqətlərin mövcud- luğunu, baş vermiş real hadisələri şübhə altına almır, oxucuya qeyri-müəyyən suallar vermək- lə onda keçmişə maraq yaradır, müasir insanı tarixin kitablarda yazılmayan, hər kəsə məlum olmayan tərəfləri haqqında düşünməyə və nəticə çıxarmağa vadar edir. Görkəmli roman ustası, ədəbiyyatşünas, tənqidçi Çingiz Hüseynov özünün “Məhəm- məd, Məmməd, Məmiş” , “Doktor N” , “Ailə gizlinləri” , “Fətəli fəthi” romanlarında müasir cəmiyyət üçün aktual olan bir sıra məsələlərə aydınlıq gətirmiş, bir xalqın, şəxsiyyətin taleyi fonunda ümumilikdə bəşəriyyəti narahat edən suallara cavab tapmağa nail olmuşdur. Yazıçı- nın “sənədli fantaziya” adlandırdığı, baş qəhrəmanı Mirzə Fətəli Axundov olan “Fətəli fəthi” romanı tarixi-bioqrafik romanın janr xüsusiyyətləri ilə hüdudlanmayıb, özünəməxsus dil və üslub formasına görə çağdaş nəsrimizdə yeni tipli roman kimi qiymətləndirilir. Müəllif əsərdə xalqın taleyini, ona qarşı əsrlər boyu davam edən müstəmləkəçilik siyasətini, ölkənin bütöv- lüyü məsələsini təsvir edərkən geniş zaman kəsiyində baş vermiş hadisələri işıqlandırır, həm tarixi sənədlər, həm də yazıçı təxəyyülü vasitəsilə səbəblərə aydınlıq gətirir. Tarixi dəqiqliyə sədaqətlə sənətkar təxəyyülünün düzgün nisbəti tarixi romanın mühüm estetik şərtlərindən biridir. Yazıçı tarixi faktları onların təfsirlərindən çox incə və də-qiq şəkildə ayırmalıdır. Çingiz Hüseynovun özünün də qeyd etdiyi kimi, “Fətəli fəthi” əsəri də sənədlər üzərində qurulan, lakin tarixi sənədlərin müasir gözlə oxunduğu bir romandır. Roman- da Fətəli-Şamil, Fətəli-Nikolay və s. kimi görüş səhnələrini təsvir edən müəllif, bu hadisələrin həqiqətən olduğunu iddia etmir, sadəcə olaraq “ola bilərdi və tarixə zidd deyil” qənaətindədir. Ənənəvi tarixi-bioqrafik romanlardan fərqli olaraq əsərdə Mirzə Fətəli Axundov şəxsiyyəti
Yüklə 9,57 Mb. Dostları ilə paylaş:
|