Microsoft Word +++++all-novruz doc
Yüklə 2,22 Kb. Pdf görüntüsü
|
138 Novruz həm də sənət-peşə bayramı kimi xarakterizə edilir. Bu tendensiya daha çox özünü Mehrikan və məhsul bayramı adı altında keçirilən mərasimlərdə özünü doğruldur. Azərbaycanda Novruz mərasimləri keçirilmə vaxtına görə də fərqlidir. Azərbaycanın bir çox bölgələrində Novruz bayramı ilin axırıncı çərşənbəsində keçirilir. Bir çox ayin və mərasimlər də elə həmin günlərdə icra olunur. İlaxır çərşənbə axşamı ilə bağlı saysız ayinlər, inam, inanclar və s. mövcuddur. Həmin gün qulaq və su falına baxılır, müxtəlif əşyalar vasitəsilə bəxtə baxılır, niyyət edilir, çillə çıxarılır və s. Bunlardan bəzilərini təfərrüatı ilə yazmaq istərdik. Axırıncı çərşənbədə «iynə süzdürüb», «çilə çıxarırlar». Bayramda hamı şənlənir, deyib-gülür. Həmin axşam kim daha tez yatsa, onu yatdığı yerə tikirlər. Bundan sonra onun üstünə su töküb oyadırlar. Axır çərşənbə lampanın altına qıfıl bağlayıb qoyurlar. Niyyət edib gözləyirlər. Qapını birinci kim açıb içəri girərsə, onun ilk dediyi sözü niyyətə görə yozardılar. Axırıncı çərşənbədə qızlar həmin axşam gec yatırlar. Yatmazdan əvvəl duzlu kökə yeyir, ancaq su içmirlər. Gecə duzlu kökə yeyənə su verirlər. Su verən adamın qızın həyat qisməti olacağına inanırdılar. Axır çərşənbə günü hərənin adına bir şam yandırılardı. Kimin şamı birinci yanıb qurtarardısa, həmin adamın ömrünün gödək olacağına inanardılar. Axır çərşənbə gecəsi Novruz bayramının ən müqəddəs anları hesab olunur. Həmin gün, əslində, elə Novruz bayramının özüdür. Novruzun həmin əziz anları haqqında belə bir əfsanəvi inam bu gün də yaşamaqdadır. Belə deyirlər ki, axır çərşənbə günü çaylar bir an dayanır, ağacların budaqları əyilib torpağa dəyir. Axır çərşənbədə təbiətdə hər şeyin təzələndiyini deyirlər. 139 Xalqın Novruzla bağlı düşüncəsi, inamı, inancı və b. milli də- yərləri daha çox axır çərşənbə ilə əlaqəlidir. Elə bu səbəbdəndir ki, bir çox regionlarda çərşənbə bayramı daha təntənəli qeyd olunur. Bəzi bölgələrdə isə Novruz şənliklərinə axır çərşənbə günündən başlanır. Axır çərşənbə günündə həyət-bacalarda və el-obada əhalinin toplaşdığı yerlərdə tonqallar çatılır. Köhnə ilin dərd-bəlasından, azar-bezarından, qada-balasından qurtarmaq niyyəti ilə uşaqdan- böyüyə – hamı tonqalın üstündən yeddi dəfə tullanardı. Bəzi yer- lərdə hətta mal-heyvanı, qoyun-quzunu belə tonqal başına dolan- dırır, iki tonqalın arasından keçirərlər. Tonqalın üstündən tullanarkən müxtəlif nəğmələr oxunardı: Ağırlığım-uğurluğum odlara, Yazda mənlə hoppanmayan yadlara. Ağırlığım od olsun, Odda yanan yad olsun. və ya Ağrım-uğrum tökülsün, Oda düşüb kül olsun. Yansın, alov saçılsın, Mənim bəxtim açılsın. Subyektiv səbəblərdən bəzi araşdırıcılar tonqal yandırmaq mərasimini atəşpərəstliklə bağlayırlar. Əslində, yanlışlığa yol verirlər. «Bəllidir ki, atəşpərəstlər odu ilahiləşdirərək ona sitayiş edirdilər. Onlar oda, atəşə o dərəcədə müqəddəs bir şey kimi baxır- dılar ki, hətta oda öz nəfəslərinin belə toxunmasını istəmirdilər. Zərdüştə görə, insanın nəfəsi təmiz deyildir və onun müqəddəs oda toxunması günahdır. …. Novruz mərasimində od, tonqal üstündən atılan mərasim iştirakçıları «ağrım-acım tökülsün bu odda yansın» mövqeyindən çıxış edir. öz çillələrini, ağırlıqlarını odun üstünə 140 töküb orada yandırmaq istəyirlər. Deməli, Novruz mərasimindəki od ünsürü «Avesta» – atəşpərəstliklə bağlı deyildir (59). Bir çox regionlarda üzərlik yandırma ayini elə bu vaxt (tonqal yandırma) keçirilir. Qadınlar əvvəlcədən hazırladıqları üzərliyi tonqala atıb oxuyardılar: Üzərliksən, havasan, Hər bir dərdə davasan. Hər yerdə sən olasan, Qada-bala sovasan. İnama görə, üzərlik qada-bala aparır, bədnəzərdən qoruyur. İnsanlar bu inamlarında da səhv etməmişlər. Sonralar elm də bu qənaətə gəldi ki, üzərliyin tibbi müalicəvi əhəmiyyəti vardır. Əhliman Axundovun yazdığına görə, Dərbənd və Quba bölgə- lərində «pülənbər» adlandırılan xüsusi üzərlik yandırılması adəti olubdur. Son çərşənbə axşamında və Novruzda təntənə ilə keçirilən mərasimlərdən biri də vəsfi-hallardır. Hava qaralanda dəstə halında qızlar çeşməyə, bulağa su gətirməyə gedirlər. Bu vaxtı kəlmə belə kəsmək olmaz. Lal-dinməz səhənglərini su ilə doldurduqdan sonra evlərin birində cəm olarlar. Evin ortasına içi su ilə dolu olan bir badya və ya ləyən qoyulardı. İki nəfərin-qız və oğlanın adına ləyənə üzük, sırğa, iynə salınardı. Bu mərasimin müxtəlif variantları mövcud olub. Əgər qaba üzük, sırğa, sancaq salınıbsa, qabın üzərinə yaylıq örtərdilər. Qabın yanında oturan adam əl atıb qabdan üzük və sırğa çıxarır. Çıxan əşyaya aid (üzük, sırğa, sancaq) bir bayatı söylərdi, qızlar da bir ağızdan oxuyardı. İynə ilə fala baxılan zaman şərt belə idi ki, əgər iynələr çalxalanmış suda bir-birinə yaxınlaşardısa, onda sevgililər qovuşacaqdılar. Su qabının yanında əyləşən qadın əlamətə, hal- əhvala uyğun olan bayatılar söyləyərdi: 141 Məscidin ocağında, Şam yanar bucağında. Allah muradın versin, Ağ oğlan qucağında. və ya Sürmədanın milisən, Can gülüm, can, can! Dost bağının gülüsən, Can gülüm, can, can! Həm yaxın qonşususan, Həm də sevgilisisən. Can gülüm, can, can! Can gülüm, can, can! Vəsfi-hal, adından göründüyü kimi, halın tərifi və təsviridir. Həmin situasiyada sözə güclü bir inam yaranırdı. İnam hissinin insan həyatında hansı rolu oynadığı artıq hamıya bəllidir. Vəsfi- hala inananlar Tanrıya daha çox üz tuturlar. Arzu və niyyətlərinə çatmaq, diləklərinə qovuşmaqdan ötrü daxildən gələn güclü bir inamla Tanrıdan dilək diləyirdilər. Göründüyü kimi, vəsfi-hallar ən çox su falı ilə bağlıdır. «Dün- ya ağacının» kökündə su kultunun da durduğu məlumdur. Ümu- mən, türklərdə, o cümlədən Azərbaycan türklərində su aydınlıq, saflıq, paklıq rəmzi sayılıb. Su insan həyatının rişələrindən olub. Elə bu özəl inamın nəticəsidir ki, falların ən müqəddəsi su ilə fala baxmadır. Mərasimin kökündə su dayandığındandır ki, bəzi tədqiqatçılar (E.Aslanov) bu ayinin həm də su çərşənbəsində icra edildiyini yazırlar. Novruz özündə xalqın həyatını, məişətini, dünyagörüşünü, ümumən, maddi-mənəvi dəyərləri cəmləyən gerçək bir sistemdir. Bu sistem əhatə dairəsinə görə də son dərəcə zəngindir. Xalqın Yüklə 2,22 Kb. Dostları ilə paylaş:
|