Microsoft Word Agr?l? dusunc?l?rim Kitab Publisistika 2015 docx
Yüklə 442,85 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Uşaq nəyi ki, yaşlının köməyilə etmək iqtidarındadır, bu, onun yaxın inkişaf zonasını göstərir... Uşağın əqli inkişaf vəziyyəti onun iki
- Stressin insan həyatına təsiri və onun aradan qaldırılması yolları
151 Görkəmli İsveçrə psixoloqu J.Piajenin fikrincə, inkişaf özünün daxili spesifik qanunlarına malikdir.Odur ki, təlimin tənzim edilməsi üçün məhz inkişafın səviyyəsi əsas götürülməlidir. Sözsüz ki, burada təlimin inkişafetdirici təsiri J.Piaje tərəfindən kölgədə buraxılır. Amerika psixoloqu C.Brunerə görə, hər cür əqli inkişafın əsasını yalnız mütəşəkkil və məqsədyönlü təlim təşkil edir; əqli inkişaf isə öz növbəsində dərin biliyə və ümumiləşdirmə bacarığına yiyələnməkdən ibarətdir. C.Bruner şagirdlərin əqli inkişafında təlim prosesinin həlledici rol oynadığını qəbul etsə də, yaş hüdüdlarını silib atdığına görə onun fikirləri ilə razılaşmaq olmaz. L. S. Vıqotskinin “təlim həmişə inkişafından irəlidə gedir və onu da öz arxasınca aparır” müddəasına əsaslanan rus psixoloqları inkişafetdirici təlimin mahiyyətini açmağa çalışmışlar. Burada uşaqların mənimsəmə inkişafının aşkara çıxarılması mühüm yer tutur. Bir məsələ ilə əlaqədar belə bir cəhəti qeyd etmək lazım gəlir ki, psixikanın ontogenezdə inkişafı keyfiyyətcə bir mərhələdən digərinə keçidlərin məcmuyu kimi başa düşülür. Uşağın inkişafının ayrı-ayrı mərhələlərində psixikanın bu və ya digər istiqamətdə inkişafı üçün daha əlverişli şərait yaranır. Bu şəraitlərdən bəzisi müvəqqəti, keçici xarakter daşıyır. Psixi fəaliyyətin ayrı-ayrı dövrlərinin olması və güclənməsi üçün optimal vaxt mövcuddur. Belə yaş dövrləri senzitiv dövrlər adlanır. Məsələn, nitqin inkişafı üçün bir yaşdan 5 yaşa qədərki dövr, riyazi qabiliyyətlərin formalaşması üçün 15-20 yaş senzitiv dövr hesab olunur. Senzitiv dövrlərdən bəhs edən L. S. Vıqotski yazırdı: “Bu dövrdə hissi həssaslıq inkişafda dərin dəyişikliklər əmələ gətirərək onun bütün gedişinə müəyyən təsir göstərir. Başqa vaxtlarda həmin şərtlər özü tamamilə neytral ola, ya da inkişafın gedişinə əks təsir göstərə bilər. Senzitiv dövrlər 152 bizim təlimin optimal müddətləri adlandırdığımız anlarla tam uyğun gəlir.” L.S. Vıqotski və onun əməkdaşları təlimlə əlaqədar iki əqli inkişaf səviyyəsini müəyyən etmişlər.Birinci çox fəal inkişaf səviyyəsidir ki, burada şagird gündəlik dərsləri, verilən tapşırıqları müstəqil surətdə yerinə yetirir, özü dərsə aid misallar çəkir, müəllimin şərh etmədiyi bəzi cəhətləri izah etməyə təşəbbüs göstərir və nəhayət, onda əqli inkişaf sonralar hər hansı bir məsələni heç kimə ehtiyacı olmadan, özü həll edə biləcək səviyyəyə çatır. L.S.Vıqotski bunu fəal inkişaf səviyyəsi adlandırmışdır. Əqli inkişafın ikinci səviyyəsində uşaq bir növ yaşlıların köməyilə daha yüksək nailiyyət əldə edə bilir. L. S. Vıqotski bu inkişaf səviyyəsini “inkişafın yaxın zonası” adlandırmışdır. L.S. Vıqotski bu münasibətlə yazırdı:“Uşaq nəyi ki, yaşlının köməyilə etmək iqtidarındadır, bu, onun yaxın inkişaf zonasını göstərir... Uşağın əqli inkişaf vəziyyəti onun iki inkişaf səviyyəsinin - fəal inkişaf və yaxın inkişaf zonası səviyyələrinin köməyi ilə müəyyənləşdirilə bilər.” Uşaqlarda əqli inkişafın diaqnostikasını müəyyənləşdirməyin yolları barədə psixoloqlar arasında müxtəlif fikirlər mövcüddur. Psixoloqlardan bir qrupu əqli inkişafın göstəricisini şagirdin biliklərə nə dərəcədə müstəqil yiyələnməsi, yaxud onun hər hansı bir qanunauyğunluğu müstəqil dərk etmək, abstraktlaşdırmaq və sözlə ifadə etmək bacarığı ilə müəyyənləşdirməyə təşəbbüs göstərmişlər. Digər qrup psixoloqlar əqli inkişafı şagirdin müxtəlif xarakterli işləri hərtərəfli öyrənmə bacarığı ilə müəyyənləşdirirlər. Üçüncü qrup psixoloqlar əqli inkişafı şagirdin qazanmış olduğu biliklər sistemi ilə, olara istinad etmək bacarığı ilə müəyyənləşdirirlər. 153 Yalnız əqli inkişaf səviyyəsini müəyyən etdikdən sonra hər bir yaşda şagirdə nə qədər bilik verməyin zəruriliyini konkret dəqiqləşdirmək mümkündür. Bütün bu deyilənləri nəzərə alsaq, bütövlükdə təlim fəaliyyətinin cərəyanını aşağıdakı kimi ifadə edə bilərik. Təlim fəaliyyətinin cərəyanı = bilməmək + fəaliyyət + məqsəd + ehtiyac + maraq + informasiya mənbəyi + iradi səy. 1992 - ci il. 154 Stressin insan həyatına təsiri və onun aradan qaldırılması yolları Son 30 il ərzində gərginlik törədən şəraitin (və ya stress törədən şəraitin) təsiri nəticəsində əmələ gələn emosional halların öyrənilməsi getdikcə daha böyük əhəmiyyət kəsb edir. Bu, insanın təhlükə zamanı, müxtəlif ağır fiziki və zehni işlər zamanı, təcili və məsuliyyətli qərar qəbul etmək və s. zəruriyyəti qarşısında etdiyi hərəkətlərdir. Qeyd etmək lazımdır ki, ayrı-ayrı dövrlərdə insana təsir edən elə mənfi hallar və elə vəziyyətlər olur ki, bunlar yerli, lakolizə olunmuş hallar və vəziyyətlər olmayıb qlobal, planet miqyaslı hallar və vəziyyətlər olur. Ona görə də mənfi hallarda və vəziyyətlərə qarşı mübarizə bütün bəşəriyyət qarşısında dayanan vəzifələr səviyyəsinə qalxır. İndi belə vəzifələrdən biri stess vəziyyətinə qarşı mübarizədir. Təsdiq edən amillərin ümumi rəyinə görə stress emosional gərginlik vəziyyətidir. Stress fizioloji cəhətdən U.Kennonun homeostazis (homoestazis - orqanizmin fəaliyyətinin daxili şəraitinin sabitliyidir) və H. Selyenin ümumi adaptasiya sindromu, daha doğrusu, orqanizmin qüvvətli və ya həddindən artıq qüvvətli (zədələyici) xarici təsirlərə ( istər fiziki, istərsə də sinir-psixi emosional yük olsun) cavab olaraq öz ehtiyat qüvvələrini (birinci növbədə endokrin ehitiyatını) səfərbər edən özünəməxsus müdafiə reaksiyası haqqında təlimlərində əsaslandırılmışdır. Stress- müxtəlif ifrat gərginliklərə orqanizmin qeyri- spesifik reaksiyasıdır. Stress vəziyyətində adətən orqanizm özünü müdafiə etməyə başlayır. Böyük yarımkürələrin qabığı (akademik A.Uxtomskinin dediyi kimi, hakim qıcıqlanma elementlər vasitəsi ilə hipotalamusa (vegetativ və endokrin sistemlərin Yüklə 442,85 Kb. Dostları ilə paylaş:
|