Microsoft Word Agr?l? dusunc?l?rim Kitab Publisistika 2015 docx
Yüklə 442,85 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- “Diqqət ruhumuzun elə bir yeganə qapısıdır ki, şüurumuzda olan hər bir şey mütləq buradan keçir; deməli, təlimin heç bir kəlməsi
145 maraqlı materialın canlı, aydın, emosional şəkildə çatdırılması şagirdlərin dərsdə diqqətliliyi üçün əsas şərtdir. Həmin şərtləri və ya şəraiti nəzərə aldıqda əldə edilən müsbət nəticələr göstərir ki, diqqət kimi ali psixi funksiyanın inkişafı və tərbiyə edilməsi tənzim və idarə edilə bilən bir prosesdir. Rus psixoloqu V.A. Krutetski psixologiya və pedaqoqika elmlərinin bu sahədə əldə etdiyi nəticələrə istinad edərək, diqqətin tərbiyəsinin bir sıra şərtlərdən asılı olduğunu qeyd etmişdir. Nəzərə almaq lazımdır ki, diqqətin tərbiyəsi mahiyyət etibarilə məsuliyyət hissi tərbiyəsi və iradi cəhd sahəsində məşqlərlə bağlıdır. Bunun üçün uşaqlardan tələb edilməlidir ki, hər hansı bir işi yerinə yetirərkən, iş asan, yüngül yaxşı mənimsənilmiş olsa da, daima diqqətli olsunlar. Bəzən uşağın hər hansı işi, fəaliyyəti yerinə yetirməsi prosesində diqqətli olmasını təmin etmək üçün mütləq ideal vəziyyət ( tam sakitlik, kənar qıcıqlayıcıların olmaması və. s) yaratmaq nəzərdə tutulur. Belə bir şəraitdə, necə deyərlər, zərif, əzizlənmiş diqqət inkişaf edir, kiçik kənar qıcıqlayıcı təsir edən kimi belə diqqətin fəaliyyəti pozulur. Belə olduqda nəinki uşaq, hətta yaxşı adam belə müəyyən maneələr, kənar qıcıqlayıcılar təsir etdiyi şəraitdə işləyə bilməzlər. Ona görə də bəzən şagirdlərin diqqətii mürəkkəb şəraitdə məşq etdirmək, möhkəmləndirmək lazımdır. Dərsin dəqiq təşkili şagirdlərdə diqəttli olmaq vərdişinin yaranması üçün vacibdir. Dərsin dinamik gedişi, yaxşı iş qaydası, şərhin aydın, anlaşıqlı, cəlbedici, obrazlı olması, məntiqi və emosional cəhətlərin düzgün uzlaşdırılması uşaqlarda diqqətli olmağa yönəliş yaradır. Xüsusən də dərsin aparılmasının optimal gedişini tapmaq zəruridir. Belə ki, dərsi çox sürətlə, tələsə- tələsə aparmaq uşaqlarda diqqətsizliyə gətirir, onlar çoxlu səhvlərə yol verir, bəzən şəhrin əsas yerlərini, başlıca məğzini tuta bilmirlər. Dərsin ağır templə, sönük aparılması da ziyandır, diqqət yayınır. Çünki monoton 146 qıcıqlayıcı şagirdləri yorur, onlarda yuxulu vəziyyət yaradır. Odur ki, dərs rəngarəng şəkildə qurulmalı, onların diqqətinin əsas fəaliyyət növündən yayınmasına imkan verməməlidir. Bunun üçün də dərs zamanı şagirdlərin fəal, müstəqil və yaradıcı fəaliyyətinə şərait yaradılmalıdır. Müşahidələr göstərir ki, müəllim tez-tez “diqqətli olun”, “diqqətinizi yayındırmayın” və s. kimi xəbərdarlığı lazımi səmərə vermir. Əgər müəllim şagirdlərin fikri fəallığını artırır, onları fikri işə cəlb edə bilirsə, onda vəziyyət tamamilə başqa cür olur. Bu halda şagirdlər passiv müşahidəçiyə çevrilməz, materialı fəal surətdə qavramağa, mənasını anlamağa, oradan zəruri nəticələr çıxarmağa müvəffəq olar. “Bunun üçün şagirdlərin təhlil etmək, müqayisələndirmək, ümumiləşdirmək və s. kimi fikri əməliyyatlardan düzgün istifadə etməsinə nail olmaq lazımdır. Hətta sorğu prosesində də bütün şagidrlərin diqqəti səfərbər edilməli, cavab verən yoldaşının şəhr üsuluna nəzarətə istiqamətləndirilməlidir. Bunun üçün “yoldaşın cavabına əlavə et”, “Onun səhvini düzəlt”, “Kim daha qısa və dəqiq deyə bilər?”, “Kim başqa misal gətirə bilər” və s. kimi sual və tapşırıqların qoyuluşu bütün sinfi səfərbər edə bilər. Məlumdur ki, şagirdlərin qeyri-ixtiyari diqqəti dərsə olan bilavasitə maraqla sıxı surətdə əlaqədardır. Odur ki, müəllimin mühüm vəzifələrindən biri dərsin şagirdlər üçün maraqlı keçməsinə nail olmaqdır. Əlbəttə, bu o demək deyildir ki, dərs həmişə əyləncəli olmalıdır. Belə olarsa uşaqlarda pis vərdiş yarana bilər, yalnız onları maraqlandıran şeylə məşğul olmaq, ona diqqət yetirmək meyli güclənər. Bu məsələnin bir tərəfidir. Digər tərəfdən, axı bütün təlim materialları, bütün fənlər eyni dərəcədə maraqlı olmur. Lakin elə materiallar var ki, onlar bilavasitə maraq doğurmasa da, şagirdlərin gələcək fəaliyyəti üçün çox vacibdir. Ona görə də şagird hər bir tədris materialına diqqətli olmalı, yəni diqqətli olmağa vərdiş etməlidir. Təlim materialına həqiqi maraq onun zahiri cəhətinə görə deyil, məzmununa, həyati əhəmiyyətinə görə olmalıdır. Yəni 147 şagird başa düşməlidir ki, müəllim ona çatdırdığı informasiya və ya biliklər zahirən cəlbedici olmasa da, onların praktik fəaliyyətində böyük əhəmiyyətə malikdir. Ona görə də onu dərk etmək, başa düşmək, anlamaq və yeri gələndə tətbiq etməyi bacarmaq lazımdır. Şagirdlərdə maşahidəçiliyi inkişaf etdirmək sayəsində ixtiyari diqqəti mümarisə etdirmək də vacibdir. Həm də uşaqları dərsdə, küçədə, evdə hər şeyə fikir verməyə öyrətmək, onlarda müşahidəçiliyi inkişaf etdirməklə yanaşı, öz diqqətlərini idarə və tənzim etmək üçün də vacibdir. Müəllim şagirdlərdə diqqəti inkişaf etdirmək üçün hər şagirdin fərdi xüsusiyyətlərinə yaxından bələd olmalıdır. Yalnız bu halda şagirdə fərdi yanaşmaq, diqqətini inkişaf etdirməkdə ona köməklik göstərmək olar. Bir cəhəti də unutmaq olmaz ki, yaş artdıqca psixi fəaliyyətin ixtiyari olaraq tənzim edilməsində diqqət daha mühüm rol oynayır. K. D. Uşinski təlim işində şagirdlərin diqqətli olmasının əhəmiyyəti barədə yazırdı: “Diqqət ruhumuzun elə bir yeganə qapısıdır ki, şüurumuzda olan hər bir şey mütləq buradan keçir; deməli, təlimin heç bir kəlməsi bu qapıdan keçmədən uşağın ruhuna daxil ola bilməz. Aydın məsələdir ki, uşağı bu qapını açıq saxlamağa alışdırmaq birinci dərəcəli əhəmiyyətli bir işdir, təlimin bütün müvəffəqiyyəti buna nail olmaq üzərində qurulur.” Təlim prosesində şagirdlərin diqqətini səmərəli təşkil etmək üçün yuxarıda göstərilən şərtlərə əməl olunması zəruridir. Bəs şagirdlər tədris olunan materialları necə öyrənməlidirlər ki, həmin materiallar uzun müddət onların yaddaşında qalsın? Bunun üçün müəllim öyrənmənin psixoloji mexanizmini bilməlidir. Öyrənmə- müntəzəm, planlı və müəyyən üsullardan istifadə etməklə xüsusi təşkil edilən yaddasaxlamadır. Öyrənmə fəaliyyətin müvəffəqiyyətli cərəyanı bir sıra amillərdən asılıdır. Öyrənməyə qarşıya qoyulan məqsədin (ümumi və ya konkret, Yüklə 442,85 Kb. Dostları ilə paylaş:
|